متاپلازی روده ای معده چیست؟ (راههای درمان و پیشگیری آن)

متاپلازی روده ای بیماری است که طی آن سلولهایی که پوشش معده یا مری را می‌سازند، تغییر شکل یافته یا جایگزین می‌شوند. این سلولهای جایگزین شبیه به سلولهایی هستند که دیواره پوششی روده‌ها را می‌سازند. این حالت یک نوع وضعیت پیش سرطانی است.

متاپلازی روده ای (Intestinal metaplasia) در افرادی که برگشت اسیده معده یا بیماری ریفلاکس معده به مری دارند، بیشتر شایع است. بعضی از پزشکان فکر می‌کنند که باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری موجب تغییر در سیستم گوارشی می‌شود. عکس العمل بین باکتری و بخشی از برخی از غذاها در سیستم گوارشی ممکن است مواد شیمیایی خاصی را ایجاد کند که موجب تغییر سلولها می‌شود. عوامل خطر در متاپلازی روده ای علاوه بر هلیکوباکتر پیلوری، مصرف بالای نمک، سیگار کشیدن، مصرف الکل و ریفلاکس مزمن صفراوی است.

متاپلازی گوارشی از لحاط آسیب شناسی در دو نوع کامل و ناقص رده بندی می‌شود. بیماران با متاپلازی ناقص باید با آندوسکوپی تشخیص داده شوند تا میزان متاپلازی مشخص شود و دیسپلازی یا آدرنوکارسینوما (عامل سرطان گوارشی) رد شود. اعتقاد بر این است که سرطان معده از پیشرفت چند مرحله‌ای از التهاب معده مزمن، آتروفی معده، متاپلازی روده‌ای، دیسپلازی و در نهایت سرطان ناشی می‌شود. این سلسله تغییرات در سرطان معده، غالبا ترتیب کورا نام دارد.

علائم متاپلازی روده ای معده

بعضی از افراد مشکلات ریفلاکس اسید دارند یا علائم مربوط به هلیکوباکتر پیلوری را نشان می‌دهند اما متلاپازی بصورت اولیه بدون علامت است. این بدان معناست که هیچ علامت قابل مشاهده مربوط به این بیماری وجود ندارد. این وضعیت از طریق آندوسکوپی یا نمونه برداری مشخص می‌شود.

علل و عوامل خطر

علت دقیق متاپلازی روده ای هنوز مشخص نیست برخی از متخصصان سلامت بر این باورند که عفونت هلیکوباکتر پیلوری موجب این وضعیت می‌شود اما مجموعه‌ای از عوامل خطر وجود دارند که می‌توانند خطر بروز آن را افزایش دهند.

هلیکوباکتر پیلوری

ضایعات پیش سرطانی معده به میزان زیادی با عفونت هلیکوباکتر پیلوری ارتباط دارند. در حقیقت هلیکوباکتر پیلوری در سال ۱۹۹۴ به عنوان یک عامل سرطان زای درجه یک شناخته شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که عفونت هلیکوباکتر پیلوری باعث افزایش ۲ تا ۳ برابری در میزان خطر سرطان معده می‌شود. برآورد شده که تقریبا ۵۰% از موارد جهانی سرطان معده مربوط به التهاب ناشی از هلیکوباکتر پیلوری است. این باکتری به سلولهای پوششی معده حمل می‌کند و باعث تحریک پروتئین‌هایی می‌شود که موجب ایجاد سلولهای سرطان‌زا و در نهایت بروز سرطان می‌شوند. سویه‌های هلیکوباکتر ترکیبی از برخی ژنها را حمل می‌کنند که با بیشترین میزان خطر متاپلازی روده ای مرتبط هستند.

عفونت هلیکوباکتر پیلوری با کم خونی ناشی از کمبود آهن نیز ارتباط دارد و شواهدی وجود دارد که شاخصهای کم خونی فقر آهن با افزایش خطر سرطان معده، رابطه دارند. التهاب مزمن ناشی از هلیکوباکتر پیلوری منجر به بی نظمی هپسیدین و بروز کم خونی فقر آهن می‌شود.

هلیکوباکتر پیلوری در بسیاری از افراد هیچ علامتی را ایجاد نمی‌کنداما برخی افراد دچار زخمهای گوارشی، ورم معده و سوزش سردل می‌شوند.

اختلالات روماتولوژی

اختلالات روماتیسمی خاصی با عامل خطر برای سرطان معده رابطه دارند. سندرم شوگرن یک موردی است که به دلیل اثر بر مخاط باعث افزایش خطر آتروفی معده و سرطان معده می‌شود

عوامل ژنتیکی

ژنها نیز معمولا مسئول متاپلازی روده ای هستند. افرادی که سابقه خانوادگی مشکلات معده یا حتی سرطان معده دارند به احتمال بیشتری دچار این بیماریها خواهند شد.

کشیدن سیگار

در سال ۲۰۰۴، بعد از بررسی گسترده شواهد، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که سیگار گشیدن نقش مهمی در بروز سرطان معده ایفا می‌کند. کشیدن سیگار به میزان ۲ برابر موجب خطر انتقال وضعیت متاپلازی روده ای به دیسپلازی یا وضعیت پیش سرطانی معده می‌شود. کشیدن سیگار به مری صدمه می‌زند که می‌تواند خطر متاپلازی مری را که به عنوان دیسپلازی بارت مشهور است، افزایش دهد.

یک تحقیق در مجله گوارشی اتحادیه اروپا نشان داد که افراد مبتلا به ریفلاکس اسید معده که سیگار می‌کشیدند به میزان ۳ برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری دچار مری بارت شدند. ترک سیگار ممکن است به میزان زیادی خطر بعضی از فرمهای متاپلازی یا سرطان را کاهش دهد.

ریفلاکس اسید صفرا

غلظت بالای اسیدهای صفرا که در رژیمهای با چربی بالا است یا ریفلاکس اسید اضافه صفرا به درون معده، موجب زخم مخاط معده و در نتیجه استعداد ابتلا به سرطان معده می‌شود. اسیدهای صفرا به وسیله القا استرس اکسیداتیو و همچنین آپوپتوز (مرگ سلولی) به طور غیر مستقیم به DNA صدمه می‌زنند. هر دو مکانیسم موجب جهش شده که به مروز زمان منجر به جهشهای انتخابی و افزایش خطر سرطان معده می‌شود.

رژیم غذایی

موسسه جهانی تحقیقات سرطان بر اثر رژیم غذایی بر سرطان بررسی گسترده‌ای انجام داد. این سازمان نتیجه گرفت که سبزیها و میوه‌های تازه محافظت کننده هستند و برخلاف آن نمک زیاد و گوشتهای حیوانی دودی شده با درجه بالایی با سرطان معده مرتبط هستند. مصرف زیاد نمک با بالا بردن خطر سرطان به علت افزایش خطر عفونت هلیکوباکتر پیلوری ارتباط دارد چون سویه‌های هلیکوباکتر برای واکنش التهابی نیازمند محیطی با غلظتهای بالای نمک هستند.

گوشتهای پردازش شده فست فودی یا نمک سودی یا دودی ارتباط مثبتی با سرطان معده دارد. ترکیبات نیتروژنی موجود در افزودنی‌های گوشتهای فست فودی و پردازش شده موجب بروز مواد سرطانزای مربوط به سرطان معده می‌شوند. یک عامل تغذیه‌ای که ممکن است شدت عفونت هلیکوباکتر را نشان دهد، فولیک اسید است بنابراین استفاده از مکمل فولیک اسید موجب کاهش خطر التهاب معده و دیسپلازی می‌شود.

سایر عواملی که موجب دیسپلازی روده ای می‌شوند به قرار زیر هستند:

مصرف الکل
قرار گرفتن در معرض دود دست دوم
عوامل محیطی
کمبود ویتامین C در رژیم غذایی
داشتن سابقه خانوادگی
سن که با افزایش آن خطر سرطان معده هم بیشتر می شود

چندین عامل خطر در متاپلازی روده ای موثر هستند. ممکن است سلولهای پوششی معده بدون دلیلی شناخته شده، تغییر کرده و دچار متاپلازی شوند.

تشخیص متاپلازی روده ای معده

متاپلازی روده ای معمولا بی علامت است و در بسیاری از موارد وقتی تشخیص داده می‌شود که شخص برای سایر مشکلات گوارشی مثل ریفلاکس، ورم معده یا گاستریت مراجعه کرده باشد. تشخیص آن با استفاده از آندوسکوپی انجام می‌شود. پزشک لوله آندوسکوپ را از طریق دهان وارد مسیر گوارشی می‌کند و در صورت تشخیص وجود متاپلازی، از سلولهای پوششی نمونه برداری (بیوپسی) انجام می‌شود.

نمونه برداری از مسیر گوارشی نسبت به تست هلیکوباکترپیلوری ارجحیت دارد اما انجام تست آنتی بادی هلیکوباکتر در افرادی که خطر بالایی از عفونت به این باکتری را دارند، مناسب خواهد بود.

تست آنتی بادی به لحاظ پیش بینی ارزش پایینی دارد به همین دلیل تستهای غیر تهاجمی مثل تست تنفسی اوره و آزمایش آنتی ژن مدفوع برای هلیکوباکتر، ترجیح داده می‌شوند. علاوه بر این اگر بیوپسی برای ارزیابی بافت شناسی معده بیمار به دست آمد، هیچ اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهد علت وجود آن زخم معده فعال یا آتروفی معده است از این جهت تست آنتی ژن هم لازم است.

درمان متاپلازی روده ای معده

سرطان معده دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در جهان است. همچنین متاپلازی روده ای یک ضایعه پیش سرطانی است که خطر سرطان معده را تا ۶ برابر افزایش می‌دهد. به عبارت بهتر غربالگری و ابزارهای پیشگیری ضروری هستند. اقدامات پیگیری در مورد ضایعات پیش سرطانی برای اطمینان از رشد سلولهای سرطانی و تشخیص هر چه سریعتر رسد سلولهای سرطانی یک بخش مهم از برنامه پیشگیری است.

تحقیقات بالینی کافی برای اثبات اینکه سبک زندگی بر درمان متاپلازی روده ای، اثر گذار است، وجود ندارد. البته درمان پیشگیرانه ممکن است وضعیت را تغییر دهد از جمله تغییر رژیم غذایی به کاهش سطح اسید در معده. این رژیم غذایی به پیشگیری از پیشرفت متاپلازی روده‌ای به سمت سرطان معده جلوگیری می‌کند چون ریفلاکس اسید مزمن و بیماریهای مثل سوزش سردل ممکن است خطر سلولهای غیر طبیعی در سرطانی شدن معده، افزایش دهد.

رژیم غذایی مناسب متاپلازی روده ای

تغییرات در رژیم غذایی ظاهرا باعث پایین آوردن عوامل خطر برای متاپلازی روده ای می‌شود و در عین حال ممکن است که رشد هلیکوباکتر پیلوری را کاهش دهد. این رژیمها عبارتند از:

رژیم غذایی ملایم کم مزه: یک رژیم بدون ادویه، با چربی و رغن پایین
رژیم با فیبر بالا، غذاهای کامل: غنی از میوه و سبزیجات بدون غذاهای پردازش شده و غذاهای چرب و غذاهای قندی
رژیم با سبزی و میوه تازه و مغزهای خوراکی
رژیم با غلات کامل (به جای غذاهای ساخته شده از آرد سفید)
رژیم غذایی کم نمک: رژیم با نمک پایین ممکن است خطر سرطان معده را کاهش دهد.

غذاهایی که برای شما مناسب هستند عبارتند از:

سیبها همراه با پوست
زردآلو
آرتیشو، کیل و فلفل دلمه‌ای
موز
چغندر
تمشک و توت
بروکلی
گیلاس
کاکائو و شکلات تلخ
سیر
انگور
چای سبز
گیاهان معطر
تره و پیازچه
انبه
مغزهای خوراکی
پیاز
هلو
الو
گوجه
غلات کامل

غذاهایی که باید اجتناب کنید:

سس باربیکیو
سس کچاپ
زیتون
ترشی
گوشتهای فراوری شده
چیپس نمکی
خیارشور
کلم شور
بعضی از پنیرها
بعضی از سسهای سالاد (بسته بندی شده)
سویا سس

درمان

درمان بیشتر بر پایه رفع علائم و درمان هلیکوباکتر پیلوری است که به کاهش خطر متاپلازی روده ای کمک می‌کند. اگر شخص مبتلا به متلاپلازی روده ای هلیکوباکتر مثبت باشد، آنتی بیوتیکها درمان ریشه کنی هلیکوباکتر پیلوری انتخاب می‌شود. درمان آنتی بیوتیک معمولا تقریبا ۱۴ روز طول می‌کشد و شامل داروهای زیر است:

درمان دیگری که برای متاپلازی انجام می‌شود شامل داروهای کاهش دهنده اسید در معده و مری و کاهش التهاب بافتها است که ناشی از اثر اسید بالای معده است که در دوره‌ای طولانی اتفاق می‌افتاد. داروهای بدون نسخه زیر اسید معده را کاهش می‌دهند:

پپتوبیسمول (بیسموت سابسالیسیلات)
پریلوزک (امپرازول)

خلاصه کلام

دیسپلازی روده‌ای یک وضعیت پیش سرطانی برای سرطان معده است. سرطان معده یکی از مهمترین عوامل مرگ و میر ناشی از سرطان طبق گفته سازمان بهداشت جهانی است. دیسپلازی به علل مختلفی رخ می‌دهد که سهم هلیکوباکتر پیلوری از همه بیشتر است اما علت دقیق آن همچنان ناشناخته است.

بهترین راه برای درمان جلوگیری از پیشرفت با رعایت رژیمهای غذایی مناسب و ریشه کنی هلیکوباکتر پیلوری با درمان توصیه شده توسط پزشک است. این امر از پیشرفت متاپلازی به دیسپلازی و در نهایت سرطان جلوگیری می‌کند. مصرف اسید اسکوربیک یا همان ویتامین C نیز خطر عفونت هلیکوباکتر را کاهش می‌دهد. درمان پیگیری شامل تست هلیکوباکتر پیلوری و آندوسکوپی منظم و کاهش نمک و چربی‌های نامناسب در رژیم غذایی باید جزو برنامه درمانی بیماران مبتلا به متاپلازی روده ای قرار گیرد.

ترجمه و تالیف اختصاصی توسط هالث از نویسندگان مجله قرمز

منابع

Jenks. D.S. and et. al (2018). Overview of Current Concepts in Gastric Intestinal Metaplasia and Gastric Cancer:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5866308/

Zullo, A, and et. al (2012). Follow-up of intestinal metaplasia in the stomach: When, how and why:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3312926/

Tang, S. J., Wu. R., Bhaijee. F (2013). Intestinal Metaplasia of the Stomach: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212097113700785

Gupta. S., and et. al (2020). AGA Clinical Practice Guidelines on Management of Gastric Intestinal Metaplasia:

https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(19)41888-X/fulltext

Fennety. M. B (2003). Gastric intestinal metaplasia on routine endoscopic biopsy:

https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(03)00957-0/fulltext

verywellhealth: