فلج بل (Bell’s palsy) یک نوع بیماری است که در آن ماهیچه‌های یک طرف صورت فرد در گیر دچار مشکلاتی از نظر عصب صورت شده و در ادامه عصب ملتهب و متورم و در نهایت دچار اختلال عملکردی و در نتیجه به هم ریخته شدن شرایط جسمی و روحی فرد مبتلا خواهد شد. در این مقاله سعی خواهیم کرد که به بررسی این بیماری بپردازیم.
انواع فلج بل
در صورت دو نوع مختلف از عصب داریم: مورد اول عصب سمت راست و دوم عصب سمت چپ و هر کدام از این رشته‌های عصب دارای شاخه‌های مخصوص به خود دارند. شاخه اصلی این رشته عصب بیشتر کنترل کننده کارایی ماهیچه‌های یک طرف صورت از جمله ماهیچه‌هایی است که حالت صورت را کنترل و همچنین چشم‌ها و لب‌ها را بسته و باز کرده و سبب فعالیت نرمال آنها می‌شوند.
شاخه‌های کوچکتر این رشته‌های عصبی به زبان و گوش رفته و در آن نواحی به فعالیت می‌پردازند. لذا با توجه به ناحیه فعالیت این رشته‌های عصبی، ناحیه درگیر نیز از نظر ناحیه و شدت متفاوت خواهد بود و هر فرد ممکن است شدت متفاوتی از بیماری را تجربه کند.
علت بیماری بل
در اغلب موارد، علت دقیق التهاب عصبی در افراد مبتلا به این بیماری کاملاً معلوم نیست. دانشمندان در این زمینه اظهار نظرمی کنند که یکی از راه‌های ایجاد التهاب عصبی و بروز بیماری بل اغلب ایجاد عفونت ویروسی مانند هرپس سیمپلکس (همان ویروسی که باعث تبخال (تاول‌های بروز یافته پس از ایجاد تب) است. جدای از مورد یاد شده نوعی دیگر از فلج بل، به نام سندرم رامسی-هانت، توسط ویروس هرپس زوستر (ویروسی که باعث آبله مرغان و زونا) بروز پیدا می‌کند. علت شایع دیگر بروز فلج بل، ابتلای به بیماری لایم است. عوامل ویروسی یا باکتریایی کلا شامل موارد زیر هستند:
- تبخال و تبخال تناسلی (هرپس سیمپلکس)
- آبله مرغان و زونا (تبخال زوستر)
- مونونوکلئوز عفونی (اپشتین بار)
- عفونت های سیتومگالوویروس
- بیماریهای تنفسی (آدنوویروس)
- سرخک آلمانی (سرخجه)
- اوریون (ویروس اوریون)
- آنفولانزا (آنفلوانزای B)
- بیماری دست و پا و دهان (coxsackievirus)
افراد دیابتی نیز از جمله گروه‌هایی هستند که شانس بالاتری برای ابتلای به بیماری فلج بل دارند.
مواردی که گفتیم به عامل‌های ویروسی و باکتریایی بر می‌گشت و البته تنها راه ابتلای به این بیماری این عوامل باکتریایی و ویروسی نیستند. به جز عفونت، همان طور که گفته شد دیابت و در نتیجه ضعف اعصاب محیطی، تومور و دیگر اختلالات نیز ممکن است سبب بروز این علائم در صورت فرد بیمار شوند ولی بیشتر موارد بر اثر همان عوامل اولیه است که ذکر شد. به جز این موارد قصور و سهو در موارد پزشکی و درمان نیز می‌تواند سبب گرفتار شدن فرد شود. جدای از این گاه ممکن است این فلج بدون شناخت و یا بدون علت خاصی ایجاد شود و در این حالت این نوع فلج، فلج ایدیوپاتیک نام گذاری می‌شود.
علائم ابتلای به فلج بل
رشته عصبی که ماهیچه‌های صورت را کنترل می‌کند، از راهروی باریک استخوانی است که به سمت صورت می‌رود. در فلج بل، این عصب ملتهب و متورم شده و علاوه بر ماهیچه‌های صورت، بر اشک، بزاق، طعم و استخوان کوچکی که در وسط گوش قرار دارد، تأثیر می‌گذارد. سیر این بیماری بدین گونه است که غالباً نشانه‌های ابتلای به فلج بل به تدریج آغاز شده و طی ۴۸ ساعت به اوج خود می‌رسد.
نشانه‌های اولیه این بیماری شامل تغییر یا کاهش به شدت ملموس حس در بخشی از صورت در طی یک یا چند ساعت تا چند روز ، بروز درد در گوش یا اطراف آن یا سردرد، افزایش یا کاهش شنوایی و اختلال در حس چشایی می‌تواند باشد.
با پیشرفت بیماری، بیمار به طور معمول در یک طرف صورت خود و کارهایی نظیر بستن دهان و چشم و یا گوش خود ( در طرف لطمه دیده) مانند افتادگی چهره و توانایی بروز حالت‌های چهره، مانند بستن چشم یا لبخند زدن دچار مشکل می‌شود و ممکن است شکایاتی از قبیل عدم توانایی در نگه داشتن غذا در دهان یا چرت زدن غیر ارادی یا افزایش حساسیت به صدا در طرف آسیب دیده چهره خود داشته باشد.
همچنین ممکن است چشم‌ها بیشتر یا کمتر از حد معمول باز شده و میزان تولید اشک و یا براق تحت تاثیر قرار دهد. متاسفانه این مشکلات غالباً زندگی فردی و اجتماعی بیمار را تحت تأثیر قرار داده و به جز مشکلات جسمی از نظر ذهنی و روحی نیز ممکن است دچار اختلال شود.
عوامل خطر در ابتلا به فلج بل
فلج بل بیشتر در این افراد بروز پیدا می کند که:
- باردار اند، به ویژه در سه ماهه سوم بارداری، یا افرادی که در هفته اول پس از زایمان قرار دارند ،
- مبتلا به عفونت‌های بروز یافته در ناحیه فوقانی دستگاه تنفسی مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی،
- ابتلا به بیماری دیابت.
حملات مکرر فلج بل نادر است. اما در برخی از حالات تاریخچه ابتلای بیماری در دیگر افراد خانواده که نشان دهنده استعداد ژنتیکی برای احتمالی بروز این بیماری در فرد است.
عوارض بیماری بل
شکل خفیف این بیماری بیشتر در طی یک ماه فروکش کرده اما بهبودی در موارد حادتر شامل فلج کامل ممکن است شکل پیچیده‌تری به خود گیرد. عوارض این بیماری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب جبران ناپذیر به عصب صورت فرد درگیر با این بیماری.
- رشد غیر طبیعی رشته‌های عصبی این ممکن است منجر به انقباض غیر ارادی برخی از ماهیچه‌ها در هنگام تلاش همزمان برای حرکت دادن به همراه دیگر ماهیچه‌ها شود به عنوان مثال، وقتی فرد لبخند می زند، چشم در طرف آسیب دیده بسته می‌شود.
- کوری جزئی یا کامل چشم که به دلیل خشکی زیاد و خاراندن پوشش محافظ شفاف چشم (قرنیه) بسته نمی‌شود و فرد دیگر مشکلات متعاقب خواهد شد.
تشخیص بیماری بل
اگر با علائم زیر مواجه شدید برای پیشگیری از بدتر شدن آن لازم است به یک متخصص حاذق مراجعه نمائید. معمول‌ترین راه برای پی بردن به بروز این بیماری در فرد معاینات پزشکی توسط یک پزشک حاذق یا متخصص مغز و اعصاب یا عصب شناس با مقایسه توانایی دو چشم در بستن و یا سنجش توانایی ماهیچه‌های صورت در حرکت و انجام حرکات مختلف و همچنین تقاضای اعمالی همچون خنده و یا سوت از مراجعه کننده انجام می‌گیرد.
همچنین پزشک از بیمار در مورد احساس تفاوت در دو طرف صورت، مشکل در راه رفتن یا وجود بی حسی سوالاتی را خواهد پرسید که به تشخیص بهتر کمک خواهند کرد. پزشک معالج همچنین امکان دارد که در چهره مراجعه کننده به دنبال علائم بروز بیماری زونا مانند بروز بثورات در صورت و گوش باشد که اگر فرد این بثورات را داشته باشد، به ویژه اگر با درد همراه باشد، پزشک ممکن است تشخیصش سندرم رامسی-هانت باشد که در اثر فعال سازی مجدد ویروس هرپس زوستر ایجاد شده است.
اگر نشانه‌های دیگری نباشد و تنها شکایت از ضعف مفرط ماهیچه‌های صورت فرد مراجعه کننده باشد، در این حالت تشخیص پزشک می‌تواند فلج بل باشد که این امر بدون آزمایش انجام گیرد. البته گاها برای اطمینان بیشتر پزشک انجام آزمایش‌هایی را برای فرد مراجعه کنده تجویز می‌کند و اگر فرد اخیراً آزمایش خونی انجام نشده باشد، احتمال دارد آزمایش قند خون انجام شود، زیرا افراد دیابتی احتمال بیشتری برای ابتلای به بیماری دارند.
همچنین آزمایش خون برای بیماری لایم نیز ممکن است نیاز باشد و تشخیص به کمک آن صورت پذیرد. آزمایشات زیر می‌توان در پیدا کردن این بیماری مفید باشد:
- الکترو میو گرافی (EMG): این آزمایش می‌تواند وجود آسیب عصبی را مورد پذیرش و شدت آن را اندازه گیری کند. EMG فعالیت الکتریکی یک ماهیچه را در پاسخ به تحریک و ماهیت و سرعت هدایت تکانه‌های الکتریکی در طول یک عصب اندازه گیری کرده و به خوبی تفاوت یک ماهیچه فعال با یک ماهیچه آسیب دیده را تعیین کند.
- اسکن‌های تصویربرداری: ممکن است گاهی اوقات تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT) دیگر راه‌های احتمالی وارد آمدن فشار بر عصب صورت مانند تومور یا شکستگی جمجمه را تأیید یا رد کند.
درمان فلج بل
اکثر افراد مبتلا به فلج بل احتمالاً کاملاً و با یا حتی بدون درمان شفا خواهند یافت. بنابر تحقیقات هیچ درمان قطعی برای فلج بل وجود نداشته اما کادر درمان ممکن است استفاده از داروهای بخصوصی یا فیزیوتراپی را برای پیشرفت در روند التیام این بیمار تجویز کند. جراحی به ندرت روشی کارا و مورد پسند برای درمان فلج بل است. داروهای مورد کاربرد در درمان بیماری بل: داروهای معمول برای بهبودی از بیماری فلج بل شامل موارد زیر اند:
- داروهای کورتیکو استروئیدی، مانند پردنیزولون که عوامل ضد التهابی قوی هستند: اگر این داروها قادر به کاهش تورم عصب صورت باشند، عصب راحت‌تر در دالان استخوانی اطراف آن قرار می‌گیرد. اگر استفاده از کورتیکو استروئیدها در عرض چند روز از شروع علائم شروع شوند، ممکن است بهترین راندمان مورد را داشته باشند.
- داروهای ضد ویروسی: نقش داروهای ضد ویروسی هنوز کاملاً معلوم نیست. داروهای ضد ویروسی به تنهایی هیچ فایده‌ای در مقایسه با بلع دارونما ندارند. داروهای ضد ویروسی که به استروئیدها اضافه شده‌اند احتمالاً برای برخی از افراد مبتلا به فلج بل مفید است، اما این هنوز اثبات نشده است. به خاطر همین گاها، والاسیکلوویر (والترکس) یا آسیکلوویر (زوویراکس) گاهی اوقات همراه با پردنیزون در افراد مبتلا به فلج شدید صورت تجویز می‌شود.
فعالیت های فیزیکی مانند فیزیوتراپی : ماهیچه‌های دچار فلجی می‌توانند منقبض و کوتاه شده و باعث بروز انقباضات دائمی شوند. یک فیزیوتراپیست می‌تواند نحوه ماساژ و تمرین ماهیچه‌های صورت را به فرد آموزش داده تا از بروز این حالات در چهره فرد جلوگیری کند.
عمل جراحی: در گذشته، جراحی فشرده سازی برای کاهش فشار بر ماهیچه‌های چهره فرد با هدف بازکردن گذرگاه استخوانی که رشته عصبی از آن عبور می‌کرد، انجام می‌گرفت. امروزه روش جراحی برای رفع فشار برای درمان این بیماری مورد کاربرد قرار نمی‌گیرد. لطمه به عصب صورت و کاهش دائمی شنوایی از خطرات احتمالی استفاده از این جراحی هستند. به ندرت ممکن است برای برطرف کردن آسیب‌های پایدار عصب در صورت نیاز به جراحی پلاستیک باشد. احیای صورت به یکدست جلوه دادن صورت کمک کرده و ممکن است حتی حرکت صورت را بازگرداند. نمونه‌هایی از این نوع جراحی شامل لیفت ابرو، لیفت پلک، ایمپلنت در ناحیه صورت و پیوند عصب است. برخی از روش‌ها، مانند لیفت ابرو، ممکن است پس از چندین سال برای بالا بردن راندمان دوباره انجام گیرد.
درمان با کمک تغییر در شیوه زندگی و همچنین استفاده از درمان خانگی که شامل موارد زیر است:
- محافظت از چشمی که فردا توانایی بستن آنرا ندارد: استفاده از قطره‌های چرب کننده چشم در طول روز و پماد چشم در شب به مرطوب نگه داشتن چشم فرد کمک می‌کند. استفاده از عینک یا لنز در طول روز و گذاشتن یک پد بر روی چشم یا چشم بند در شب می‌تواند چشم را از گزیدگی یا خراش محافظت کند.
- مصرف مسکن‌های بدون نسخه: آسپرین، ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و….) یا استامینوفن (تیلنول و ….) ممکن است به کاهش درد در فرد کمک کند.
- فرد باید تمرینات فیزیوتراپی خود را انجام دهد: ماساژ دادن و انجام دادن صورت بر اساس توصیه پزشک فیزیوتراپیست ممکن است به شل شدن ماهیچه‌های صورت فرد کمک کند.
درمان‌های جانشین: اگرچه شواهد علمی زیادی برای تأیید نقش از استفاده از داروهای جایگزین برای افراد مبتلا به فلج بل وجود ندارد، اما برخی از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است از موارد زیر بهره مند شوند:
- طب سوزنی: قرار دادن سوزن‌های نازک در یک نقطه خاص در پوست به تحریک اعصاب و ماهیچه‌ها کمک کرده و ممکن است تا حدی تسکین دهنده باشد.
- آموزش بیوفیدبک: به معنی آموزش استفاده از افکار برای کنترل بدن می‌باشد. آموزش بیوفیدبک ممکن است به فرد در کنترل بهتر ماهیچه‌های چهره خود کمک کند.
آماده شدن برای ویزیت توسط پزشک
با توجه به علائم رخ داده فرد باید به یک پزشک مراجعه کند. با این حال، در برخی موارد وقتی فرد برای تعیین نوبت با منشی پزشک معالج خود تماس می‌گیرد، ممکن است بلافاصله به این متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده شده و تحت معاینه قرار گیرد. از این رو نیاز است که قبل از ویزیت توسط پزشک فرد از نظر ذهنی آماده شود. در اینجا برخی از اطلاعات که ممکن است به فرد کمک می‌کند ذکر شده است:
- یادداشت علائمی را که فرد تجربه کرده است: نیاز است که فرد حتی مواردی را که ممکن است بی ارتباط با دلیلی باشد که قرار ملاقات را تعیین کرده‌اید، را نوشته و برای پزشک ذکر کند.
- اطلاعات شخصی کلیدی را خود را یادداشت کند: اطلاعاتی مانند آیا اخیراً دچار استرس یا تغییرات اساسی در روش زندگی شده‌اید؟ به اشتراک گذاری این نوع اطلاعات ممکن است به پزشک در تشخیص این بیماری کمک کند.
- فرد باید فهرستی از تمام داروهای مورد مصرف خود را تهیه کرده و همچنین مقدار دوز داروهای مصرفی را نوشته و ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی را که مصرف می‌کنید را به یاد داشته باشد.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوست را به مطب ببرد: گاهی اوقات به خاطر سپردن همه اطلاعات در حین ملاقات دشوار بوده؛ از این لازم است که فردی بیمار را همراهی می‌کند ممکن است چیزی را که فراموش کرده‌اید یا فراموش کرده‌اید به خاطر بیاورد.
- پرسش‌هایی مانند موارد زیر را که ممکن است از پزشک خود بپرسید را یاداشت نمائید:
محتمل‌ترین علت بروز علائم چیست؟ آیا علل احتمالی دیگری برای بروز این علائم وجود دارد؟ نیاز به انجام چه نوع آزمایشاتی دارم؟ آیا این مشکل موقتی است یا طولانی مدت و یا حتی دائمی؟ چه درمان‌هایی برای فلج بل وجود دارد؟ و شما کدام را توصیه می‌کنید؟ آیا جایگزینی برای روش‌های پیشنهادی شما وجود دارد؟ من بیماریهای دیگری دارم که سلامتی مرا به خطر می‌اندازد. از این چه راهی وجود دارد که این بیماری را با هم به بهترین نحو کنترل و درمان کنم؟ آیا بروشور یا مطالب چاپی وجود دارد که بتوانم با خود به خانه برده و مطالعه کنم؟ چه وب سایت‌هایی را توصیه می‌کنید؟ از پرسیدن سؤالات دیگری که در هنگام ویزیت که به ذهن شما متبادر می‌شود، دریغ نکنید.
چه مواردی را پزشک از فرد مراجعه کننده انتظار دارد:
در موارد زیر باید آماده پاسخگویی به سؤالات پزشک خود باشید:
- از کی این علائم در فرد شروع شده است؟
- آیا بروز این علائم در فرد مداوم بوده یا گاه به گاه رخ می‌دهد؟
- شدت بروز علائم در فرد مراجعه کننده چقدر است؟
- به نظر فرد چه چیزی علائم را در او بهبود می‌بخشد؟
- چه چیزی علائم را در فرد بدتر می‌کند؟
- آیا هیچ یک از بستگان فرد تا به حال فلج بل، سندرم گیلن باره یا مشکل فلج صورت داشته‌اند؟
- آیا فرد علائم عفونت گسترده‌تری را مشاهده کرده است؟
مواردی که می‌توانید در این میان انجام دهد
اگر درد صورت دارید:
- از مسکن‌های بدون نسخه استفاده کنید: آسپرین، ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و …) یا استامینوفن (تیلنول و …) می‌توانند به کاهش درد کمک کنند.
- حرارت مرطوب می تواند نقش خوبی در بهبود این بیماری داشته باشد: قرار دادن یک دستمال در آب گرم و قرار دادن آن به شکل چند بار در روز بر صورت فرد ممکن است به تسکین درد کمک کند.
اگر چشم فرد به طور کامل بسته نمی‌شود، انجام این نکات می‌تواند مفید باشد:
- از انگشت خود برای بستن مکرر چشم در طول روز استفاده کنید.
- از قطره‌های چرب کننده چشم استفاده کنید.
- در طول روز برای محافظت از چشم خود از عینک استفاده کنید.
- شب‌ها از چشم بند استفاده کنید.
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط امین ظهورتبار از گروه نویسندگان مجله قرمز ترجمه و تألیف شده است.
منبع این مقاله: drugs.com