در جواب سوال تستوسترون چیست و وقتی کلمه تستوسترون را می‌شنوید، چه چیزی به ذهن شما خطور می‌کند؟ مردانگی؟ رفتارهای پرخاشگرانه و عجول؟ خشونت هنگام رانندگی؟ خشونت؟ اما مطالعات علمی چه پاسخی برای سوال “عوارض عدم تعادل تستوسترون چیست؟”، دارند؟
نقش تستوسترون در رفتارهای بد تا حد زیادی افسانه است. علاوه‌براین، تستوسترون نقش مهم دیگری در سلامتی و بیماری دارد که ممکن است شما را متعجب کند. به‌عنوان مثال، آیا می‌دانید تستوسترون یکی از بازیگران اصلی در سرطان پروستات است؟ یا اینکه، زنان نیز به تستوسترون نیاز دارند؟ درباره تستوسترون مطالبی مهم‌تر از رفتارهای بد وجود دارد.
نقش تستوسترون چیست؟
تستوسترون هورمون اصلی جنسی در مردان است و چند نقش مهم را بر عهده دارد، از جمله:
- رشد آلت تناسلی و بیضه‌ها
- کلفت شدن صدا در دوران بلوغ
- شکل ظاهری موهای صورت و شرمگاهی که از زمان بلوغ شروع می‌شود؛ بعدها نیز ممکن است در طاسی نقش داشته باشد
- اندازه و قدرت عضله
- رشد و قدرت استخوان
- میل جنسی
- تولید اسپرم
پسران نوجوان که کمبود تستوسترون دارند ممکن است ویژگی‌های طبیعی مردانه را تجربه نکنند. به‌عنوان مثال، ممکن است اندام‌های تناسلی‌شان بزرگ نشود، موهای صورت و بدن‌شان بسیار کم باشد و صدایشان نیز به‌طور طبیعی کلفت نشود.
تستوسترون همچنین ممکن است به حفظ خلق‌وخوی نرمال کمک کند. ممکن است عملکردهای مهم دیگری از این هورمون وجود داشته باشد که هنوز کشف نشده است.
سیگنال‌هایی که از مغز به غده هیپوفیز در ساقه مغز ارسال می‌شود، تولید تستوسترون را در مردان کنترل می‌کند. سپس غده هیپوفیز سیگنال‌ها را برای تولید تستوسترون به بیضه‌ها ارسال می‌کند. یک “حلقه بازخورد” به‌دقت میزان هورمون موجود در خون را تنظیم می‌کند. وقتی سطح تستوسترون خیلی بالا می‌رود، مغز سیگنال‌هایی را برای کاهش تولید به هیپوفیز می‌فرستد.
اگر فکر می‌کردید که تستوسترون فقط در مردان مهم است، اشتباه می‌کنید.
تستوسترون در تخمدان و غدد فوق‌کلیه (غدد آدرنال) نیز تولید می‌شود. این هورمون یکی از چند هورمون آندروژن (هورمون‌های جنسی مردانه) در زنان است. به نظر می‌رسد که این هورمون‌ها تأثیرات مهمی بر روی این موارد دارد:
- عملکرد تخمدان
- قدرت استخوان
- رفتار جنسی، از جمله میل جنسی طبیعی (اگرچه شواهد قطعی نیست)
تعادل مناسب بین تستوسترون (به‌علاوه سایر آندروژن‌ها) و استروژن برای عملکرد طبیعی تخمدان‌ها مهم است. اگرچه جزئیات این موضوع مشخص نیست، اما این احتمال وجود دارد که آندروژن‌ها نیز در عملکرد طبیعی مغز نقش مهمی داشته باشند (از جمله خلق‌وخو، میل جنسی و عملکرد شناختی).
آیا می‌دانستید که تستوسترون در بدن از کلسترول ساخته می‌شود؟ اما داشتن کلسترول بالا به معنای بالا بودن تستوسترون در بدن‌تان نیست. سطح تستوسترون توسط غده هیپوفیز در مغز به‌صورت دقیق کنترل می‌شود.
خطرات مصرف بیش‌ازحد تستوسترون چیست؟
تستوسترون طبیعی بیش‌ازحد در بین مردان مسئله رایجی نیست. احتمالاً از این جمله تعجب کرده‌اید چون مردم اغلب موارد بسیاری را به تستوسترون زیاد و بیش‌ازحد ربط می‌دهند: از عصبانیت هنگام رانندگی گرفته تا بی‌بندوباری‌های جنسی.
بخشی از این امر ممکن است به دلیل دشواری در تعریف سطح “طبیعی” تستوسترون و رفتار “طبیعی” باشد. سطح تستوسترون خون با گذشت زمان و حتی در طول یک روز به‌طرز چشمگیری تغییر می‌کند. علاوه‌براین، چیزهایی که به‌عنوان علامت تستوسترون زیاد به نظر می‌رسند، درواقع ممکن است ارتباطی با این هورمون نداشته باشند.
در حقیقت، بیشتر نکاتی که درمورد سطح غیرطبیعی تستوسترون در مردان می‌دانیم مربوط به ورزشکارانی است
که از استروئیدهای آنابولیک، تستوسترون یا هورمون‌های مرتبط برای افزایش توده عضلانی و عملکرد ورزشی استفاده می‌کنند.
مشکلات مرتبط با سطح غیرطبیعی تستوسترون در مردان عبارتند از:
- تعداد کم اسپرم، کوچک شدن بیضه‌ها و ناتوانی جنسی (عجیب به نظر می‌رسد، اینطور نیست؟)
- آسیب به عضله قلب و افزایش خطر حمله قلبی
- بزرگ شدن پروستات همراه با مشکلاتی در ادرار کردن
- بیماری کبد
- آکنه
- احتباس مایعات همراه با تورم پاها
- افزایش وزن (شاید تا حدی به افزایش اشتها مرتبط باشد)
- فشار خون بالا و کلسترول
- بیخوابی
- سردرد
- افزایش توده عضلانی
- افزایش خطر لخته شدن خون
- اختلال رشد در نوجوانان
- رفتار غیرطبیعی تهاجمی (اگرچه به وضوح اثبات نشده است)
- نوسانات خلقی، سرخوشی، تحریک‌پذیری، اختلال در قضاوت، توهم
شایع‌ترین علت افزایش سطح تستوسترون در بین زنان، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. این بیماری بسیار شایع است و ۶ تا ۱۰ درصد زنان را قبل از یائسگی درگیر می‌کند.
تخمدان زنان مبتلا به PCOS حاوی کیست‌های متعددی است. علائم آن شامل قاعدگی‌های نامنظم، کاهش قدرت باروری، رشد موهای زائد و ضخیم در صورت، اندام‌ها و بالاتنه، طاسی با مدل مردانه، پوست تیره و ضخیم، افزایش وزن، افسردگی و اضطراب است. یک روش درمانی که برای بسیاری از این مشکلات مورد استفاده قرار می‌گیرد، مصرف قرص اسپیرونولاکتون است که یک داروی مدرّ بوده و مانع عملکرد هورمون‌های جنسی مردانه می‌شود.
زنانی که به دلیل بیماری یا مصرف مواد مخدر سطح تستوسترون بالایی دارند، ممکن است کاهش سایز سینه و کلفت شدن صدا را تجربه کنند، به‌علاوه برخی از مشکلاتی که برای مردان ذکر شد.
تستوسترون خیلی پایین
عوارض پایین بودن تستوسترون چیست؟ در سال‌های اخیر، محققان (و شرکت‌های دارویی) بر روی اثرات کمبود تستوسترون، به ویژه در مردان، تمرکز کرده‌اند. درحقیقت، با افزایش سن مردان، سطح تستوسترون به تدریج کاهش می‌یابد. میزان این کاهش هر سال حدود ۱ تا ۲ درصد است، برخلاف افت نسبتاً سریع استروژن در زنان که باعث یائسگی می‌شود. دراین‌صورت بیضه‌ها تستوسترون کمتری تولید می‌کنند. درواقع سیگنال‌های کمتری از هیپوفیز به بیضه‌ها می‌گوید تستوسترون بسازند و پروتئینی به نام گلوبولین متصل‌کننده هورمون جنسی (SHBG مخفف sex hormone binding globulin) با افزایش سن افزایش می‌یابد. همه این‌ها فرم فعال (آزاد) تستوسترون را در بدن کاهش می‌دهد. بیش از یک سوم مردان بالای ۴۵ سال ممکن است میزان تستوسترون کمتر از حالت طبیعی را داشته باشند ( البته همان‌طور که گفته شد، تعریف سطح بهینه تستوسترون مشکل و تا حدودی بحث‌برانگیز است).
علائم کمبود تستوسترون در مردان بالغ عبارتند از:
- کاهش موهای صورت و بدن
- از دست دادن توده عضلانی
- میل جنسی کم، ناتوانی جنسی، بیضه‌های کوچک، کاهش تعداد اسپرم و ناباروری
- افزایش اندازه سینه‌ها
- گرگرفتگی
- تحریک‌پذیری، تمرکز ضعیف و افسردگی
- ریزش موی بدن
- استخوان‌های ضعیف
برخی از مردان که کمبود تستوسترون دارند، می‌توانند علائم یا شرایط مربوط به تستوسترون پایین را با درمان جایگزینی تستوسترون بهبود دهند. به‌عنوان مثال، یک مرد مبتلا به پوکی استخوان و تستوسترون کم می‌تواند با درمان جایگزینی تستوسترون قدرت استخوان‌ها را افزایش و احتمال شکستگی آن را کاهش دهد.
ممکن است تعجب‌آور باشد، اما علائم کمبود تستوسترون در زنان نیز مشکل‌ساز است. به‌عنوان مثال، بیماری در غده هیپوفیز ممکن است منجر به کاهش تولید تستوسترون از غدد فوق‌کلیه شود. دراین‌صورت زنان ممکن است میل جنسی کم، کاهش قدرت استخوان‌ها، تمرکز ضعیف یا افسردگی را تجربه کنند.
آیا می‌دانید؟
شرایطی وجود دارد که تستوسترون پایین چیز بدی نیست. شایع‌ترین مثال آن سرطان پروستات است. تستوسترون ممکن است غده پروستات و رشد سرطان پروستات را تحریک کند. به‌همین‌دلیل داروهایی که سطح تستوسترون را کاهش می‌دهند (به عنوان مثال لوپرولید (leuprolide)) و اخته‌سازی از درمان‌های رایج سرطان پروستات هستند. مردانی که تحت درمان‌های جایگزین تستوسترون قرار می‌گیرند باید به‌دقت از نظر سرطان پروستات کنترل شوند. اگرچه تستوسترون ممکن است باعث رشد سرطان پروستات شود، اما مشخص نیست که درحقیقت تستوسترون‌درمانی باعث سرطان می‌شود.
بیماری‌ها و شرایطی که بر تستوسترون تأثیر می‌گذارد
مردان به دلیل شرایط یا بیماری هایی می‌توانند افت تستوسترون را تجربه کنند. این شرایط متاثر از موارد زیر هستند:
- آسیب مستقیم به بیضه‌ها، اخته‌سازی، عفونت، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، تومورها
- غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس و تومورهای مربوط به آن‌ها، داروها (به ویژه استروئیدها، مرفین و داروهای آرام‌بخش مانند هالوپریدول (haloperidol)) ، ایدز، عفونت‌های خاص و بیماری‌های خودایمنی
بیماری‌های ژنتیکی، مانند سندرم کلاین‌فلتر (Klinefelter syndrome) -که در آن مرد یک کروموزوم x اضافی دارد- و هموکروماتوز (hemochromatosis) – که در آن یک ژن غیرطبیعی باعث تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن، از جمله در غده هیپوفیز می‌شود- نیز می‌توانند بر تستوسترون تأثیر بگذارند.
زنان نیز به دلایل مختلفی ممکن است دچار کمبود تستوسترون شوند، ازجمله برداشتن تخمدان‌ها، بیماری‌های مربوط به غدد هیپوفیز، هیپوتالاموس یا فوق کلیه. استروژن درمانی گلوبولین متصل به هورمون‌های جنسی (SHBG) را افزایش می‌دهد و در نتیجه مانند روند پیری در مردان، میزان تستوسترون آزاد و فعال در بدن را کاهش می‌دهد.
تستوسترون‌درمانی یا درمان جایگزینی تستوسترون چیست؟
در‌حال‌حاضر، تستوسترون‌درمانی در درجه اول برای درمان تأخیر بلوغ در مردان، تولید کم تستوسترون در بدن (به دلایل مختلف مانند اختلال در عملکرد بیضه‌ها یا غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس) و برخی از سرطان‌های غیرقابل‌جراحی سینه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بااینحال، ممکن است تستوسترون‌درمانی در مردان بتواند علائم سطح پایین تستوسترون فعال (آزاد) مانند موارد زیر را بهبود بخشد:
- ضعف عمومی
- انرژی کم
- از بین بردن ضعف نفس
- افسردگی
- مشکلات عملکرد جنسی
- مشکلات شناختی
بااینحال، بسیاری از مردان با سطح تستوسترون طبیعی علائمی مشابه با موارد اشاره‌شده دارند، بنابراین همیشه ارتباط مستقیمی بین سطح تستوسترون و این علائم دیده نمی‌شود. درنتیجه، در مورد اینکه کدام مردان باید با تحت تستوسترون‌درمانی قرار بگیرند، اختلاف نظر وجود دارد.
تستوسترون‌درمانی ممکن است برای زنانی با سطح تستوسترون پایین و علائمی که ممکن است به دلیل کمبود تستوسترون باشد، منطقی باشد. (در مواردی که تستوسترون در سطح پایین است بدون اینکه فرد دارای علائم باشد، ممکن است خطرات تستوسترون‌درمانی از مزایای آن بیشتر باشد.) بااینحال، عاقلانه‌بودن و اثربخشی تستوسترون برای بهبود عملکرد جنسی یا عملکرد شناختی در زنان یائسه قطعی نیست.
گاهی افرادی که دارای سطح تستوسترون طبیعی هستند، به توصیه پزشکان یا به‌صورت خودسر، تحت درمان با تستوسترون قرار می‌گیرند. برخی تستوسترون درمانی را به‌عنوان “دارویی” برای پیری توصیه می‌کنند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای در دانشکده پزشکی هاروارد در سال ۲۰۰۳ نشان داد که حتی در میان مردانی که تستوسترون طبیعی داشتند، هنگام تستوسترون درمانی نتایجی مانند از دست دادن چربی، افزایش توده عضلانی، روحیه بهتر و اضطراب کمتر مشاهده شده است. مشاهدات مشابهی در میان زنان نیز مشاهده شده است. بااینحال، با وجود خطرات و عوارض جانبی مصرف تستوسترون هنگامی که سطح تستوسترون طبیعی است، استفاده از آن توصیه نمی‌شود.
سخن پایانی
تستوسترون چیزی بیشتر از آن است که شهرتش می‌رساند. زنان و مردان برای عملکرد طبیعی بدن به مقدار مناسبی از تستوسترون نیاز دارند. بااینحال، مقدار مطلوب تستوسترون کاملاً مشخص نیست.
بررسی سطح تستوسترون توسط آزمایش خون به‌راحتی انجام می‌پذیرد. قسمت دشوار مسئله، تفسیر نتیجه است. همچنین سطح آن در طول روز متفاوت است. ممکن است سطح پایین آن بدون داشتن علائم، بی‌معنی باشد، به‌خصوص اگر در زمان دیگری طبیعی باشد. ما به تحقیقات بیشتری نیاز داریم تا بدانیم که چه زمانی باید سطح تستوسترون را اندازه‌گیری کنیم، چگونه بهترین پاسخ را در برابر نتایج داشته باشیم، عوارض درمان با تستوسترون چیست و در چه شرایطی پذیرش خطرات درمان ارزشش را دارد.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منبع : health.harvard