غلظت خون یا قابلیت انعقادی شدید خون مشکلی است که طی آن خون غلیظتر و چسبناکتر از حد معمول است. هنگامی که فردی دارای غلظت خون است بیشتر در معرض لخته شدن خون است. این مشکل ناشی از اختلال در روند لخته شدن است.
در میان اختلالاتی که موجب غلظت خون می‌شود عدم تعادل پروتئینها و سلولها مسئول لخته خون هستند. غلظت خون می‌تواند حرکت اکسیژن، هورمونها و مواد غذایی را در بدن مسدود کرده از رسیدن آنها به بافتها و سلولها جلوگیری کند. این امر می‌تواند موجب کاهش میزان اکسیژن در سلولها شده و منجر به کمبود مواد غذایی و هورمونی شود.
علتهای غلظت خون
بعضی از علتهای غلظت خون ارثی هستند و برخی دیگر به مرور به وجود می‌آیند از جمله در مورد سرطان. بعضی از بیماریهایی که موجب غلظت خون می‌شوند در زیر ذکر می‌شود:
سرطانهای خاص
پلی سیتمی ورا (PV) یک سرطان خون با منشا مغز استخوان یا بافت نرم استخوان است جایی که گلبولهای جدید خون در آن ساخته می‌شوند. در پلی سیتمی، مغز استخوان گلبولهای قرمز یا گلبوهای سفید خون و پلاکت را آنقدر زیاد می‌سازد که موجب غلظت خون می‌شود.
بسیاری از افرادی که دچار پلی سیتمی می‌شوند سابقه خانوادگی آن را ندارند اما در بعضی از موارد بیش از یک عضو خانواده دچار این نوع سرطان خون می‌شوند.
با توجه به نظر سازمان لوسمی و لنفوم، PV در میان یهودیان اروپایی شرقی درمقایسه به آسیایی‌ها و اروپایی‌ها بیشتر شایع است. وقتی همه نژادها و قومیتها برری شدند، این سازمان تخمین زد که PV بر ۲/۸ از ۱۰۰ هزار مرد و ۱/۳ از هر ۱۰۰ هزار زن اثر می‌گذارد.
ماکروگلوبولینمی
ماکروگلوبولینمی والدنستروم (WM) یک نوع نادر از لنفوم غیر هوچکین است که طی آن مقدار زیادی پروتئین ماکروگلوبولین تولید می‌شود. در بعضی از افراد مبتلا به WM، وقتی سلولهای سرطانی B این پروتئین را به میزان زیادی می‌سازند که خون به شدت غلیظ شده و منجر به تشکیل لخته‌های خون می‌شود.
بیماری SLE یا لوپوس
اریتماتوز لوپوس سیستمی (SLE) یا بیماری لوپوس یک بیماری التهابی ست و وقتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به بافت سالم می‌دهد چون فکر می‌کند که آنها بیمار هستند. طبق نظر انجمن حمایت از بیماران لوپوس، هم اکنون ۲۵۰۰ نفر مبتلا به لوپوس در ایران وجود دارد اما پیش بینی می‌شود شمار بیماران بیش از ۳۰ هزار نفر باشد.
بسیاری از عوامل مربوط به لوپوس در غلظت خون تاثیر دارند اما اعتقاد بر این است که التهاب خود ایمنی عامل اصلی فعالیت پروکوگولانت است. پروکواگولانتها موادی هستند که پروتئینهای مداخله کننده در فرایند لخته خون را تحریک می‌کنند.
فاکتو ر V لیدن
فاکتور ۵ لیدن یک جهش ژنتیکی از فاکتور ۵ جریان انعقادی است. این جهش خطر لخته خون در انسان را بخصوص در وریدهای عمیق افزایش می‌دهد. خطر تجمع لخته بخاطر این است که عامل ۵ لیدن مقاوم در برابر پروتئینی به نام پروتئین فعال C است که باعث می‌شود فاکتور ۵ به طورطبیعی کنترل شود.
نتیجه فعالیت بیش از حد فاکتور ۵ به همراه لخته شدن خون بیش از حد طبیعی است که منجر به غلظت خون می‌شود.
کمبود پروتئین C و S
انواع ارثی این کمبودها نادر است اما افرادی که دچار نقصان پروتئین C یا S هستند در معرض خطر بالای لخته خون برای بقیه عمر خود قرار دارند، برخی از آنها در یک دوره از جوانی مبتلا به لخته شدن خون هستند.
جهش ژن پروترومبین ۲۰۲۱۰ A
افراد مبتلا به اختلال نقص ژنتیکی به میزان زیادی پروتئین لخته کننده خون به نام فاکتور ۲ دارند که پروترومبین هم نامیده می‌شود. پروترومبین یکی از عواملی است که باعث لخته شدن خون به طور صحیح می‌شود اما وقتی پروترومبین به علت این جهش بیش از اندازه وجود داشته باشد شخص در معرض خطر بالای تشکیل لخته خون است.
لازم است بدانید که این بیماری‌ها تنها عوامل غلظت خون نیستند و گاهی اوقات لخته شدن خون تنها به علت عوامل لخته‌های خونی نیست. به عنوان مثال شخص دچار حمله قلبی می‌شود چون خون در تماس با پلاکهای موجود درد عروق است که موجب تشکیل لخته خون می‌شود. گردش خون ضعیف نیز بیشتر مستعد تشکیل لخته خون است چون خون به خوبی در بدن حرکت نمی‌کند. این بخاطر غلظت خون نیست. در عوض شریانها و وریدهای این اشخاص صدمه می‌بیند بنابراین خون نمی‌تواند با سرعت طبیعی حرکت کند.
علائم غلظت خون
بسیاری از افراد تا زمانی که لخته خون در آنها تشکیل نشود، هیچ علامتی از غلظت خون را ندارند. لخته خون معمولا در ورید بوجود می‌آید که می‌تواند موجب درد و اثر بر گردش خون داخل ناحیه‌ای که لخته بوجود آمده، شود.
بعضی از افراد از سابقه خانوادگی خود مبنی بر اختلال غلظت خون آگاهی دارند. به این ترتیب آنها تشویق می‌شوند تا قبل از بروز هر مشکلی برای مشکلات لخته خون آزمایش بدهند. داشتن مقدار زیادی گلبول در خون منجر به انواع علائم می‌شود. این علائم بستگی به نوع عامل ایجاد کننده و منطقه آن دارد. نمونه‌هایی از علائم به قرار زیر هستند:
- تاری دید
- سبکی سر
- سر درد
- کبودی سریع
- خونریزی شدید قاعدگی یا لخته شدن
- فشار خون بالا
- نقرس
- سرگیجه
- کمبود انرژی
- تنگی نفس
- کم خونی به هنگامی که خون کمبود گلبولهای خونی را دارد.
اگر هر یک از علائم زیر را تجربه می‌کنید باید برای غلظت خون به پزشک مراجعه کنید:
- داشتن لخته خون با منشا ناشناخته
- داشتن لخته خون مکرر بدون دلیل شناخته شده
- از دست دادن حاملگی مجدد (از دست دادن بیش از سه حاملگی در سه ماهه اول بارداری)
هر کس که این علائم را داشته باشد یا سابقه خانوادگی غلظت خون یا لخته خون را داشته باشد باید از پزشک خود بخواهد که برای وی آزمایش بنویسد. این آزمایشات خطر بعضی از بیماریهای مربوط به غلظت خون را بررسی ارزیابی خواهد کرد.
غلظت خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک شما با گرفتن شرح حال پزشکی شما شروع به انجام فرایندهای تشخیص خواهد کرد. وی سوالاتی در مورد هر کدام از علائمی که ممکن است تجربه کنید خواهد پرسید.
وی احتمالا آزمایشهای خون را تجویز خواهد کرد البته به صورت مرحله به مرحله. به دلیل اینکه بسیاری از آزمایشهای مربوط به غلظت خون گرانقمیت و بسیار تخصصی هستند. بنابراین آنها با آزمایشهای معمولی شروع خواهد کرد و سپس در صورت نیاز تستهای خاص آزمایشگاهی را تجویز خواهند کرد.
برخی از آزمایشهایی که پزشک شما در صورت مشکوک شدن به غلظت خون تجویز خواهد کرد از قرار زیر هستند:
- آزمایش کامل خون: این آزمایش برای غربالگری وجود گلبولهای قرمز و پلاکتهای خون است. بالا بودن میزان هموگلوبین و هماتوکریت می‌تواند وضعیتی مانند پلی سیتمی ورا را نشان دهد.
- وجود پروتئین فعال C: این آزمایش برای حضور فاکتور V لیدن است.
- آزمایش جهش پروترومبین G20210A: این آنتی ترومبین، غلظت پروتئین C یا پروتئین S را تعیین می‌کند.
- آنتی ترومبین، پروتئین C یا میزان عملکرد پروتئین S: این تست می‌تواند حضور ضد انعقادی لوپوس را تایید کند.
کلینیک کلیولند توصیه می‌کند که این آزمایشها حداقل ۴ تا ۶ هفته پس از دچار شدن به لخته خون انجام شود. آزمایش زودتر از این زمان منجر به جواب مثبت اشتباه به دلیل وجود ترکیبات التهابی در خون ناشی از لخته خواهد شد.
عوارض غلظت خون
اختلالات غلظت خون می‌تواند مشکلات طولانی مدت ایجاد کند. این شرایط می‌تواند باعث لخته شدن خون از جمله ترومبوز وریدی عمقی باشد که DVT نامیده می‌شود.
هنگامی که یک لخته خون در ورید عمقی به وجود می‌آید منتج به درد و گردش خون در اطراف ناحیه‌ای است که لخته خون تشکیل شده. ترومبوزهای وریدی عمقی معمولا در رگهای بزرگ عمیق در پایین پاها تشکیل می‌شوند اما می‌توانند در جاهای دیگر بدن از جمله رانها، بازوها، شکم یا لگن هم اتفاق بیفتند.
علائم ترومبوز سیاهرگی عمقی عبارت است از:
- ورم، قرمزی و گرما در جایی که ترومبوز رخ داده
- بروز تدریجی درد
- درد پا به هنگام بستن یا کشش پا
- گرفتگی ساق در عضله کاف
- تغییر رنگ پوست به رنگ آبی یا سفید در جاهای دیگر بدن
امبولی شریان ریه (PE) هنگامی رخ می‌دهد که بخشی از ترومبوز وریدی عمقی جدا شده یا از نقطه شروع آمبولیزه شده و راهش را به سوی قلب و ریه‌ها پیدا می‌کند و تجمع پیدا می‌کند این امر می‌تواند از جریان خون کافی جلوگیری کند و با تبادل گازی در ریه‌ها تداخل ایجاد کند.
علائم امبولی شریان ریه عبارتند از:
- تنگی نفس و افزایش تنفس
- افزایش ضربان قلب
- درد همراه با تنفس عمیق
- خونریزی به هنگام سرفه
- درد قفسه سینه
سایر عوارض احتمالی و غالبا جدی لخته خون عبارتند از:
- سکته مغزی در صورتی که یک لخته خون به سمت مغز حرکت کند و یک شریان خون را که خون دارای اکسیژن را به مغز می‌رساند، مسدود شود.
- حمله قلبی ناشی از یک لخته خون در عروق کرونر
- آسیب حاد کلیه، ناشی از انسداد یا لخته خون یا هر دوی آنها در رگهای کلیوی که خون را از کلیه ها خارج می‌کند.
روشهای درمان غلظت خون چیست؟
درمانهای غلظت خون بستگی به علت زمینه‌ای دارد.
پلی ستمی ورا
اگر چه پزشکان نمی‌توانند پلی ستمی ورا را درمان کنند اما می‌توانند توصیه‌های درمانی برای بهبود جریان خون داشته باشند. فعالیت فیزیکی می‌تواند به تقویت جریان خون در بدن کمک کند. گامهای دیگر شامل موارد زیر است:
- کشش مرتب، بخصوص پاها برای تقویت جریان خون
- پوشیدن لباس مناسب بخصوص برای دستها و پاها در طول فصل زمستان
- اجتناب از دماهای شدید
- حفظ آب بدن و نوشیدن آب کافی
- گرفتن حمام نشاسته بوسیله افزودن نصف پیمانه نشاسته به آب گرم حمام که می‌تواند خارش پوست را در ارتباط با پلی ستمی ورا همراه است، تسکین دهد.
پزشک شما یک روش درمانی به نام فلبوتومی را توصیه می‌کند که یک سرم را وارد ورید می‌کند تا مقدار مشخصی از خون را خارج کند.
درمانهای متعددی به برداشتن مقداری از آهن بدن کمک می‌کند که می‌تواند تولید خون را کاهش دهد. در مواردی نادر وقتی که این بیماری موجب چندین اختلال همچون صدمه به اندام شود، پزشک شما درمانهای شیمی درمانی را توصیه خواهد کرد. نمونه‌هایی از اینها شامل هیدروکسی اوره (دروکسیا) و آلفا اینترفرون است. این داروها به بازداشتن استخوان از تولید گلبولهای اضافی خون، کمک می‌کند. در نتیجه خون کمتر غلیظ می‌شود.
درمان بیماریهایی که بر لخته شدن خون اثر می‌گذارند
اگر بیماری دارید که موجب لخته شدن خون می‌شود (همانند جهش فاکتور ۵) پزشک شما بعضی از درمانهای زیر را توصیه خواهد کرد:
- درمان آنتی پلاکت: این روش شامل استفاده از داروهایی است که سلولهایی که مسئول لخته شدن خون هستند و پلاکت نام دارند از چسبیدن به همدیگر و تشکیل لخته خون باز می‌دارد. نمونه این داروها می‌تواند آسپرین (بافرین باشد).
- درمان ضد انعقادی: این درمان شامل استفاده از داروهایی برای پیشگیری از لخته‌های خون همچون وارفارین (کومادین) است.
البته بسیاری از افرادی که این مشکلات سلامتی را دارند ممکن است که خونشان هرگز لخته ایجاد نکند. به همین دلیل پزشک ممکن است با وجود تشخیص غلظت خون، باز هم دارویی برای مصرف مرتب تجویز نکند مگر اینکه به نتیجه برسد که شما واقعا در معرض خطر تشکیل لخته هستید.
اگر مستعد لخته خون هستید باید این توصیه‌های سبک زندگی را که برای کاهش احتمال لخته خون شناخته شده‌اند، رعایت کنید. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- خودداری از مصرف سیگار
- مشارکت در فعالیت بدنی منظم
- گرفتن موقعیتهای مکرر برای کشش و پیاده روی به هنگام مسافرت راه دور در هواپیما و یا با ماشین
- حفظ آب بدن در حد مناسب
ملاحظات تغذیه‌ای برای رقیق کردن خون
افرادی که دچار غلظت خون هستند باید در رژیم غذایی خود تغییراتی ایجاد کنند از جمله کاهش مصرف غذاهای غلیظ کننده خون و افزایش مصرف غذاهایی که خون را رقیق می‌کند. قبلا به غذاهای رقیق کننده خون اشاره کردیم. در اینجا بعضی از اقداماتی که می‌توان برای تغذیه مناسب و پیشگیری از لخته خون انجام داد، در زیر بیان شده‌اند.
غذاهایی که باید بخورید
ویتامین‌ها و مواد مغذی در غذاهایی خاص به عنوان رقیق کننده‌های خون عمل می‌کنند. روغنهای گیاهی، مغزهای خوراکی و بعضی از غذاهای حاوی ویتامین E رقیق کننده‌های طبیعی خون هستند. شما باید از مصرف زیاد آنها اجتناب کنید چون مقدار زیاد ویتامین E می‌تواند موجب رقیق شدن خون شود و سکته مغزی یا خونریزی مغزی را ایجاد کند. سایر مواد غذایی که حاوی سالیسیلات هستند، خواص رقیق کننده خون موجود در آسپرین به عنوان رقیق کننده‌های طبیعی خون عمل می‌کنند. این غذاها شامل میوه‌ها و سبزیجات، آجیل و گوشت می‌باشد. بلوبری، آناناس تازه و گوجه فرنگی سالیسیلات بالایی دارند.
غذاهایی که باید از آنها اجتناب کرد
اگر سعی دارید که خون خود را رقیق کنید لازم است که از غذاهایی که حاوی ویتامین K هستند، اجتناب کنید. ویتامین K برای بدن ضروری است تا لخته تشکیل دهد و برای غلیظ شدن خون استفاده می‌شود. ویتامین K می‌تواند در بسیاری از غذاهای مختلف همانند کیل، اسفناج، برگ چغندر و بروکلی موجود باشد. مصرف توصیه شده روزانه ویتامین K 80 میکروگرم است و بسیاری از غذاها مقدار بیشتری از این مقدار در یک وعده دارند. به عنوان مثال، ۱/۲ پیمانه کیل حاوی ۶۶۰ درصد توصیه شده روزانه ویتامین K است که لازم است این غذاها محدود شود.
ضد انعقادها
اگر معتقدید که غلظت دارید و در معرض خطر تشکیل لخته خون هستید لازم است که با پزشک خودتان صحبت کنید و آزمایش خون بدهید. اگر در حدی هست که باید خون خود را رقیق کنید، پزشک شما لازم است که به تغییر رژیم غذایی توصیه کند و یک عامل رقیق کننده خون مانند کومادین را تجویز کند. طبق گفته انجمن قلب آمریکا، کوآمیدین و هپارین دو نوع داروی ضد انعقادی مهم هستند که پزشکان بعضی از اوقات برای رقیق کردن خون و پیشگیری از لخته‌های خون که می‌توانند منجر به سکته مغزی شوند، جلوگیری کنند.
ملاحظات
بسیاری از غذاهایی که حاوی ضد انعقاد طبیعی و خواص نازک شدن خون هستند. بنابراین برخی از بیماران قادر به رقیق کردن خون بدون نیاز به دارو هستند. اگر پزشک بخواهد شما را از این کار بازدارد نیازمند تستهای معمول خون برای کنترل این است که آیا خواص رقیق کننده خون اثر داشته و خون شما رقیق شده است یا خیر. وی درمان را بر اساس نتیجه آزمایشات برنامه ریزی خواهد کرد.
چشم انداز
غلظت خون به خودی خود موجب مشکلات سلامتی نمی‌شود اما مشکلات سلامتی خاصی که موجب غلظت خون می‌شوند می‌توانند شدیدا بر زندگی شخص اثر بگذارند. افرادی که غلظت خون دارند در معرض خطر بالای تشکیل لخته‌های خون در شریانها و وریدها هستند. هر کسی که فکر می‌کند لخته خون دارد باید فورا دنبال اقدامات پزشکی باشد. هر کسی که سابقه خانوادگی غلظت خون یا اختلالات لخته شدن خون دارد باید با پزشک خود در مورد خطرات و مشکلات ممکن صحبت کند. داروها و سبک زندگی ممکن است به بسیاری از افرادی که اختلالات خون غلیظ دارند کمک کند و خمیر لخته‌های خون و سایر مشکلات را کاهش دهد.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع: healthline medicalnewstoday livestrong