کمبود آهن به هنگامی رخ می‌دهد که بدن به حد کافی آهن معدنی ندارد. کمبود آهن منجر به اختلال کاهش سطح گلبولهای قرمز می‌شود. آهن از این جهت مهم است که برای ساختن هموگلوبین مورد نیاز است، یعنی همان پروتئین موجود در گلبولهای قرمز خون که آنها را قادر می‌سازد تا اکسیژن را به سراسر بدن حمل کنند.
اگر بدن هموگلوبین کافی نداشته باشد، بافتها و عضلات اکسیژن لازم را دریافت نمی‌کنند و به طور موثری کار نمی‌کنند. این امر منجر به عارضه‌ای به نام کم خونی می‌شود. اگر چه انواع کم خونی تفاوتهایی دارند اما کم خونی ناشی از کمبود آهن شایعترین آن در سراسر جهان است.
صرفنظر از علتها، کمبود آهن منجر به علائم ناخوشایندی می‌شود که می‌تواند بر کیفیت زندگی شما اثر بگذارد. اینها شامل ضعف در سلامتی، تمرکز و بهره وری می‌شود.
نشانه‌ها و علائم کمبود آهن بسته به شدت کم خونی، سرعت بروز، سن و وضعیت سلامتی شما در حال حاضر دارد. در بعضی موراد، افراد متوجه هیچ علامتی نمی‌شود. اینجا ۱۰ تا از علائم و نشانه‌های کمبود آهن وجود دارد که به ترتیب بر اساس شایعترین آنها بیان می‌شود.
خستگی
احساس خستگی زیاد یکی از شایعترین علائم کمبود آهن است که بر نیمی از افرادی که دچار کمبود هستند، اثر می‌گذارد. این اتفاق بخاطر این است که شما به آهن نیاز دارید تا پروتئینی به نام هموگلوبین که در گلبولهای قرمز است، ساخته شود.
هموگلوبین کمک می‌کند که اکسیژن در سراسر بدن گردش کند. وقتی بدن شما هموگلوبین کافی ندارد، اکسیژن کمی به بافتها و عضلات می‌رسد که آنها را از انرژی محروم می‌ند. به علاوه قلب شما سخت‌تر کار می‌ند تا خون غنی از اکسیژن بیشتری به بدن برساند که می‌تواند شما را خسته کند. از آنجایی که خستگی به عنوان بخشی از مشغله زندگی مدرن به حساب می‌آید، تشخیص کمبود آهن با این علامت به تنهایی مشکل است.
البته بسیاری از افراد مبتلا به کمبود آهن دچار ضعیف ناشی از کمبود انرژی، احساس برافروختگی، تمرکز در دشواری و یا بهره وری پایین در کار می‌شوند.
رنگ پریدگی ناشی از کمبود آهن
پوست رنگ پریده و رنگ پریدگی داخل پلک پایینی چشم، دیگر علائم شایع کمبود آهن هستند. هموگلوبین در گلبولهای قرمز به خون رنگ قرمز می‌دهد بنابراین کاهش سطح آهن رنگ قرمز خون را کمتر می‌کند. به همین دلیل است که پوست می‌تواند رنگ قرمزش را در پوست افراد مبتلا به کمبود آهن از دست بدهد.
این رنگ پریدگی در افراد مبتلا به کمبود آهن می‌تواند یا در کل بدن ظاهر شود یا محدود به یک ناحیه مثلا صورت، لثه‌ها، داخل لبها یا پلک پایین و حتی ناخنها باشد. اغلب اوقات این علامت نخستین چیزی است که پزشکان برای مشخص کردن کمبود آهن به آن توجه می‌کنند. البته این مورد باید با آزمایش خون تایید شود.
رنگ پریدگی بیشتر در کم خونی متوسط تا شدید دیده می‌شود. اگر شما پلک پایین را به سمت پایین بکشید، لایه داخلی باید قرمز رنگ باشد. اگر این بخش به رنگ صورتی کم رنگ یا زرد باشد، این ممکن است نشان دهنده کمبود آهن در شما باشد.
تنگی نفس
هموگلوبین گلبولهای قرمز شما را قادر می‌سازد تا اکسیژن را به سراسر بدن حمل کند. به هنگام کمبود آهن در بدن، هموگلوبین پایین است که به دنبال آن سطح اکسیژن هم پایین خواهد بود. در نتیجه، تعداد نفس زدن شما افزایش می‌یابد چون بدن شما سعی می‌کند تا اکسیژن بیشتری را دریافت کند. به همین دلیل است که تنگی نفس یک علامت شایع است.
اگر متوجه شدید که به هنگام وظایف معمولی که برایتان قبل آسان بود مثل پیاده روی، بالا رفتن از پله‌ها یا ورزش کردن، نفس کشیدن شما از حالت طبیعی خارج شده است می‌توانید کمبود آهن را مقصر بدانید.
سرگیجه و سردرد
کمبود آهن ممکن است موجب سردرد شود. این علامت به نظر می‌آید نسبت به بقیه کمتر شایع باشد و اغلب همراه با سبکی سر و سرگیجه است. در کمبود آهن، پایین بودن هموگلوبین در گلبولهای قرمز به معنای این است که اکسیژن کافی نمی‌تواند به مغز برسد. در نتیجه، رگهای خونی در مغز می‌توانند متورم شوند که موجب فشار و سردرد می‌شود.
اگر چه سردرد علتهای بسیاری دارد، سردرد تکرار شونده و سرگیجه می‌تواند یکی از علائم کمبود آهن باشد.
تپش قلب
ضربان قلب بیش از حد عادی هم که به عنوان تپش قلب شناخته می‌شود، می‌تواند یکی دیگر از علائم کم خونی ناشی از کمبود آهن باشد. در کمبود آهن، سطح پایین هموگلوبین به معنای این است که قلب سخت‌تر کار می‌کند تا بتواند اکسیژن را منتقل کند. این می‌تواند منجر به ضربان قلب نامنظم شود یا احساس کنید که قلبتان سریعتر از حد معمول می‌زند.
در موارد شدید این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، صدای نامنظم قلب یا نارسایی قلب شوند. البته اینها علائم کمتر شایع هستند. شما در صورتی مبتلا به این علائم می‌شوید که به مدت طولانی دچار کمبود آهن باشید.
پوست و موی خشک و صدمه دیده
پوست و موی خشک و صدمه دیده می‌تواند یکی از علائم کمبود آهن باشد. این بخاطر این است که وقتی بدن دچار کمبود آهن می‌شود، اکسیژن محدود شده خود را به فعالیتهای مهمتر مانند اندامهای بدن و بافتهای دیگر هدایت می‌کند.
وقتی که پوست و مو از اکسیژن محروم می‌شوند این می‌تواند منجر به خشکی و ضعف آنها شود. بیشتر موارد شدید کمبود آهن با ریزش مو مرتبط هستند. اینکه فردی بخشی از موهایش را طی شستن و برس کشیدن روزمره از دست بدهد امری کاملا طبیعی است اما اگر به صورت توده‌ای یا بیش از حد معمول موهایتان را از دست می‌دهید، ممکن است به علت کمبود آهن باشد.
تورم یا زخم روی زبان و دهان
گاهی اوقات فقط نگاه کردن به داخل یا اطراف دهان می‌تواند به شما یک نشانه بدهد که آیا مبتلا به کم خونی فقر آهن هستید یا خیر. علائم وقتی بروز می‌کند که زبان شما متورم، ملتهب، رنگ پریده یا به طور عجیبی صاف می‌شود.
هموگلوبین پایین ناشی از کمبود آهن می‌تواند موجب رگ پریدگی زبان شود در عین حال که میوگلوبین می‌تواند موجب زخم، صاف و متورم شدن آن شود.
میوگلوبین پروتئینی در گلبولهای قرمز خون است که عضلات شما را تامین می‌کند همانند عضله‌ای که زبان را می‌سازد. کمبود آهن همچنین می‌تواند موجب خشکی، ترکهای قرمز دردناک در گوشه‌های زبان یا زخمهای دهانی شود.
پاهای بی قرار
کمبود آهن با سندرم پاهای بی قرار مرتبط است. سندرم پای بیقرار تمایل شدید پاها برای حرکت به هنگام خواب است. این حالت همچنین می‌تواند موجب حالتی ناخوشایند و عجیب و غریب در پاهای شما شود.
این سندرم معمولا در شب بدتر می‌شود به این معنا که افراد مبتلا به آن تلاش زیادی برای خوابیدن می‌کنند. علتهای سندرم پای بیقرار کاملا مشخص نیست. البته ۲۵% افراد مبتلا به سندرم پای بی قرار ظاهرا دچار کم خونی فقر آهن هستند و پایین بودن مقدار آهن، علائم را بدتر می‌کند.
ناخنهای شکننده یا قاشقی شکل
یکی از علائم کمتر شایع فقر آهن ناخنهای شکننده یا قاشقی شکل است که به این حالت کویلونیشیا (koilonychias) گفته می‌شود. این حالت اغلب با ناخنهایی شکننده‌ای که براحتی لایه لایه می‌شوند و ترک بر می‌دارند، شروع می‌شود.
در مراحل بعد کمبود آهن، ناخنهای قاشقی شکل بوجود می‌آید که طی آن وسط ناخن شیب برداشته و لبه‌های بالا آمده یک ظاهر گرد شبیه قاشق ایجاد می‌کنند. البته این یکی از عوارض جانبی نادر است و معمولا تنها در افرادی که فقر آهن شدید دارند، دیده می‌شود.
علائم احتمالی دیگر کمبود آهن
چندین علامت دیگر وجود دارد که می‌تواند به دلیل پایین بودن آهن باشد. اینها کمتر شایع هستند و می‌توان آنها را به بسیاری از بیماریهای دیگر به غیر از فقر آهن ربط داد. علائم دیگر فقر آهن عبارتند از:
- هوسهای عجیب: اشتیاق برای چیزهای عجیب و غریب یا غیر غذایی «پیکا» نامیده می‌شود. این معمولا شامل میل به خوردن یخ، خاک رس، گرد و غبار، گچ و کاغذ می‌شود و می‌تواند نشانه کمبود آهن باشد. این حالت در دوران بارداری نیز بوجود می‌آید و شما حتما در مورد زنان بارداری که خاک یا مهر می‌خورند شنیده‌اید.
- احساس اضطراب: کمبود اکسیژن موجود در بافت بدن در اثر فقر آهن ممکن است موجب احساس اضطراب شود. البته این حالت در صورتی که سطح آهن به حد مطلوب برسد، بهتر شده یا کلا رفع می‌شود.
- سردی دست و پا: کمبود آهن به معنای کمبود اکسیژنی ست که به دست و پا تحویل داده می‌شود. بعضی از افراد ممکن است سرما را به طور کلی احساس کنند یا اینکه دستها و پاهای سرد داشته باشند.
- عفونتهای مکرر: از آنجایی که آهن برای سلامت سیستم ایمنی لازم است، کمبود آن ممکن است موجب شود شما بیشتر از حد معمول به بیماری مبتلا شوید.
در صورت کمبود آهن چه باید کرد
اگر فکر می‌کنید کم خونی فقر آهن دارید توصیه‌های زیر را بخاطر بسپارید.
با پزشکتان صحبت کنید
اگر فکر می‌کنید علائم کمبود آهن را دارید، باید یک نوبت ملاقات با پزشکتان را بگیرید. یک آزمایش خون ساده مشخص می‌کند که کم خونی فقر آهن دارید یا نه.
اگر پزشکتان تشخیص داد که کمبود آهن دارید احتمالا به راحتی با افزایش آهن از طریق رژیم غذایی یا مکملهای آهن، آن را درمان خواهید کرد. هدف اصلی درمان بازگرداندن هموگلوبین به سطح نرمال و جایگزینی ذخایر آهن است. سعی کنید که آهن را از طریق غذاهای پر آهن از طریق رژیم غذایی‌تان دریافت کنید. مکملها را فقط در صورتی که پزشکتان تجویز کند، مصرف کنید.
غذاهای سرشار از آهن بخورید
اگر پزشک شما فکر می‌کند که فقر آهن شما به علت کمبود آهن در رژیم غذایی شماست، در مورد مصرف غذاهای غنی از آهن فکر کنید از جمله:
- گوشت قرمز، بوقلمون
- سبزیجات سبز برگ و برگ تیره همچون اسفناج و کیل
- میوه خشک مثل کشمش و زردآلو
- نخود، لوبیا و بقولات دیگر
- غذاهای دریایی
- غذاهای غنی شده با آهن
- تخمه و آجیل
تقویت جذب آهن
خوردن ویتامین C، به شدت به جذب بهتر آهن توسط بدن کمک می‌کند. حواستان باشد که از غذاهای غنی از ویتامین C مثل میوه‌ها و سبزیجات به حد کافی مصرف می‌کنید. همچنین اجتناب از غذاهای خاصی که در صورت زیاد مصرف کردن مانع از جذب آهن می‌شوند. اینها شامل چای، قهوه و غذاهای سرشار از کلسیم مثل لبنیات و غلات کامل هستند.
مصرف مکمل آهن در صورت توصیه پزشک
معمولا در صورتی که پزشک توصیه کند، شما باید آهن را از طریق مصرف مکمل آن را به حالت نرمال برسانید. این حالت برای موقعی است که شما قادر نیستید تنها از طریق رژیم غذایی آهن را به حد نرمال برسانید. اگر مکمل آهن مصرف می‌کنید سعی کنید آب پرتقال همراه آن بخورید تا جذب آهن بهتر صورت بگیرد.
بخاطر داشته باشید که مصرف مکملهای آهن چند عارضه جانبی ناخوشایند دارد. این عوارض شامل معده درد، یبوست یا اسهال ، تپش قلب، تهوع و مدفوع سیاه رنگ است. البته این عوارض جانبی معمولا به مرور زمانی کاهش می‌یابند و بستگی به دوز مصرفی شما دارند.
کلام پایانی
کم خونی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی در جهان است. بعضی از افراد علائم قابل مشاهده‌ای دارند در حالی که سایرین هیچ کدام از آنها را دچار نمی‌شوند. این اغلب بستگی به شدت کم خونی دارد. شایعترین نشانه‌ها و علائم شامل خستگی، رنگ پریدگی، مو و پوست خشک و صدمه دیده، زخم یا ورم دهان و زبان، سندرم پاهای بیقرار، ناخنهای شکننده یا قاشقی شکل.
اگر شما فکر می‌کنید که علائم کمبود آهن را دارید به پزشک مراجعه کنید. خود تشخیصی توصیه نمی‌شود. خوشبختانه اکثر شکلهای کمبود آهن ، معمولا از طریق رژیم غذایی یا مکملها در صورت توصیه پزشک، براحتی قابل درمان هستند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منبع: healthline