بسیاری از دانشجویان یا فارغ تحصیلان، برای نگارش یک مقاله پژوهشی به خصوص اولین مقاله پژوهشی خود دچار بیم و هراس زیادی می‌شوند و اصلا نمی‌دانند از کجا باید شروع کنند و چه مراحی را باید گام به گام بردارند. ولی اکنون امیدواریم با خواندن این مطلب، نگارش یک مقاله پژوهشی برای شما تبدیل شود به یک کار لذت بخش و سازنده.
تهیه‌ی اولین نسخه از یک مقاله پژوهشی زمان زیادی نمی‌‌برد. قطعا اولین نسخه هنوز نسخه‌ی کامل و نهایی نیست پس نگران خوب یا بد بودن آن نباشید و فقط تمرکز خود را بر روی نوشتن آن بگذارید چرا که اولین و مهمترین چیزی که باید بر آن غلبه کنید، غلبه بر تنبلی است. به این منظور روشهای زیر را گام به گام انجام دهید تا به مقصد نهایی خود برسید.
مراحل نگارش مقاله پژوهشی
۱_ نت برداری
- نخستین کار شما، نت برداری و نوشتن نکات مهم در یک چرک نویس یا دفترچه یادداشت است. هر چه نت برداری شما تمیزتر و مرتب‌تر باشد، هنگام مرور آنها راحت تر خواهید بود و سرعت کارتان نیز بالاتر می‌رود.
- اما به طور کلی در این مرحله، به هیچ وجه نگران زیبایی جملات یا زیبایی دست خط یا رعایت قواعد نگارشی و غیره نباشید. فقط یادتان باشد که اگر نکته‌ی شما دقیقا همان چیزی ست که در داخل کتاب وجود دارد حتما شماره صفحه و نام کتاب را نیز بنویسید. چون در آینده باید منابعی که مورد استفاده قرار داده‌اید را در مقاله‌تان بیاورید.
- البته در مرحله نت‌برداری، ممکن است آنچه می‌نویسید بردداشت یا ایده‌ی شخصی خودتان باشد و یا اینکه ارتباطی باشد که خودتان بین چند تا مطلب پیدا کرده‌اید، در این صورت هم بهتر است منابعی که به شما کمک کرده‌اند این ایده‌های جدید به ذهنتان بیاید را بنویسید چون در آینده ممکن است برای تکمیل مقاله پژوهشی خود، به مطالعه‌ی مجدد آنها احتیاج پیدا کنید. اما همانطور که گفتیم فعلا راحت باشید و راحت نت برداری کنید. همین.
۲_ مرور و نوسازی
- پس از اینکه نت برداری اولیه تمام شد، حالا یک دفترچه دارید که پر از یادداشتهای پراکنده و ایده‌های شخصی‌تان است. کاری که در این مرحله بایستی انجام دهید، مرور تمام نوشته‌ها ( چه دستی چه تایپ شده) و نوسازی آنها ست. در این مرحله بررسی کنید کدام یک از مطالب پتانسیل کدام بخش از مقاله را دارند. مثلا آیا این مطلب برای مقدمه مناسب است یا برای نتیجه گیری یا باید در بدنه‌ی مقالهه ذکر شود. آنها را تقسیم بندی کنید تا در ذهن خودتان یک گام به تصویرکلی از مقاله پژوهشی‌تان، نزدیک تر شوید.
۳_ مشخص کردن ژانر مقاله
- قبل از اینکه هر نوع مقاله پژوهشی را بنویسید، بایستی به خوبی بدانید چه نوع مقاله‌ای قرار است بنویسید. آیا این یک مقاله‌ی تحقیقاتی است؟ آیا یک مقاله‌ی آموزشی است؟ آیا یک مقاله‌ی نقد است؟ یا اینکه ترکیبی از این اینهاست؟ شاید عبارت ژانر مقاله عبارت آشنایی نباشد اما می‌توانید این عبارت را در ذهنتان داشته باشید تا یادتان نرود قرار است مقاله شما چه حال و هوای داشته باشد.
۳_ در نظر گرفتن مخاطب
- شما به هنگام نگارش یک مقاله پژوهشی بایستی به خوبی بدانید این مقاله را برای چه نوع مخاطبی قرار است بنویسید. آیا برای سایر محقیقین؟ آیا برای دانشجویان ارشد؟ آیا برای افراد عادی یا برای سایر منتقدین و غیره…
- نوع مخاطب شما در نوع نگارش شما تاثیر گذار خواهد بود. بایستی بر اساس سطح مخاطب سطح مقاله تان را نیز بالا پایین ببرید. اما به طور کلی به خاطر داشته باشید مخاطب شما هر شخص یا طیف اجتماعی که باشد، یکجور منتقد نیز خواهد بود و اینکه چطور مقاله شما را در ذهنش نقد کند بسیار مهم است.
۴_ هدف از نگارش مقاله
- بایستی به خوبی و به طور شفاف، بدانید چه نتیجه‌ای می‌خواهید از نگارش این مقاله بگیرید یا به عبارت دیگر هدف شما از نگارش مقاله چیست. وقتی هدف نهایی را بدانید، خیلی بهتر می‌توانید مسیر را تا به انتها طی کنید. چون می‌دانید قرار است به کجا بروید بنابراین تمام خطوط مقاله شما نیز بر آن مبنا نوشته می‌شود.
۵_ نگارش طرح اولیه
- خب تا حالا داشتید کارهای مقدماتی نگارش را انجام می‌دادید نه خود نگارش را. اما حالا نوبت آن است که یک طرح اولیه‌ی کوتاه از مقاله‌ی خود بنویسید. نگارش طرح اولیه، یک کار بسیار خلاقانه است و بهتر است در این مرحله، منتقد درونی خود را خاموش کنید و به خلاقیت خود بال وپر دهید تا بدون ترس و نگرانی از قواعد و قوانین دست و پاگیر، آزادانه دست به نگارش ببرید.
- طرح اولیه، در واقع یک تصویر بزرگ اما بدون جزییات از مقاله‌ی شماست. شبیه به یک عکس بزرگ اما با تعداد پیکسل‌های کم. هر کسی این تصویر بزرگ را از دور ببیند به خوبی خواهید فهمید که چه تصویری است. در این مرحله نیازی نیست جزییات را وارد کنید یا دقت بالایی به خرج دهید تا هیچ اشتباهی نداشته باشید. در این مرحله فقط قرار است یک تصویر بزرگ از آنچه می‌خواهید بنویسید را ارائه دهید یعنی یک طرح اولیه نه یک مقاله پژوهشی پرفکت. در این مرحله، هرگونه ویرایش یا سخت‌گیری بر روی جزییات، چیزی نیست جز هدر دادن وقت.
۶_ نگارش خلاصه مقاله
- همانطور که گفتیم، یکی از موانع نگارش مقاله پژوهشی ، تنبلی است چون بایستی چندین صفحه را به نگارش در آورید اما وقتی قرار باشد یک خلاصه‌ی مختصری از مقاله را بنویسید مغزتان راحت‌تر عمل می‌کند و غلبه بر تنبلی آسان‌تر صورت می‌گیرد. یادتان باشد در این مرحله نیز شما مقاله را هنوز برای ارائه نمی‌نویسید بلکه یک خلاصه‌ی مختصری از مقاله را، برای خودتان می‌نویسید و این کار می‌تواند جذاب هم باشد.
- در خلاصه‌ی مقاله، ترتیب و نظمی که مطالب و جزییات آینده قرار است به نگارش در آید را بایستی در نظر بگیرید و سپس شروع به نوشتن خلاصه‌ای از هر بخش نمایید. شبیه به اینکه بخواهید مطالبی را برای یک سخنرانی آماده کنید فقط سرفصل‌ها و نکات مهم هر بخش و نیز ترتیب مطالب را روی یک کاغذ بنویسید که چیزی از قلم نیفتد ولی نیازی به نوشتن توضیحات مفصل و یا جزییات نیست.
- بهتر است از یک جدول استفاده کنید. یک جدول بکشید و مطالب را بر حسب نوع و ترتیب آنها، درون جدول دسته بندی کنید. در این مرحله نیازی به نوشتن پیشگفتار یا مقدمه نیست.
- مقدمه یکی از سخت‌ترین بخشهای یک مقاله پژوهشی است و اگر فعلا بخواهید روی آن تمرکز کنید به احتمال زیاد مغزتان به سمت مقاومت و تنبلی می‌رود و مانع از نوشتن می‌شود. پس فعلا مقدمه را کنار بگذارید و خلاصه‌ی مقاله را جدول بندی کنید آنهم به صورت خیلی منطقی و حساب شده. هرچیزی را سر جای خودش قرار دهید. قسمتهای تجربی و تئوری را جدا کنید، نتیجه گیری هر قسمت را بنویسید و یک خلاصه‌ی تر و تمیز، آماده کنید.
۷_ نگارش اولین نسخه مقاله
- حالا تقریبا همه چیز حاضر است و نوبت به نوشتن اولین نسخه از مقاله‌ی کامل است. اگرچه نوشتن اولین نسخه، اندکی سخت است اما شما تا حد بسیار زیادی راه را پیموده‌اید و تنها کاری که باید انجام دهید نشستن و نوشتن مقاله‌ی کامل از روی جدولی ست که در مرحله قبل تهیه کرده‌اید.
۸_ ادیت و ویرایش
- وقتی که اولین نسخه‌ی مقاله تمام شد، حالا بایستی بروید سراغ جمله‌بندی صحیح و حذف غلط‌های املایی و انشایی. شبیه به یک ویرایشگر بایستی به صورت منتقدانه به متن خود نگاه کنید و جاهایی که به نظرتان اشتباه است را تصحیح نمایید و جاهایی که می‌تواند بهتر باشد را بهتر کنید تا مطمئن شوید مقاله شما هم از نظر علمی و هم از ادبی، نگارش صحیحی دارد.
۹_ نوشتن نتیجه گیری
- هر مقاله‌ی تحقیقاتی و علمی، نیاز به یک پایان دارد. پایان، همان بخش نتیجه گیری است. البته همیشه هم یک نتیجه‌ی واحد به دست نمی‌آید گاهی چندین نتیجه از یک مقاله به دست می‌آید، در این صورت از شماره استفاده کنید: نتیجه گیری اول، نتیجه گیری دوم و الی آخر…
- فراموش نکنید که هر نتیجه گیری، بایستی کاملا مجزا از بقیه‌ی نتایج نوشته شود.
۱۰_ نوشتن مقدمه
- در قسمت مقدمه‌ی یک مقاله پژوهشی ، دو تا چیز هست که بسیار مهم است.
- اول : چرا این مطالعه و تحقیق انجام شده است؟ چه دلیل و نیازی بوده که این مقاله نوشته شود. بایستی این را پاسخ این سوال را برای مخاطب خود روشن کنید. مخاطب باید هدف شما را از نگارش این مقاله بداند. بایستی بداند شما به دنبال چه چیزی بوده‌اید.
- دوم : جمع آوری تمام اطلاعات مهم و مربوط به هم و نوشتن آنها در قسمت مقدمه به منظور معرفی بهتر و جامع مقاله. شما بایستی به میزان لازم و کافی، مخاطب را نسبت به مقاله‌ای که پیش رو دارد، آگاه نمایید.
- علتی که گفته می‌شود نوشتن مقدمه از همه چیز سخت‌تر است همین است که باید چندین صفحه را در یکی دو پاراگراف، خلاصه کنید.
۱۱_ نوشتن منابع
- آخرین مرحله نوشتن یک مقاله پژوهشی ، نوشتن منابع است. همانطور که در قسمت نت برداری گفته شد، بایستی منابع را از همان ابتدا یادداشت کنید و در بخش پایانی مقاله آنها را ذکر نمایید. هرگز از نوشتن منابع خودداری نکنید چراکه علاوه بر بحث امانت داری علمی یا فرهنگی یا هنری، نوشتن منابع به مقاله‌ی شما ارزشی دوچندان می‌دهد و نیز میزان تحقیق و مطالعه شما را بیشتر نشان می‌دهد. علت دیگری که شما منابع را ذکر می‌کنید این است که خواننده می‌تواند با مراجعه به سایر منابعی که شما ذکر کرده‌اید، آگاهی و اطلاعات بیشتری در مورد بحث مورد پژوهش شما بدست آورد.
ترجمه و تالیف اختصاصی مجله قرمز
منبع: Surviving and Thriving in Higher Education