دیدن خون در ادرار شاید شما را به وحشت بیندازد اما یک علامت هشدار دهنده است. در حالی که در بسیاری از موارد علت وجود خون در ادرار (هماچوری) بی ضرر است اما می‌تواند نشان دهنده اختلالات جدی هم باشد.
خونی که در ادرار دیده میشود هماچوری بزرگ نام دارد. خون ادرار که تنها زیر میکروسکوپ قابل مشاهده باشد (هماچوری میکروسکوپی) به هنگامی ست که آزمایش ادرار برای شما انجام میشود. صرفنظر از علت آزمایش مشخص کردن دلیل خونریزی مهم است چون درمان آن هم به علت بستگی دارد.
وجود خون در ادرار می‌تواند علامت بیماریهای مختلفی باشد بخصوص آنهایی که بر کلیه‌ها، مثانه، مجاری ادراری یا پروستات اثر می‌گذارند. وقتی ادرار را خونی می‌بینیم طبیعتا نگران می‌شویم.
علائمی که همراه با خون در ادرار هستند
اگر ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای باشد ممکن است دچار هماچوری شده باشید. مقدار کمی از خون می‌تواند رنگ ادرار را تغییر دهد اما ممکن است متوجه شوید که لخته‌های خون بزرگتر هم همراه با ادرار خارج می‌شوند. البته تغییر رنگ ادرار همیشه به معنای وجود خون در ادرار نیست. غذاهای خاصی همانند توت و تمشک سیاه، لبو و کرفس قرمز و همچنین داروها و ویتامینها هم می‌توانند رنگ ادرار را تغییر دهند.
به هر جهت هر موقع متوجه تغییر تغییر رنگ در ادرار بهتر است با پزشک مشورت کنید تا مشخص کند که تغییر رنگ ادرار بی ضرر است یا علت آن جدی است.
علائم دیگری که احتمالا همراه با خون در ادرار به وجود می‌آیند عبارتند از:
- درد یا ناراحتی موقع ادرار کردن
- نیاز شدید به ادرار کردن
- تکرر ادرار
- کاهش وزن
- عدم توانایی ادرار کردن
- تب
- تهوع یا استفراغ
- درد شکم
- لرز
علتهای خون در ادرار (هماچوری)
در هماچوری، کلیه‌ها یا بخشی از مسیر مجاری ادراری موجب نشت سلولهای خون در ادرار میشود. مشکلات مختلفی می‌توانند موجب این نشر بشود از جمله:
- عفونتهای ادراری: این عفونتها موقعی بوجود می‌آید که باکتریها از طریق مجرای ادراری وارد میشود و در مثانه تکثیر پیدا می‌کند. علائم می‌تواند شامل نیاز سریع به ادرار کردن، درد و سوزش همراه با ادرار کردن و ادرار بسیار بد بو باشد. برای بعضی افراد بخصوص افراد مسنتر، تنها علامت بیماری خون میکروسکوپی در ادارار است.
- عفونتهای کلیه (پیلونفریت): اینها موقعی بوجود می‌آیند که باکتریها از طریق جریان خون یا از حالبها به کلیه‌ها می‌روند. علائم و نشانه‌ها عمدتا شبیه به عفونتهای مثانه هستند با این تفاوت که عفونت کلیوی بیشتر موجب تب و درد پهلو میشود.
- سنگ مثانه یا کلیه: مواد معدنی غلیظ شده در ادرار گاهی اوقات به شکل کریستالهایی روی دیواره کلیه‌ها یا مثانه شکل می‌گیرند. به مرور زمان کریستالها می‌توانند تبدیل به سنگهایی سخت شوند. این سنگها معمولا بدون درد هستند بنابراین شما متوجه وجود آنها نخواهید شد مگر اینکه موجب انسداد مجاری ادراری شوند یا بیفتند. بنابراین معمولا علائم اشتباه گرفته نمی‌شوند بخصوص که سنگهای کلیه به خصوص می‌توانند باعث درد شدیدی شوند. سنگهای مثانه یا کلیه همچنین می‌توانند موجب خونریزی بزرگ یا میکروسکوپی شوند.
- بزرگی پروستات: غده پروستات که زیر مثانه و اطراف بخش بالایی مجرای ادرای وجود دارند معمولا با رسیدن به میانسالی، بزرگ می‌شوند. بعدا مجرای ادراری را فشرده و جمع می‌کند به طور ناقص جریان ادرار را مسدود می‌کند. نشانه‌ها و علائم بزرگی پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) شامل دشواری در ادرار کردن، نیاز شدید یا سریع به ادرار و خون میکروسکوپی یا قابل مشاهده در ادرار. عفونت پروستات (پروستاتیت) هم همان علائم را ایجاد می‌کند.
- بیماری کلیه: خونریزی ادراری میکروسکوپی علامت شایع گلومرولونفریت است که التهاب سیستم تصفیه کلیه است. گلومرولونفریت می‌تواند بخشی از یک بیماری سیستمی همانند دیابت باشد باشد یا به خودی خود بوجود آید. عفونتهای ویروسی یا استرپتوکوکی، بیماری عروق خون (واسکولیت) و مشکلات ایمنی همچون نفروپاتی ایمونوگلوبین A (IgA) که بر مویرگهایی که خون را در کلیه‌ها تصفیه می‌کنند (گلومرول) اثر گذاشته، موجب گلومرولونفریت میشود.
- سرطان: خونریزی ادراری قابل مشاهده ممکن است یکی از علائم سرطان پیشرفته کلیه، مثانه یا پروستات باشد. متاسفانه ممکن است متوجه علائم این سرطانها در مراحل اولیه که قابل درمان هستند، نشوید.
- اختلالات ارثی: کم خونی سلول داسی شکل، نقص مادرزادی هموگلوبین در گلبولهای قرمز است که موجب خون در ادرار هم به صورت قابل مشاهده و هم هماچوری میکروسکوپی میشود. احتمال سندرم آلپورت باشد که بر اندامهای تصفیه کننده در گلومرول کلیه اثر میگذارد.
- آسیب به کلیه: داروی ضد سرطان سوکلوفسفامید و پنی سیلین می‌توانند موجب خونریزی ادراری شوند. اگر داروهای ضد انعقادی همانند آسپرین و رقیق کننده خون هپارین مصرف شود و همچنین بیماری که موجب خونریزی مثانه شود، داشته باشید، خون قابل مشاهده در ادرار بوجود می‌آید.
- ورزش سنگین: ورزش سنگین به ندرت موجب هماچوری بزرگ میشود و علت آن ناشناخته است. ممکن است به ضربه به مثانه، کم آبی یا تجزیه گلبولهای قرمز که با تمرین ایروبیک مداوم، مرتبط است. دونده‌ها بیش از دیگران دچار این موضوع میشود اگر چه هر کسی ممکن است دچار خونریزی ادراری قابل مشاهده پس از ورزش سنگین شود. اگر پس از ورزش متوجه خون در ادرار شدید آن را ناشی از ورزش حساب نکنید بلکه به پزشک مراجعه کنید.
اغلب اوقات علت هماچوری را نمی‌توان مشخص کرد.
چه چیزی موجب لخته‌های کوچک خون در ادرار میشود؟
عفونتهای ادراری، سنگهای کلیه و مشکلات پروستات علل شایع لخته‌های کوچک خون هست که گاهی اوقات شبیه پودر قهوه به نظر می‌رسند. اگر متوجه لخته خون در ادرار شدید حتی چند مورد کوچک باید به پزشک مراجعه کنید. لخته‌های خون بزرگتر می‌توانند جریان ادرار را مسدود کنند و موجب ناراحتی شود که معمولا علامت یک مورد اورژانسی است.
اگر متوجه اشکال متفاوت لخته خون در ادرار همانند شکل کرمی شوید، ممکن است علامت خونریزی در مجرای ادراری یا پروستات باشد. اگر لخته‌ها دردناک باشند ممکن است از لوله‌هایی که کلیه کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند، ناشی شده باشند، این لوله‌ها به عنوان میزنای یا حالب شناخته می‌شوند.
آیا کم آبی بدن موجب خون در ادرار میشود؟
کم آبی بدن به احتمال کمتری موجب بروز خون در ادرار میشود اما می‌تواند منجر به بیماریهایی شود که هماچوری را موجب می‌شوند. به عنوان مثال حجم پایین ادرار به علت کم آبی مداوم می‌تواند موجب سنگ کلیه شود که این خود موجب ایجاد خون در ادرار میشود.
علت خون در ادرار کودکان چیست؟
خون چه به صورت قابل مشاهده و یا میکروسکوپی در ادرار کودکان نشان دهنده یک بیماری یا خطر ایجاد یک بیماری است. اگر رنگ آن قرمز، صورتی یا قهوه‌ای واضح باشد این تغییر احتمال دارد به علت داروها یا خوردن غذاهای خاصی باشد. به هر جهت، والدین اگر متوجه هر نوع تغییر رنگ غیر عادی در ادرار کودک خود شوند باید با پزشک مشورت کنند.
طبق گفته بیمارستان کودکان سین سیناتی، تقریبا ۳ تا ۴ درصد کودکان دچار خون میکروسکوپی در ادرار می‌شوند. از آنجایی که خون میکروسکوپی قابل مشاهده نیست، والدین باید به دنبال این علائم باشند:
- پف اطراف چشمها
- ورم دست و پا
- درد شکم یا ران
- خروجی کم ادرار
- نمدار شدن تصادفی لباس
- افزایش دفعات ادرار
- درد حین ادرار کردن
هماچوری در کودکان می‌تواند علامت یکی از بیماریهای زیر باشد:
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- سنگ کلیه
- نفریت ارثی
- سندرم آلپورت
- بیماری سلول داسی شکل
- کیست کلیه
همچنین ممکن است کودک دچار هماچوری خوش خیم خانوادگی شده باشد که می‌تواند به معنای این باشد که هیچ مشکل بهداشتی در کودک نیست.
عوامل خطر
تقریبا هر کسی از جمله کودکان و نوجوانان ممکن است دچار خون در ادرار شوند. عواملی که می‌تواند احتمال آن را بیشتر کند عبارتند از:
- سن: بسیاری از مردان بالای ۵۰ سال هماچوری اتفاقی به علت بزرگی غده پروستات دارند.
- بروز عفونت: التهاب کلیه پس از یک عفونت ویروسی یا باکتریایی (گلومرولونفریت پسا عفونی) یکی از علل منجر به خون قابل مشاهده در ادرار کودکان میشود.
- سابقه فامیلی: اگر سابقه خانوادگی بیماری کلیه یا سنگ کلیه داشته باشید، مستعد خونریزی ادرار است.
- داروهای خاص: آسپرین، آرام کننده‌های درد ضد التهابی غیر استروئیدی و آنتی بیوتیکهایی همانند پنی سیلین برای افزایش خطر خونریزی ادراری نقش دارند.
- ورزش شدید: دوندگان فواصل طولانی به خصوص، مستعد خونریزی ادرار ناشی از ورزش باشند. در حقیقت، این بیماری گاهی اوقات هماچوری جوگر نام دارد. اما هر کسی که شدیدا ورزش کند ممکن است دچار این علائم شود.
تشخیص علت وجود خون در ادرار
برای تعیین علت خون در ادرار، پزشکان معمولا ابتدا با سابقه پزشکی شما شروع می‌کنند. معمولا در مورد عفونتها یا سابقه خانوادگی هماچوری از شما می‌پرسند. قبل از ملاقات پزشکتان در مورد رنگ و بوی ادرار و همچنین دفعات ادرارتان یادداشت برداری کنید و در صورت وجود درد آن را ثبت کنید و سپس با پزشکتان در مورد آنها صحبت کنید. می‌توانید حتی یک عکس از ادرار خود با تلفن همراه بگیرید که موقع ملاقات با پزشک آن را نشان دهید. برای گرفتن عکس می‌توانید از یک لیوان یک بار مصرف تمیز استفاده کنید و بخشی از ادرار خود را در آن بریزید و سپس از آن عکس بگیرید.
پزشک شما از چندین آزمون تشخیصی برای مشخص کردن علت استفاده می‌کند. آزمایش ادرار می‌تواند هماچوری میکروسکوپی را مشخص کند و همچنین تست برای عفونت مجاری ادراری یا سنگ کلیه انجام میشود. اگر آزمایش ادرار علت را تعیین نکند، پزشک می‌تواند یک سی تی اسکن، MRI یا سونوگرافی را توصیه کند. همچنین احتمالا مثانه و مجاری ادراری را از طریق سیستوسکوپی بررسی کنند. سیتوسکوپ لوله‌ای با دوربین متصل به آن است که وارد مثانه و مجاری ادراری میشود و مشکلات داخل این بخش را نشان می‌دهد. آزمایشهای دیگری نیز ممکن است انجام شود که عبارتند از:
- تست آنتی بادی ضد انسدادی
- کراتینین خون
- نمونه برداری کلیه
- آزمایش خون کامل (CBC)
- تست استرپتوکوک
- تستهای اختلال خون
- تستهای انعقادی
- تستهای مواد شیمیایی خون
- تست ادرار ۲۴ ساعته
آن شاکمن متخصص اورولوژی و انکولوژی اورولوژی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لوس آنجلس که بیماران واجد هماچوری را هم به سی تی اسکن و هم سیتوسکوپی توصیه می‌کند، گفت: بسیاری از پزشکان و بیماران اهمیت گشتن به دنبال علت خون در ادرار را دست کم می‌گیرند. متاسفانه بسیاری از بیمارانی که دارای خون در ادرار هستند ممکن است گلبولهای سفید هم در ادرار داشته باشند و برای عفونت احتمالی ادراری درمان شوند. آنتی بیوتیکها ممکن است کمک کنند اما با این وجود یک دلیل زمینه‌ای جدی برای وجود خون به دلیل تشخیص نادرست، نادیده گرفته میشود.
درمان هماچوری
درمان خون در ادرار بستگی به بیماری دارد که موجب هماچوری شده است. به عنوان مثال اگر عفونت مجاری ادراری دارید ممکن است پزشکتان آنتی بیوتیک تجویز کند. اگر بزرگی پروستات داشته باشید، پزشک دارویی برای کوچک کردن آن تجویز کند. برای سنگهای کلیه یا مثانه، پزشکتان ممکن است از سنگ شکن استفاده کنید که به عنوان سنگ شکن موجی ضربه‌ای شناخته میشود. ممکن است سنگ از طریق مجرای ادراری بوسیله اسکوپ برداشته شود یا ممکن است جراحی توصیه شود.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع: mayoclinic everydayhealth