عقرب گزیدگی و زخم ناشی از این امر دردناک است اما به‌ندرت برای زندگی شخص گزیده شده تهدیدکننده است. کودکان کم سن و سال و گاهی افراد سالمند، بیشتر در معرض ابتلای به عوارض جدی عقرب گزیدگی هستند. عقرب عضوی از راسته Scorpionida است که شامل گونه‌های the devil scorpion, Vejovis the hairy scorpion و Hadrurus است. در ایالات‌متحده، عقرب بارکاس که عمدتاً در جنوب غربی آن یافت می‌شود، تنها گونه عقرب است که زهر به‌اندازه کافی قوی دارد و باعث ایجاد علائم شدیدی در فرد گزیده شده می‌شود. در سراسر جهان، تنها حدود ۳۰ مورد از ۱۵۰۰ گونه Scorpions تخمین زده می‌شود که به‌اندازه کافی سمی است که بتواند مرگبار باشد؛ اما با توجه به وجود میلیون‌ها مورد عقرب گزیدگی در هرسال، اغلب در مناطقی که دسترسی (کافی) به مراقبت‌های پزشکی ندارند (در بخش‌های مختلف مکزیک، آمریکای جنوبی، شمال آفریقا، خاورمیانه و هند) مرگ‌ومیر ناشی از زخم‌های عقرب‌ها یک مشکل مهم بهداشت عمومی است. افراد بزرگ‌سال سالم معمولاً به درمانی برای کنترل عقرب گزیدگی نیاز ندارند؛ اما اگر یک کودک با همان مقداری زهری که وارد بدن فرد بزرگ‌سال شده نیش‌زده شود، همان مقدار زهر ممکن است عواقب شدیدتری را در آن فرد داشته باشد، به همین دلیل نیاز است که فوراً به اورژانس یا مراقبت‌های پزشکی مراجعه یا آنها را خبر کنید.
علائم مربوط به عقرب گزیدگی
بیشتر موارد عقرب گزیدگی تنها علائم و نشانه‌های موضعی مانند درد و گرما و خارش در محل گزیده شده را ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات این علائم ممکن است خیلی شدید باشند، حتی اگر قرمزی یا تورم در محل مشاهده نکنید.
علائم و نشانه‌ها در محل گزیده شده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• درد که می‌تواند شدید باشد
• بی‌حسی و یا سوزش در ناحیه اطراف محل نیش‌زده
• تورم خفیف در ناحیه اطراف محل گزیده شده
نشانه‌ها و علائم مربوط به اثرات گسترده (سیستمیک) زهر معمولاً در کودکان مبتلابه عقرب گزیدگی رخ می‌دهد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• دشواری در تنفس
• جمع شدن و درگیری عضلانی
• حرکات غیرمعمول سر، گردن و چشم
• یاوه‌سرایی و هذیان گفتن
• تعریق
• تهوع و استفراغ
• فشارخون بالا (هایپرتنشن)
• بالا رفتن ضربان قلب (تاکی کاردی) یا ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
• بی‌قراری یا تحریک‌پذیری یا گریه تسلی ناپذیر (در کودکان)
همان‌طور که در سایر حشرات و موجودات مضر مانند زنبورها صادق است، ممکن است افرادی که قبلاً توسط عقرب‌ها نیش‌زده‌اند، ممکن است دچار واکنش‌های آلرژیک در گزش‌های بعدی شوند. این عقرب گزیدگی بعدی بعضی‌اوقات به‌اندازه کافی شدید است که باعث ایجاد یک وضعیت تهدیدکننده حیات به نام شوک آنافیلاکسی می‌شود. علائم و نشانه‌ها در این موارد شبیه به آنافیلاکسی ناشی از نیش زنبورعسل است و می‌تواند شامل کهیر، مشکلات تنفسی و تهوع و استفراغ باشد.
چه وقت برای ویزیت توسط یک پزشک مراجعه کنید
برای یک کودک که توسط یک عقرب‌گزیده شده است باید به مراقبت‌های پزشک مراجعه و درمان‌های پزشکی روتین را دریافت کنید. اگر دچار عقرب گزیدگی شده‌اید و شروع به عواقب گسترده‌ای می‌کنید، مراقبت‌های پزشکی سریع را دنبال کنید.
عامل ایجاد کننده موارد عقرب گزیدگی
عقرب‌ها به عنوان عامل عقرب گزیدگی خویشاوندی برای حشرات، عنکبوت‌ها و خرچنگ‌ها هستند. عقرب به‌طور متوسط حدود ۳ اینچ (۷.۶ سانتیمتر) طول دارد. عقرب‌ها دارای هشت‌پا و یک جفت نیش خرچنگ مانند خرچنگ و دم است که خمیده است. آنها به‌جای اینکه گاز بگیرند، با استفاده از نیش دردمشان نیش می‌زنند. سم عقرب شامل یک ترکیب پیچیده از سموم است که سیستم عصبی (نوروتوکسین ها) را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عقرب‌ها موجودات فعالی در شب هستند که در مقابل نیش زدن مقاومت می‌کنند مگر اینکه تحریک و یا موردحمله قرار گیرند. آنها می‌توانند میزان زهر خود را که بسته به اینکه چقدر احساس تهدید شدن از سمت مهاجم کنند، کنترل می‌کنند؛ بنابراین برخی از موارد عقرب گزیدگی ممکن است تقریباً بدون هیچ سمی باشد.
فاکتورهای خطر در عقرب گزیدگی
برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به عقرب گزیدگی را افزایش دهند:
جغرافیا و محل زندگی عقرب‌ها: در ایالات‌متحده، عقرب‌ها عمدتاً در ناحیه جنوب غربی، عمدتاً آریزونا، نیومکزیکو و بخش‌های کالیفرنیا زندگی می‌کنند. در سراسر جهان، آنها اغلب در مکزیک، شمال آفریقا، آمریکای جنوبی، شرق میانه و هند یافت می‌شوند. در ایران نیز عقرب‌ها عمدتاً در نواحی کویری و نیمه کویری زندگی می‌کنند.
محیط: عقرب‌های پارک زیر سنگ، کنده‌ها و پوست درخت زندگی می‌کنند ازاین‌رو، نام آنها عقرب‌های پارک یا پوستی است. شما به‌احتمال‌زیاد وقتی به یک پیاده‌روی یا اردو می‌روید با این‌گونه از عقرب‌ها مواجه می‌شوید. عقرب‌های پوستی همچنین شایع‌ترین عقرب‌های خانه هستند که در هیزم، چوب‌های زباله، تخت خواب و کفش‌ها پنهان می‌شوند.
مسافرت رفتن: در هنگام سفر در نقاط خاص جهان، شما بیشتر احتمال دارد که با عقرب‌های خطرناکی مواجه شوید و آنها را به خانه ببرید. عقرب‌ها می‌توانند در لباس، ظروف، چمدان و وسایل حمل‌ونقل شما پنهان شوند و به خانه شما راه پیدا کنند.
عوارض ناشی از عقرب گزیدگی
افراد سالمند و کودکان و افراد کم سن و سال، احتمال بیشتری می‌رود که در اثر موارد عقرب گزیدگی که درمان نشود بمیرند. علت مرگ در این افراد معمولاً نارسایی قلبی است یا ایست تنفسی رخ می‌دهد که چند ساعت پس از عقرب گزیدگی اتفاق می‌افتد. در ایالات‌متحده تعداد بسیار کمی از مرگ‌ومیر ناشی از عقرب‌ها گزارش‌شده است که این امر به خاطر نظام گزارش و بهداشت مجهز و کارا است. یکی دیگر از عوارض احتمالی عقرب گزیدگی، هرچند نادر است، یک واکنش آلرژیک شدید به نام شوک آنافیلاکسی (شوک آنافلاکتیک) است.
تشخیص
سابقه و علائم شما معمولاً تمام چیزی است که پزشک شما برای تشخیص نیاز دارد. اگر علائم شدیدی داشته باشید، ممکن است به آزمایش‌های خون یا تصویربرداری برای بررسی اثرات زهر روی کبد، قلب، ریه‌ها و سایر اعضای بدن نیاز داشته باشید.
درمان موارد و عوارض ناشی از عقرب گزیدگی
اکثر موارد عقرب گزیدگی به درمان‌های پزشکی نیاز ندارند؛ اما اگر علائم شدید باشد، ممکن است نیاز به مراقبت‌های ویژه در بیمارستان داشته باشید. برای درمان فشارخون بالا، تحریک‌پذیری و درد و همچنین برای درمان اسپاسم عضلانی ممکن است داروهایی از طریق ورید (داخل وریدی) به بیمار تزریق شود.
استفاده از آنتی‌بیوتیک و پادزهر ضد سموم عقربی به علت نگرانی در مورد اثربخشی، عوارض جانبی (بیشتر از آن نگرانی در مورد فرمولاسیون‌های قدیمی‌تر و کمتر تصفیه‌شده)، هزینه و دسترسی به مراقبت، بحث‌برانگیز است. اگر قبل از اینکه علائم در بدن فرد عقرب‌گزیده ایجاد شود Antivenom استفاده شود مؤثرتر است، بنابراین کودکانی در مراکز اورژانس روستایی دورافتاده مراقبت می‌شوند، جایی که دسترسی به مراکز درمانی و واحدهای مراقبت‌های ویژه محدود است، به‌عنوان یک اقدام احتیاطی با آنتی‌بادی درمان می‌شود. همچنین اگر علائم شدیدتری دارید، پزشک ممکن است antivenom را توصیه کند. درمان شما نیز بستگی دارد که آیا پزشک شما تعیین می‌کند که علائم و نشانه‌های شما بیشتر ناشی از واکنش‌های آلرژیک است تا اثرات زهر بر بدن.
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی در عقرب گزیدگی
اگر یک عقرب شما یا فرزندتان را نیش بزند، پیشنهاد‌های زیر را انجام دهید. افراد بزرگ‌سال سالم ممکن است نیاز به درمان بیشتری نداشته باشند و این نکات می‌توانند تا زمانی که یک پزشک کودک شمارا می‌بینند، جان کودک شمارا حفظ کنند.
• زخم را با صابون ملایم و آب پاک‌کنید.
• یک کمپرس سرد (حوله سرد) را به مدت ۱۰ دقیقه بر روی منطقه آسیب‌دیده قرار دهید. آن را برای ۱۰ دقیقه بردارید، سپس دوباره آن را قرار دهید. استفاده از کمپرس سرد کمک می‌کند تا درد کاهش‌یافته و همچنین به آهسته شدن سرعت گسترش سم در بدن فرد عقرب‌گزیده کمک می‌کند. بیشترین تأثیر استفاده از کمپرس سرد در دو ساعت اول پس از یک مورد عقرب گزیدگی است.
• اگر دچار مشکل در بلعیدن هستید، غذا یا مایعات مصرف نکنید.
• در صورت لزوم، از یک مسکن ضد درد کمک بگیرید. ممکن است ایبوپروفن (Motrin IB، Motrin کودکان و …) برای این امر مناسب باشد و آنها را امتحان کنید تا به رفع ناراحتی و درد در عقرب گزیدگی کمک کنند.
• سوابق ایمن‌سازی فرزندتان را بررسی کنید تا اطمینان حاصل شود که آیا نیاز به تزریق یک دوز از واکسن کزاز (تتانوس) هست یا نه. البته بناتر احتیاط معمولاً واکسن کزاز در مواقع عقرب گزیدگی، مارگزیدگی یا حیوان گزیدگی به فرد مورد مواجهه قرارگرفته تزریق می‌شود.
پیشگیری
عقرب‌ها تمایل دارند که از تماس با دیگر موجودات ازجمله انسان اجتناب کنند. اگر در ناحیه‌ای زندگی می‌کنید که جمعیت عقرب‌ها شایع هستند، جلوی مواجهه با آنها را با انجام موارد زیر جلوگیری کنید:
• حذف کومه‌های سنگ یا چوب از اطراف خانه خود و هیزم را در مقابل خانه یا در داخل خانه ذخیره نکنید.
• چمن را تا حد امکان مرتب کنید و بوته‌ها را بشویید و شاخه‌های درختی را بتکانید و در صورت نیاز هرس کنید که می‌تواند مسیری را برای رفتن عقرب‌ها برای رفتن به سمت سقف شما فراهم کند.
• شکاف را بپوشانید، نصب Weatherstripping در اطراف درب‌ها و پنجره‌ها و تعمیر پرده‌های پاره شده.
• بازرسی و تکاندن دستکش‌های باغبانی، چکمه‌ها و لباس‌هایی که برای مدتی استفاده‌نشده‌اند. همیشه در هنگام کار در باغچه یا مزرعه کفش بپوشید.
• هنگام پیاده‌روی یا اردو زدن، لباس‌های آستین‌های بلند و شلوار بپوشید و قبل از اینکه به کیسه‌خواب خود بروید، آنها را ازنظر وجود عقرب‌ها بررسی کنید.
• هنگام سفر در مناطقی که عقرب‌های مرگبار شایع هستند، به‌ویژه اگر شما مایل به اردو زدن یا اقامت در خانه‌های موجود در مزارع هستید، اغلب لباس‌ها، ملحفه‌ها و بسته‌های خود را تکان دهید.
• همچنین در یک پشه‌بند بخوابید. اگر دچار آلرژی به نیش حشرات داشته باشید، یک آمپول خودکار اپی نفرین (آدرنالین)، مانند EpiPen را به همراه خود برای استفاده در مواقع ضروری داشته باشید.
• اگر یک عقرب در نزدیکی خانه یا اردوگاه خود پیدا کنید، از یک انبرک به‌طور مرتب برای از بین بردن عقرب‌ها و رفع مزاحمت آنها برای مردم استفاده کنید.
منبع مقاله Drugs.com
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط مجله قرمز