بشر در طول هزاران سال تلاش کردهاست بوی خوش مواد موجود در طبیعت را استخراج کرده و در زندگی خود مورد استفاده قرار دهد که هرچند در مواردی ناموفق بوده است ولی در موارد بسیاری موفق شده و با کشف روشهای ساخت عطر توانسته است این صنعت را توسعه دهد. درزندگی صنعتی و پیشرفته امروز سخت است که بتوانیم تصور کنیم هنوز همان روشهایی برای ساخت عطر به کار میرود که از قرنها پیش مرسوم بوده است و جالب است بدانید که صنعت عطر پیشرفت خود را بیشتر مدیون کیمیاگران بوده است تا شیمیدانان. در این مقاله اختصاصی از مجله قرمز بیشتر با روشهای ساخت عطر به صورت سنتی و صنعتی از گذشته تاکنون آشنا میشویم.
روشهای ساخت عطر از گذشته تاکنون
اجازه دهید با یک مثال شروع کنیم، ریشه زنبق زرد مادهای است که پس از جدا شدن گل آن کاملا خشک شده و در طول سه سال به مادهای فسیلی و سنگ مانند تبدیل میشود، چیزی که هیچ بو و خاصیتی ندارد و هرکسی ممکن است آن را دور بیندازد اما یک نفر به طور اتفاقی در زمانهای گذشته ریشه خشک شده زنبق را داخل الکل انداخت و پس از چند روز متوجه شده این ماده تغییر کرده است و وقتی در نزدیکی بخار آب قرار میگیرد به نوعی روغن غلیظ زرد رنگ و خوشبو تبدیل میشود. این ماده کره زنبق نام گرفت که از مواد گرانقیمت و پراستفاده در صنعت عطرسازی است و امروزه هم با همین روش ساخته و استخراج میشود و تغییری در روش استخراج آن به وجود نیامده است.
حال این مثال را با روش Head Space مقایسه کنید، این روش یک از جدیدترین روشهای ساخت عطر و استخراج رایحه مواد است که در دهه ۱۹۸۰ کشف شده است. در این روش گازی که از مواد معطر طبیعی مثل گلها و غذاها متصاعد میشود جمع آوری و استخراج شده به آزمایشگاه فراستاده میشود و پس از کپی شدن به روش مصنوعی در ساخت عطر استفاده میشود. این روش برای گرفتن عطر از موادی که در روغن حل نمیشوند و با روشهای شناخته شده قابل استخراج نیستند کاربرد دارد و یکی از اولین عطرهایی که به این روش ساخته شد عطر Red از برند Giorgio Beverly Hills بود که در سال ۱۹۸۹ معرفی شد.
این مثالها تنها دو نمونه از روشهایی هستند که در ساخت عطر مورد استفاده قرار میگیرند و روشهای متنوع بسیاری وجود دارد که بر اساس کارخانه سازنده و مادهای که مورد استفاده قرار میگیرد متفاوت است اما به طور کلی اساس روشهای ساخت عطر در چندین قرن تغییری نکرده است و به جز روش ساخت مصنوعی رایحهها، تکنولوژی و پیشرفت آن تاثیری در فرآیند استخراج و ساخت عطر نداشته است. در ادامه با تعدادی از مهمترین و رایجترین روشهای ساخت عطر آشنا میشوید.
روش تقطیر با بخار
این روش بیش از هزار سال قدمت دارد و کاشف آن ابن سینا دانشمند و پزشک ایرانی بوده است که در قرن دهم میلادی به آن دست یافته است. در این روش ابتدا ماده مورد نظر (که میتواند گیاه، گل یا چوب معطر باشد) در ظرف تقطیر معلق میشود و آب در قسمت پایین ظرف قرار میگیرد که با گرم شدن بخار تولید میکند و این بخار با عبور از ماده معطر روغن آن را جدا کرده و با خود به قسمت بالای ظرف میرساند سپس از طریق لولههای بلند و پیچ در پیچ به قسمت “فشرده ساز” منتقل میشود. از آنجایی که روغن و آب در هم حل نمیشوند بخار مایع شده به ظرف تقیر برمیگردد و به این ترتیب روغن معطر از ماده جدا میشود و آب به جا مانده که کمی از عطر را در خود دارد به عنوان آب گیاهی (به طور مثال برای گل سرخ گلاب به این شکل به وجود میآید) شناخته و مورد استفاده قرار میگیرد.
روش استخراج مستقیم در ساخت عطر
روش مستقیم یکی از روشهای ساخت عطر است که تنها در استخراج عطر از مرکبات کاربرد دارد و مادهای که به این روش استخراج میشود روغن Hesperidic (مرکباتی) نام دارد. این نام از افسانههای یونانی اقتباس شده است و به یکی از خوانهای دوازده گانه هرکول اشاره دارد که باید میوه جاودانگی را از باغ Hesperidia میدزدید و پس از انجام آن سیب طلایی (که همان پرتقال بود) را پیدا میکرد. سلولهای روغنی در پوست مرکبات قرار دارند و استخراج آنها ساده است و تنها با فشار دست میتوان آنها را خارج کرد اما پوست میوه قبل از این فرآیند در آب گرم خیسانده میشود تا این کار آسانتر و کاملتر صورت گیرد. در گذشته روغن به دست آمده با اسفنج دریایی یا دستکشهای چرمی پوشیده از سنگ پا جمع آوری میشد اما اکنون از فرآیند سانتریفیوژ برای جمع آوری ماده معطر استفاده میشود.
استفاده از روغنهای جاذب
این روش توسط یک عطرساز فرانسوی به نام Piver در سال ۱۷۵۰ ابداع شد. او دریافت که روغنهای طبیعی قابلیت جذب بو را دارند و میتوان از آنها برای گرفتن عطر گلهایی مثل یاسمن و مریم استفاده کرد. این ابداع تحولی در صنعت عطرسازی پدید آورد و با کمک آن عطر گلهایی که استخراجشان با تقطیر مشکل یا غیرممکن بود ممکن شد. در این روش گلهایی که با دست چیده شدهاند در روغن نگهداری میشوند تا عطر خو را به تدریج در روغن پس دهند. این فرآیند برای مواد مختلف متفاوت است مثلا برای گل مریم سه روز زمان لازم است در حالی که گل یاسمن در یک روز تمام عطر خود را پس میدهد. سپس گلها با دست جدا شده و روغن باقیمانده که روغنی معطر است ذوب شده و با الکل مخلوط میشود تا عطر مورد نظر تولید شود. البته این فرآیند بسیار زمانبر و هزینهبر است و روشهای صنعتی که سریعتر هستند جایگزین آن شدهاند. در حال حاضر تنها یک کارخانه در جهان ((Robertet هنوز آن را به این شکل انجام میدهد و با کاهش تقاضا و هزینه بالای آن به زودی شاهد فراموش شدن این روش عطرسازی خواهیم بود.
روش تنتور
تنتور هم یکی از روشهای ساخت عطر است که در آن ماده معطر در الکل قرار میگیرد تا خیسانده شود. این روش بیشتر برای انواع صمغهای گیاهی و موادی که از حیوانات به دست میآیند کاربرد دارد اما عطر وانیل هنوز هم به این روش استخراج میشود. تنها مادهای که برای انجام این روش لازم است الکل خالص و ماده خام معطر است که به مرور زمان الکل در ماده جذب میشود و بوی آن را به خود میگیرد و به عطر تبدیل میشود. البته امروزه به جای الکل از حلالهای دیگری هم در استخراج عطر استفاده میشود.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت میتوانید مقالات مشابه را در بخش زیبایی در مجله قرمز شاخه عطر و ادکلن مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: Perfume Knowledge (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)
خیلی خوب توضیح دادید ممنونم
آموزش عطر سازی در خانه
سلام.من روغن های معطرم رو درست کردم و اسانس مد نظرم رو هم ترکیب کردم.اما مشکل اینجاست وقتی روغن رو با الکل غاطی میکنم روغن میره ته ظرف و الکل روش جمع میشه.چکار باید انجام بدم؟
این که گفته اید مبتکر روش گرفتن عطر در جاذب روغن یک فرانسوی ده هفتاده کاملا غلط و نشان از مطالعه ی کم شما در کتب قدیم بزرگان کشور خودمان است ! صدها سال قبل از آن تاریخ دانشمندان و حکما و اطبای ما آن را ذکر کرده اند .
اگر مقاله رو درست مطالعه کنید متوجه میشید که این متن ترجمه از منبع هست و نظر و مطالعه شخصی نویسنده نیست. با تشکر.
سلام. میخواستم بدونم از میوه ها چطور باید برای ساخت عطر استفاده کرد لطفا اینم بگید. لطفا یه آیدی تلگرام بذارید بتونیم باهدتون در ارتباط بائم ممنون
دوست عزیز در مقالات آینده در این مورد توضیحات کاملی بیان خواهیم کرد.