جانوران شگفت انگیز : جنایات گریندل والد تازه‌ترین محصول برادران وارنر و اقتباسی تازه از یکی از آثار جی کی رولینگ نویسنده مطرح و موفق بریتانیایی است. این فیلم ادامه‌ای بر فیلم جانوران شگفت انگیز و زیستگاه آنها ( دیوید یتس) است که در سال ۲۰۱۶ روانه سینماها شده و از نظر فروش سینمایی و استقبال منتقدین یکی از آثار موفق سال بود. این فیلم از آغاز به عنوان قسمت نخست یک سه گانه و بعدها پنچ گانه در نظر گرفته شد. در سال ۲۰۱۸ نیز جنایات گریندل والد روانه سینماها شد و البته واکنش‌های متناقضی را پذیرا شد. در این مقاله سعی خواهیم کرد که با سرکی دوباره به دنیای هری پاتر و پاتیل همیشه جوشان جادوگری جی کی رولینگ نگاهی ولو گذران به این اثر سینمایی داشته باشیم.
هری پاتر، میراث موفق جی کی رولینگ
در اواخر دهه ۹۰ دنیای ادبیات شاهد موفقیت خیره کننده داستانی فانتزی و کودکانه با نام هری پاتر بود. هری پاتر از نظر جذب مخاطب بسیار موفق بود و میلیون‌ها نظر از طرفداران پر و پا قرص این کتاب شدند. سنگ جادوگر، تالار اسرار، زندانی آزکابان، جام آتش، محفل ققنوس، شاهزاده دو رگه و یادگاران مرگ عناوین هفت گانه این مجموعه کتاب بودند که در مقاطعی میزان فروش یک مجموعه کتاب را در کوتاه مدت و در سراسر جهان جابجا کردند. مهارت نویسنده آن یعنی جی کی رولینگ که خود زندگی جالب و البته تلخ داشت در ترسیم دنیای کودکی، لذت‌های کودکانه و ترسیم دنیای جادوگری از دریچه دید قهرمانانی کوچک اینقدر دلپذیر بود که تا سالها نقل محافل ادبی و تغذیه کننده انجمن‌های مختلف فانتزی و طرفداری در سراسر جهان بود.
صد البته این طرفداری به دنیای سینما هم کشیده شد. ۶ فیلم سینمایی در قالب ۶ کتاب نخست ساخته شد و هری پاتر: یادگاران مرگ نیز به تنهایی خوراک دو عنوان سینمایی هری پاتر: یادگاران مرگ، جلد اول و هری پاتر: یادگاران مرگ: جلد دوم را فراهم نمود. فروش فوق العاده بالا و جهانی این آثار که البته در ابتدا موازی با سه گانه بی نظیر پیتر جکسون یعنی ارباب حلقه‌ها زمامدار پرده‌های سینما بود، باعث تمرکز بیشتر سینما بر آثار موفق فانتزی با زمینه جذب مخاطب بالا و ساخت اقتباس‌هایی مشابه شد. جدای از این موارد برادران وارنر که میل زیادی به هر آنچه که نامی از رولینگ بر خود داشت، می‌دید، تصمیم گرفت که یکی از کتاب‌هایی که در طول داستان هری پاتر از آن نام برده می‌شود را زمینه اقتباس سینمایی قرار دهد. تا جایی که در خاطر بنده است در کتب هری پاتر دو کتاب جانوران شگفت انگیز و زیستگاه آنان (جایی که می‌توانید آنها را بیابید) و همچنین داستان‌های بیدل نقال از کتاب‌هایی بود که قهرمانان داستان گاه و بیگاه در مورد آن صحبت می‌کردند. حال زمینه خلق کتاب جانوران شگفت انگیز ورطه‌ای که دو فیلم ساخته شده حاضر در آن قرار دارند.
جانوران شگفت انگیز پیش در آمدی تمام عیار برای مجموعه هری پاتر
دو گانه جانوران شگفت انگیز و سه قسمتی که قرار است در ادامه ساخته شدند، به نوعی پیش در آمد مجموعه هری پاتر است. داستان هری پاتر حول و حوش زندگی کودکی به نام هری پاتر در مدرسه جادوگری هاگوارتز و بعد از آن در دنیای جادوگری و تاثیری بود که هری پاتر بر آن دنیای می‌گذاشت. رولینگ با شیوایی تمام و البته زبان کودک پسند توانست حس و حال کودکانه و فانتزی به اثر ببخشد و در کنار رشد و نمو شخصیت‌های خردسال داستان در مدرسه هاگوارتز و روبرو شدن آنها با ماجراهایی کودکانه و البته جذاب آرام آرام به ترسیم دنیای جادوگری و مسائل مهم آن و نه صرفاً سرگرمی‌های کودکانه آنها بپردازد. رولینگ برای این امر در ابتدا به درستی شخصیت‌های مد نظر خود را ترسیم کرد و سپس آنها را در نقشی که برایشان در دنیای جادوگری در نظر داشت، قرار داد.
به موازات داستان کودکانه رولینگ به روی کار آمدن دوباره شری به نام لرد ولدو مورت اشاره داشت، شری عظیم که پروفسور آلبوس دامبلدور و یارانش (مک گونگال، سیریوس بلک، سوروس اسنیپ و مد آی) برای مقابله با آن چشم بر هری پاتر داشت. داستان ظهور ولدو مورت خط روایی تیره بود که به خوبی در کنار حوادث شاد در داستان تنیده می‌شد و هیجان را به مخاطب عرضه می‌داشت. رولینگ به جز زمینه ظهور ولدومورت و گذشته او، مخصوصاً در کتاب‌های پایانی کم کم اگر چه در کتاب‌های اول نیز اشاره‌ای داشت، گذشته اسرارآمیز آلبوس دامبلدور را می‌پروراند. دامبلدور در جوانی با شخصی به نام گلرت گریندل والد دوستی و رابطه‌ای نزدیک داشت. مجموعه حوادثی باعث تیرگی روابط این دو و سپس مواجهه آنها با همدیگر می‌شود.
درونمایه روایی جانوران شگفت انگیز
داستان جانوران شگفت انگیز بر مبنای خیزش گریندل والد که می‌تواند شری همسنگ لرد ولدو مورت باشد، استوار است. در سه کتاب نخستین هری پاتر کم کم زمینه پیدایش ولدومورت مهیا و در کتاب چهارم او با فراخوان طرفدارانش اعلام موجودیت کرد. در جانوران شگفت انگیز در کتاب اول ما با مشابه حوادثی که در سنگ جادوگر و تالار اسرار می‌گذاشت، سر و کار داریم و سپس در قسمت دوم یعنی جنایات گریندل والد عملاً به مانند جام آتش شاهد اوج گیری گلرت گریندل والد هستیم. صد البته قهرمان اصلی این داستان نیوت اسکمندر است، جادوگری طبیعت شناس که به شدت عاشق جانوران شگفت انگیز این دنیا و جمع آوری بعضی از آنان در کیف گسترش یافته خود است. او با همکاری‌هایی که با وزارت جادوی ایالات متحده و در ادامه بریتانیا دارد، دارای نقشی اساسی در مقابله با گریندل والد و افکار پلید او است.
از دیگر شخصیت‌های این داستان تینا گلدستین، کویینی گلدستین، لیتا لسترنج، آلبوس دامبلدور، کریدنس، جیکوب کوالسکی و دیگر نقش آفرینان فرعی است که به موازات شخصیت‌های اصلی در پیش برد داستان کمک می‌کنند. این پتانسیل داستانی به خودی خود چه در کلیات و چه در جزئیات شباهت بسیار زیادی با دنیای هری پاتر دارد. با همان نوع شر عظیم روبرو هستیم، شخصیت‌های مقابل مثل نیوت اسکمندر، آلبوس دامبلدور و دیگر افراد شباهتی با افراد حاضر در محفل مقاومت ققنوس دارند، زمینه داستانی نیز اگرچه در مدرسه هاگوارتز نمی‌گذرد و بیشتر مثل داستان هری پاتر و یادگاران مرگ در لوکیشن های مختلفی سپری می‌شود لیکن در همان حس و حال و طریق روایی است. نوع جادو، طنز مستتر در روایت، عناصری آشنا مثل ورد خوانی یا غیب شدن (قابلیت رمز تاو) و… همه و همه یادآور مجموعه سینمایی هری پاتر هستند و صد البته همین موارد بذری برای جذب هرچه مخاطب به سمت این مجموعه سینمایی هستند، چیزی که مشابه آن را در خیلی از کارهای مشابه و از جمله در سه گانه هابیت که پیش در آمد مجموعه حماسی ارباب حلقه‌های پیترجکسون بود، دیدیم. اگرچه ترفند برادران وارنر برای استفاده از این قابلیت های بالقوه از پیش کار شده، منسجم و هوشمندانه‌تر است ولی میل هرچه بیشتر کش دادن این پیرنگ ها چیزی است که در همان نگاه اول به چشم می‌آید. شاید در نگاه اول با توجه به تغییر اکثریت نقش‌ها و غرق شدن در روایت تازه این امر به چشم نیاید ولی کمرنگ بودن پیرنگ و همچنین تکراری بودن خط داستانی، موردی که برادران وارنر باید فکری برای آن بکنند، مضاف بر اینکه ظهور ولدمورت در داستان هری پاتر و البته افول آن چندان از نظر سینمایی و حتی داستانی مهم و موفق نبود، در اینجا باید اعتماد همیشگی برادران وارنر به دیوید یتس که قسمت‌های پنجم، ششم و دوگاه هفتم هری پاتر را در کارنامه خود دارد تا چه حد می‌تواند موفقیت آمیز باشد.
نقاط قوت جانوران شگفت انگیز ، جنایات گریندل والد
در جانوران شگفت انگیز و زیستگاه آنان ما چهار خط روایی جالب داشتیم. مورد اول ترسیم شخصیت نیوت اسکمندر به عنوانی جادوگری به شدت دوستدار جانوران شگفت انگیز دنیای جادوگری، زمینه ظهور شخصیت منفی گریندل والد که در البته در قسمت نخست در قالب کاراگاه گریوز و در قسمت دوم اشکارا در نقش خود است، سوم واکنش دنیای جادوگری و مقابله آنها با این شر عظیم و چهار روابط عشقی بین شخصیت‌های جیکوب – کویینی و نیوت – تینا است که با ترسیم درست چه در قسمت اول و چه قسمت دوم توانسته‌اند بالنسبه در جذب مخاطب و پر رنگ کردن روایت موفق باشند. چه قسمت اول و چه قسمت دوم یا همان جنایات گریندل والد در ارائه داستانی مستقل و البته نوستالژیک وار از دنیای هری پاتر تا حدودی زیادی موفق‌اند هرچند میل زیاد به رجوع به عناصر داستانی هری پاتر و تکرار کلیشه‌های آن باعث شده این امر از موفقیتی نسبی فراتر نرود.
در وهله اول هدایت خوب دیوید یتس و بازی قالب توجه بازیگران فیلم به خصوص جانی دپ در نقش گریندل والد در قسمت دوم و کالین فارل در قسمت اول، ادی ردمین و کاترین واترستون و صد البته جود لاو که به خوبی در قابل شخصیت دامبلدور جوان و تازه استاد ایفای نقش می‌کند، آلیسون سودول و ازرا میلر باعث شده که روایت دچار تپق و یا ضعف روایی نشود. این امر با موسیقی قابل قبول جیمز نیوتن هاوارد و تدوین صدا و صد البته طراحی لباس و چهره پردازی عالی جنایات گریندل والد همراه شده است، دو موردی که باعث شده جانی دپی که در دوران افول کاری خود قرار دارد و غرق حاشیه‌هایی مثل مبارزه با مشکلات شخصی و جدایی از همسر خود و مسائل مادی است بتواند به کمک چهره پردازی عالی این کار حداقل نشانی از جانی دپ همیشگی و البته نه در حد شخصیت درخشانی مثل کاپیتان جک اسپارو ( در مجموعه فیلم دزدان دریایی کارائیب) را داشته باشد. رابطه جانی دپ و جانوران شگفت انگیز: جنایات گریندل والد یک رابطه برد: برد است چه برای این مجموعه سینمایی و استفاده از محبوبیت زیاد برند جانی دپ و چه برای جانی دپ از نظر احیای سینمایی و اوج گیری دوباره این بازیگر خوش ذوق و البته به تازگی کم احتیاط!. دیگر موارد فنی مثل اجرا و بهره گیری از عناصر داستای روایی خوب دیوید یتس، تدوین خوب و درگیر کننده از عواملی هستند که باعث موفقیت نسبی چه قسمت اول و چه قسمت دوم (جنایات گریندل والد) شده است.
نقاط ضعف جانوران شگفت انگیز جنایات گریندل والد
به جز مواردی که به عنوان ویژگی‌های مثبت جانوران شگفت انگیز و صد البته جنایات گریندل والد معرفی شد این ایده سینمایی با مشکلات چند دست و پنجه نرم می‌کند. علی رغم پرداخت مستقل و خط داستانی جدا جانوران شگفت انگیز به شدت وابسته به دنیای هری پاتر و تعاریف و باید و نبایدهای آن دنیاست. به طوری که صرفاً دسته افرادی می‌توانند با این فیلم رابطه برقرار کنند که قوانین دنیای هری پاتر را بدانند و با این پیش فرض وارد جانوران شگفت انگیز شوند. شاید در زیستگاه جانوران شگفت انگیز چون با قسمت اول سر و کار داشتیم انتظار مخاطب بالطبع پایین‌تر بود ولی در جنایات گریندل والد ما باید شاید ظهور گریندل والد و بروز تیرگی در سراسر دنیای باشیم. البته نقش ولدومورت در قسمت دوم تقریباً بین گلرت گریندل والد و کریدنس به عنوان جادوگر و دستیار آن تقسیم شده و به مانند هری پاتر: جام آتش ما با ماجرایی که منجر به فراخوان گریندل والد می‌شود مواجه هستیم. البته در خود جام آتش داستان چندباره و می‌توان گفت ضعیف‌ترین کار در میان آثار رولینگ و البته اقتباس‌های سینمایی بود ولی در قسمت دوم ما با افت هرچه بیشتر نسبت به دنیای هری پاتر مواجه هستیم.
در هری پاتر عناصر داستانی به تدریج معرفی و شر نیز به همین ترتیب اثر خود را بر داستان می‌گذاشت ولی در جنایات گریندل والد، ما با چیزی بیشتر از کپی نعل به نعل لرد ولدومورت و محفل سیاهش، فراخوان و جمع شدن تدریجی و مبارزه‌اش برای سیطره بر دنیای جادوگری و البته کل دنیا مواجه نیستیم. در این فیلم با خلاقیت چندانی برای استفاده از این خط روایی و جذاب‌تر کردن آن مواجه نیستیم. نتیجه اثری شده که به شدت رنگ و بوی هری پاتر را داشته ولی به خاطر نداشتن شخصیت‌های فوق العاده جذاب هری پاتر و حتی در حاشیه بودن آلبوس دامبلدور برای ورود در قسمت‌های بعدی حداقل تأثیر بر مخاطب را دارد. نتیجه این امر طبیعی است. اگر قسمت اول با فروشی بیش از ۸۱۴ میلیون دلار در سراسر جهان مواجه شد، قسمت دوم با کاهشی معنی دار استقبالی ۶۴۴ میلیون دلاری را تجربه کرد که اگرچه خوب بود ولی رسماً ضعیف‌ترین استقبال از یک اثر اقتباس شده از دنیای رولینگ چه از نظر جذب مخاطب و چه استقبال منتقدین بود.
اگر روایت قسمت دوم خلاق و پر هیجان بود بالطبع باید شاهد اوج گیری هرچه بیشتر می‌بودیم ولی در عمل با روندی معکوس سر و کار داریم. در قسمت دوم بار اصلی بر دوش جانی دپ و جود لاو است. این دو حتی اگر سایه‌ای از خود باشند می‌توانند باعث جذابیت یک اثر سینمایی باشند ولی فعلاً ما با دوگانه گریندل والد – دامبلدور چندان جذابی مواجه نیستیم، شاید به این دلیل که در این اثر نیوت اسکمندر و دوستانش در متن ماجرا هستند و دو استاد جادوگری به نوعی به حاشیه رانده شده‌اند و باید انتظار داشت در سه قسمت بعدی بتوانند بیشتر هیجان را تقدیم مخاطب کنند. در مجموعه کتاب و حتی مجموعه سینمایی هری پاتر این امر مشاهده نشد چون لرد ولدومورت به عنوان شر غالباً غایب این کار در پس زمینه فکری شخصیت‌های داستانی و ترسی که از اون داشتند جاری و ساری بود چیزی که ما نمی‌توانیم چندان در گلرت گریندل والد ببینیم. جدای از موارد فوق جنایات گریندل والد چندان پرشکوه و پرهیجان نیست. اختصاص یافتن اکشن دنیای رولینگ به استفاده از چوب دستی و انحصار از استفاده از این وسیله به عنوان یک کاتالیزور باعث بسته شدن دست کارگردان در استفاده از اکشن باعث شده که با تریلری تمام عیار و درگیر کننده روبرو نباشیم. البته فیلم می‌تواند به عنوان داستانی از فرعی از دنیای هری پاتر و با موقعیت‌های قابل پیش بینی مخاطب را سرگرم کند ولی فاقد عنصری خلاق و کوبنده برای جذب مخاطب و البته ارائه داستانی قدرتمند است.
سخن پایانی
جانوران شگفت انگیز: جنایات گریندل والد یکی از جدیدترین محصولات مشترک کارخانه رویاسازی هالیوود و پاتیل همیشه جوشان فانتزی جی کی رولینگ است. علی رغم زنده نکردن کامل حس و حال کودکانه و دلپذیر دنیای هری پاتر، جانوران شگفت انگیز: جنایات گریندل والد توانسته تا حدودی زیادی در زمان کمبود ایده‌های بکر فانتزی در دنیای فیلمسازی تا حدودی چراغ راه را روشن نگه دارد، امری که امید است با افزودن هری پاتر: فرزند نفرین شده و البته سه قسمت بعدی (که امیدوارم دارای کیفیت و ریتم روایی درگیر کننده تری باشند) بتوان دوباره لحظات نابی را طرفداران فانتزی تجربه کنند. هالیوود در سالهای اخیر اگرچه در مقام دنباله سازی و کشف ایده های خوب مهارتی به سزا دارد، ولی ای کاش بتوان به طریقی خلاقانه و هنری‌تر از این پتانسیل بهره مند شود، بخصوص اینکه در سال ۲۰۱۷، دنیای فانتزی با اثری وزین به نام غول مدفون برنده جایزه نوبل شد و همین امر نشان دهنده اهمیت و جدیت روز افزون این ژانر چه در ادبیات و چه دنیای سینما است. امیدوارم با تاکید بر شاهکارهای نظیر رمان غول مدفون و آثار مشابه آن، رویکرد تکراری و فیلم‌های غالباً تکراری در زمینه فانتزی به فیلمی ماندگار و جریان ساز مثل ارباب حلقه‌ها، هزاری توی پن و.. تبدیل شوند و نه آثاری صرف تجاری که زمانی اندک بعد اکران به فراموشی سپرده می‌شوند. اینکه سه قسمت بعدی جانوران شگفت انگیز صرفاً ره گیشه می‌پیماید و یا ماندگاری و جریان سازی، باید صبر کرد و دید.
این مقاله توسط امین ظهورتبار از گروه نویسندگان مجله قرمز به رشته تحریر در آمده است.