بیهوشی در طول زندگی‌مان به خیلی از ما کمک می‌کند، چه نزد دندانپزشک نیاز به مسکن موضعی داشته باشیم، چه بیهوشی عمومی برای جراحی‌های بزرگ و یا قطره‌های چشمی بی‌حس‌کننده برای عمل چشم با لیزر. اما با وجود اینکه بیش از ۱۵۰ سال است که از داروهای بیهوشی در بسیاری از درمان‌های پزشکی استفاده می‌شود، پزشکان و دانشمندان هنوز هم دقیقاً نمی‌دانند این داروها در بدن ما چگونه عمل می‌کنند.
قبل از پیدا کردن روش‌های بیهوشی، پزشکان و دندانپزشکان بیماران را فقط در شرایط شدید و عمدتاً بدون استفاده از مسکن یا آرام‌بخش جراحی می‌کردند.
سپس، در سال ۱۸۴۶، دندانپزشکی به نام ویلیام تی‌جی مورتون (William T. G. Morton) از اتر (ether) برای “خواباندن” بیماران در حین جراحی استفاده کرد. این روش به‌زودی گسترش یافت، اما از آنجایی که پزشکان نمی‌توانستند میزان اتر استنشاق‌شده را کنترل کنند، ممکن بود بیماران در حین جراحی بیدار شوند یا دیگر هرگز بیدار نشوند! از طرفی اتر (ether) هم بسیار قابل اشتعال بود.
چند دهه بعد شاهد معرفی گازهای بیهوشی که کمتر قابل اشتعال بودند و همچنین کشف داروهای بیهوشی داخل وریدی با دوز قابل کنترل بودیم. با این حال، در دهه ۱۹۵۰، عوارض جانبی خطرناکی در استفاده از آنها رایج بود که شامل اختلالات ریتم قلب، مشکلات تنفسی، کاهش فشار خون، تهوع و استفراغ می‌شد.
تکنیک‌های بیهوشی مدرن به میلیون‌ها انسان اجازه می‌دهد تا با خیال راحت تحت عمل جراحی با عوارض جانبی کمتر قرار بگیرند. روش‌های بیهوشی عمومی استنشاقی و داخل وریدی جدید به‌سرعت عمل کرده و اثرشان نیز زودتر از بین می‌رود، در حالی‌که روش‌های بی‌حس‌کننده‌ی موضعی و منطقه‌ای که فقط اعصاب خاصی را مسدود می‌کنند، به‌عنوان جایگزینی برای بیهوشی عمومی محسوب می‌شوند.
محققانی که توسط مؤسسه ملی سلامت آمریکا تأمین مالی شده‌اند به شناسایی و کشف چند مؤلفه بیهوشی عمومی – از جمله آرامبخشی، بیهوشی، بی‌حرکتی، بی‌دردی (عدم درد) و فراموشی (کمبود حافظه) بسیار کمک کرده‌اند.
بیهوشی یک روش پزشکی است که در حین اعمال جراحی، آزمایش‌های غربالگری و تشخیصی خاص، برداشتن نمونه بافت (مانند بیوپسی پوست) و کارهای دندانپزشکی از ایجاد احساس درد در بیمار جلوگیری می‌کند. این روش به افراد اجازه می‌دهد تا از درمان‌ها و آزمایش‌هایی استفاده کنند که منجر به زندگی سالم‌تر و طولانی‌تر می‌شود.
برای ایجاد بیهوشی، پزشکان از داروهایی به نام داروهای بیهوشی استفاده می‌کنند. دانشمندان مجموعه‌ای از داروهای بیهوشی که دارای اثرات متفاوتی هستند را ساخته‌اند. این داروها شامل داروهای بیهوشی عمومی و بی‌حسی‌کننده‌های موضعی و منطقه‌ای هستند. بیهوشی‌های عمومی باعث بیهوشی بیماران در حین عمل می‌شود در حالی‌که بی‌حس‌کننده‌های موضعی و منطقه‌ای فقط بخشی از بدن را بی‌حس می‌کنند و به بیماران اجازه می‌دهند که در حالت هشیاری بمانند.
بسته به نوع تسکین درد مورد نیاز، پزشکان داروهای بی‌حس‌کننده را با تزریق، استنشاق، لوسیون موضعی، اسپری، قطره چشم یا چسب پوستی ارائه می‌کنند.
بیهوشی عمومی باعث ایجاد تغییراتی در امواج مغزی می‌شود.
بیهوشی عمومی چیست؟
بیهوشی عمومی کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث بیهوشی و ناتوانی در حرکت بیمار می‌شود. جراحان از این روش برای جراحی اندام های داخلی و سایر روش‌های تهاجمی یا وقت‌گیر مانند جراحی کمر استفاده می‌کنند. بدون بیهوشی عمومی، بسیاری از روش‌های مهم و حیاتی از جمله جراحی قلب باز، جراحی مغز و پیوند اعضا امکان‌پذیر نخواهد بود.
Photo by Павел Сорокин
پزشکان داروهای بیهوشی عمومی را مستقیماً وارد جریان خون (به‌صورت داخل وریدی) کرده یا به‌صورت گاز استنشاقی استفاده می‌کنند. بیهوشی عمومی که به‌صورت داخل وریدی ارائه می‌شود به‌سرعت عمل کرده و پس از عمل هم زودتر اثرش ناپدید می‌شود. این ویژگی به بیماران اجازه می‌دهد تا پس از جراحی زودتر به خانه بروند. اثر داروهای بیهوشی استنشاقی مدت بیشتری طول می‌کشد تا از بین برود.
بیهوشی عمومی معمولاً بسیار ایمن است. اما با این حال می‌توانند برای برخی از بیماران، مانند افراد مسن یا افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، خطراتی ایجاد کنند. همچنین در برخی از بیماران به ویژه افراد مسن و کودکان، عوارض جانبی آن ممکن است برای چند روز باقی بماند.
عوارض جانبی جدی، مانند ایجاد فشار خون پایین، بسیار کمتر از گذشته است. با این حال، مانند هر روش پزشکی دیگری در این روش هم خطراتی وجود دارد. برای به حداقل رساندن این خطرات، پزشکان متخصص به نام متخصص بیهوشی، بیمارانی که بیهوش شده‌اند را به‌دقت تحت نظر دارند و می‌توانند مقدار بیهوشی دریافتی آنها را تنظیم کنند.
بی حسی موضعی و منطقه‌ای چیست؟
پزشکان از بی‌حس‌کننده‌های موضعی و منطقه‌ای برای جلوگیری از درد در بخشی از بدن استفاده می‌کنند. با استفاده از این داروهای بیحسی، بیماران هوشیار می‌مانند. در این روش معمولاً بیماران بلافاصله پس از جراحی به خانه می‌روند.
بی‌حس‌کننده‌های موضعی روی قسمت کوچکی از بدن مثلا روی یک دندان تاثیر می‌گذارند. این روش‌ها اغلب در دندانپزشکی، برای جراحی‌های چشم، مانند برداشتن آب‌مروارید، و برای از بین بردن برخی از مشکلات پوستی، مانند زگیل و خال استفاده می‌شوند.
بی‌حس‌کننده‌های منطقه‌ای روی نواحی بزرگ‌تری مانند بازو، پا یا هر اندامی که زیر کمر قرار گرفته است تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال، این نوع بیهوشی برای جراحی‌های دست و مفاصل، برای کاهش درد زایمان یا در حین زایمان سزارین استفاده می‌شود.
داروهای بیهوشی عمومی و بی حسی چگونه عمل می کنند؟
تا همین اواخر، ما اطلاعات کمی درمورد نحوه عملکرد داروهای بیهوشی داشتیم. دانشمندان اکنون می‌توانند بررسی کنند که این داروها چگونه بر مولکول‌های خاصی در درون سلول‌ها تأثیر می‌گذارند. اکثر محققان موافق هستند که این داروها پروتئین‌های غشای اطراف سلول‌های عصبی را مورد هدف قرار می‌دهند. از آنجایی که داروهای بی‌حس‌کننده استنشاقی اثرات متفاوتی نسبت به داروهای داخل وریدی دارند، دانشمندان گمان می‌کنند که این دو نوع داروها مجموعه‌های مختلفی از پروتئین‌ها را مورد هدف قرار می‌دهند.
متخصص بیهوشی
متخصصان بیهوشی، پزشکانی هستند که در طول عمل جراحی و در دوران نقاهت، بیماران را به‌دقت تحت نظر دارند. آنها از دستگاه‌های الکترونیکی بسیار پیشرفتهای استفاده می‌کنند و به‌طور مداوم فشار خون، سطح اکسیژن خون، عملکرد قلب و الگوهای تنفسی بیماران را کنترل می‌کنند. این دستگاه‌ها ایمنی روش های بیهوشی عمومی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشیده‌اند.
متخصصان بیهوشی همچنین برای روش‌های کمتر تهاجمی، مانند روش‌هایی که برای بررسی عروق خونی و اندام‌های داخلی (آندوسکوپی)، و همچنین در حین زایمان و سزارین استفاده می‌شوند، روش های بیحسی را ارائه می‌دهند.
متخصصان بیهوشی می‌توانند به‌عنوان متخصص در مدیریت درد، به بیماران و پزشکان آنها درمورد نحوه‌ی مدیریت درد توصیه هایی داشته باشند.
شغل یک متخصص بیهوشی آسان نیست! از آنجایی که بیهوشی همچنان می‌تواند عوارضی ایجاد کند و اثراتی در سطح بدن داشته باشد، متخصصان بیهوشی با استفاده از دستگاه‌های مختلفی که فشار خون، سطح اکسیژن خون، عملکرد قلب و تنفس را نشان می‌دهند، بیماران را در طول جراحی به‌دقت تحت نظر دارند. آنها داروها را به‌گونه‌ای در طول عمل تنظیم می‌کنند تا مطمئن شوند که ایمنی بیماران حفظ می شود.
شغل متخصصان بیهوشی فراتر از اتاق عمل است. مراقبت از بیماران در حین بهبودی پس از جراحی و ارائه بیهوشی برای روش‌های غیرجراحی مانند کولونوسکوپی و زایمان نیز بر عهده‌ی متخصصان بیهوشی است. آنها همچنین به سایر متخصصان درمورد نحوه مدیریت درد اطلاعات مناسبی را ارائه می‌دهند.
دانیل کوهن (Daniel Kohane)، متخصص بیهوشی در دانشکده پزشکی هاروارد و بیمارستان کودکان بوستون، می‌گوید: «من فکر می‌کنم منصفانه است که بگوییم اکثر مردم نمی‌دانند شغل ما چقدر پیچیده است و چقدر باید مراقب باشیم».
Photo by Vidal Balielo Jr
آینده ی علم بیهوشی
پیشرفت‌هایی که در زیست‌شناسی سلولی، ژنتیک و زیست‌شناسی مولکولی صورت گرفته است، دانشمندان را به یادگیری بیشتر درمورد بیهوشی و توسعه داروهای بیهوشی ترغیب کرده است.
به‌عنوان مثال، مکس بی‌کلز (Max B. Kelz) از دانشگاه پنسیلوانیا دریافت که فرآیندهای بیهوشی و به هوش آمدن متفاوت هستند. دانستن بیشتر درمورد چگونگی انتقال وضعیت مغز بین حالت‌های خودآگاه و ناخودآگاه می‌تواند درک ما را از اختلالات خواب و حالات اختلال هوشیاری مانند کما بهبود بخشد. دانیل سسلر (Daniel Sessler) از دانشکده پزشکی دانشگاه لوئیزویل دریافت که زنان موقرمز ۲۰ درصد بیشتر از زنان موتیره به داروهای بیهوشی نیاز دارند و او احتمالاً یک نوع ژنتیکی را مشخص کرده است که دلیل آن را توضیح می‌دهد.
Kohane همچنین یک بی‌حس‌کننده آهسته‌رهش ایجاد کرد که چند روز در موش‌ها دوام آورد و باعث آسیب عصبی یا سایر عوارض جانبی در حیوانات نشد. این کار می‌تواند گامی در مسیر بهبود درمان درد مزمن باشد.
هدف نهایی محققان این است که داروهای بیهوشی‌ای را طراحی کنند که هدفمندانه‌تر در بدن قرار گیرند و شخصی‌سازی شوند تا در هر بیمار به‌طور ایمن عمل کنند. به‌علاوه، تحقیق درمورد بیهوشی می‌تواند اطلاعات بیشتری درمورد درد، حافظه، شرایطی مانند صرع و کما و ماهیت هشیاری و آگاهی ارائه کند.
دانشمندان در حال مطالعه‌ی نحوه عملکرد داروهای بیهوشی که در ابتدایی‌ترین سطح عمل می کنند هستند. آنها همچنین در حال بررسی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت این داروها بر روی گروه‌های خاصی از افراد مانند سالمندان، کودکان و بهبودیافتگان بیماری سرطان هستند. این مطالعات نشان خواهد داد که آیا داروهای بیهوشی خاصی برای آن گروه‌ها بهتر از سایر داروها هستند یا خیر.
تحقیقات درمورد اینکه ترکیب ژنتیکی افراد چگونه بر نحوه پاسخ بدن آنها به داروهای بیهوشی تأثیر می‌گذارد، به پزشکان این امکان را می‌دهد که این داروها را برای هر بیمار با دقت بالاتری تنظیم کنند. دانشمندان امیدوارند در آینده داروهای بیهوشی ایمن‌تر، مؤثرتر و شخصی‌تری طراحی کنند.
دانستن اینکه داروهای بیهوشی چگونه بر درد و هوشیاری تأثیر می‌گذارند می‌تواند به درمان‌های جدیدی برای شرایطی که بر هوشیاری فرد تأثیر می‌گذارند، مانند صرع یا کما، منجر شود. مطالعات بیهوشی حتی ممکن است به ما در درک بهتر ماهیت خودآگاهی‌مان کمک کند.
پیشرفتهای تکنولوژیکی اخیر باعث پیشبرد تحقیقات در زمینه‌ی بیهوشی و همچنین تغییر عملکرد و به‌کارگیری آن شده است. ادغام فن‌آوری‌های جدید (مانند ارتباطات بی‌سیم)، کنترل بیهوشی و نظارت بر بیمار در طول عمل را بهبود بخشیده است. استفاده از رویکردهای هوش مصنوعی مانند یادگیری ماشین، پتانسیل زیادی برای تغییر بیشتر این زمینه و بهبود مراقبت از بیمار را نشان داده است.
نگاهی دقیق تر به بیهوشی
هر روز افراد تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. برخی از این عمل‌ها به دستیابی به عمق بدن نیاز دارند. همچنین برخی از آنها ممکن است ساعت‌ها طول بکشد تا به اتمام برسند.
بسیاری از این روش‌ها تنها به دلیل امکان ایجاد بیهوشی امکان‌پذیر هستند. بسته به روش جراحی ممکن است از انواع مختلفی از روش‌های بیهوشی استفاده شود.
همان‌طور که اشاره شد بیحسی موضعی قسمت کوچکی از بدن مثلا دندان را بی‌حس می‌کند. بیحسی منطقه‌ای برای نواحی بزرگ‌تر بدن مانند بازو، پا یا هر اندام دیگری که زیر کمر است استفاده می‌شود. در طول بیحسی موضعی و منطقه‌ای افراد بیدار می‌مانند، اما درد، کاهش یافته یا از بین می‌رود.
Photo by Anna Shvets
در بیهوشی عمومی از داروهایی استفاده می‌شود که افراد را بیهوش کرده و توانایی احساس درد یا حرکت را از آنها می گیرد. بیهوشی عمومی برای روش‌های طولانی یا تهاجمی استفاده می‌شود. سالانه میلیون‌ها نفر در کشور تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرند.
دکتر جورج معشور (Dr. George Mashour)، متخصص بیهوشی وابسته به موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) در دانشگاه میشیگان، توضیح می‌دهد که: « بیش از ۱۷۰ سال است که پزشکان و پرستاران از بیهوشی عمومی استفاده می‌کنند.»
از آن زمان تاکنون، داروهای جدید و پیشرفت‌ها در نحوه نظارت بر بیماران به ایمن‌تر کردن بیهوشی کمک کرده است. ما چیزهای زیادی در مورد تأثیر بیهوشی عمومی بر قلب، ریه‌ها و بسیاری از اندام‌های دیگر بدن می‌دانیم. پزشکان می‌توانند برای پیگیری نحوه عملکرد این اندام ها در حالی‌که افراد بیهوش هستند، از دستگاه‌های پیشرفته استفاده کنند. این کار به آنها این امکان می‌دهد تا دوز بیهوشی را دقیق تنظیم کنند تا افراد تا حد ممکن در ایمنی باشند .
اما چگونگی تأثیر بیهوشی عمومی بر مغز هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است. محققانی در موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) در حال مطالعه راه‌هایی برای ردیابی فعالیت مغز در طول بیهوشی هستند. این تحقیقات می‌تواند به آنها کمک کند تا به‌طور کلی اثرات بیهوشی بر مغز را بهتر درک کنند. همچنین می‌تواند به آنها کمک کند تا داروهای ایمن‌تر و موثرتری تولید کنند.
بیهوشی عمومی با خطراتی همراه است. یک عارضه نادر این روش، ایجاد هشیاری و آگاهی در زمان بیهوشی است. در این اتفاق، فرد در حین عمل جراحی یعنی زمانی که باید بیهوش باشد، هشیاری بدست می‌آورد. در اغلب موارد، این آگاهی فقط مربوط به صداها است. اما این هشیاری گاهی اوقات می‌تواند شامل حس کردن درد هم باشد.
یکی از شایع‌ترین عوارض ناخواسته‌ی جراحی و بیهوشی، هذیان است. در هذیان، فرد گیج می‌شود و اغلب درمورد آنچه که برای او اتفاق می‌افتد ناآگاه است. بسیاری از افراد بالای ۶۰ سال در روزهای بعد از جراحی دچار هذیان می‌شوند. همچنین هذیان در کودکان، زمانی که از بیهوشی بیدار می شوند، رایج است.
در حالت ایده‌آل، ما می‌خواهیم اطمینان حاصل کنیم که میزان کافی از بیهوشی را برای سرکوب هوشیاری و حافظه، به مغز ارائه می‌کنیم. دکتر معشور می‌گوید، اما ما نمی‌خواهیم آنقدر فرد را در بیهوشی فرو ببریم که پس از جراحی، اثرات ناخواسته‌ای در عملکرد مغز ایجاد کنیم.
دکتر معشور و تیمش اخیراً برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی مغز در حین بیهوشی، از سیم‌های نازکی که روی پوست سر قرار داده می‌شوند استفاده کرده‌اند. آنها در زمانی که افراد تحت بیهوشی قرار داشتند، شاهد تغییرات متعددی در نحوه برقراری ارتباط در نواحی مغز بودند.
در طی مراحل مختلف بیهوشی، جابجایی‌های متفاوتی در عمق بیهوشی مشاهده شد. دکتر معشور می‌گوید که درک چنین الگوهایی در فعالیت‌های مغزی می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا یک مانیتور مغزی برای بیهوشی بسازند. مطالعه و تحقیق درمورد بیهوشی همچنین می‌تواند درمورد خودآگاهی و شرایطی که آگاهی مختل می‌شود، مانند خواب یا کما، اطلاعاتی را ارائه کند.
اگر از بیهوشی عمومی می‌ترسید، با پزشک خود صحبت کنید. آنها می‌توانند اطلاعات بیشتری درمورد داروهای مورد استفاده به شما بدهند. برخی از روش‌ها را نیز می توان با انواع بیحسی انجام داد.
قبل از بیهوشی از پزشک خود سوالات زیر را بپرسید:
- چه نوعی از بیهوشی را خواهم داشت؟ آیا بیش از یک گزینه برای من وجود دارد؟
- آیا لازم است قبل از بیهوشی مصرف برخی از داروهایم را قطع کنم؟
- آیا قبل از بیهوشی باید کار خاصی انجام دهم؟
- آیا در حین بیهوشی هشیار خواهم بود یا از آنچه در حال رخ دادن است آگاه خواهم بود؟
- آیا دردی احساس خواهم کرد؟
- بعد از بیهوشی چه زمانی بیدار می‌شوم؟
- آیا داروهای مورد استفاده برایم عوارض جانبی خواهم داشت؟
- بعد از آن چه مدت باید در بیمارستان بمانم؟
ترجمه‌ی اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع:
News in Health, A Closer Look at Anesthesia
National Institute of General Medical Sciences (NIGMS), Anesthesia, updated on 5/4/2022
National Institute of General Medical Sciences (NIGMS), Understanding Anesthesia, updated on 8/10/2020