امواج فراصوت یا اولتراساند امواجی هستند که در حیطه شنوایی انسان قرار نمیگیرند یعنی بسامدی بالاتر از بازه شنوایی ما دارند. بشر حدود ۱۵۰ سال پیش به وجود امواج فراصوت پی برد و پس از آن زمان توانسته است از این امواج در زمینههای مختلف مثل ناوبری و پزشکی استفاده کند که معروفترین آن سونوگرافی یعنی مشاهده قسمتهای داخلی بدن به کمک امواج مافوق صوت است. اما آیا این امواج میتوانند استفادههای مخربی هم داشته باشند و به عنوان سلاح به کار روند؟ در این مقاله اختصاصی از مجله قرمز درباره کاربرد امواج فراصوت به عنوان سلاح مطالبی را بیان کرده و به سه سوال کلیدی در این زمینه پاسخ خواهیم داد.
ظهور یک بیماری مرموز در کوبا
در اواخر سال ۲۰۱۶ تا میانههای سال ۲۰۱۷ یک بیماری مرموز در بین کارکنان سفارت آمریکا در کوبا گزارش شد که با علائمی مثل سرگیجه، تهوع، اختلال بینایی و شنوایی، مشکل در خواب و تمرکز و حتی سخت گفتن همراه بود. البته مبتلایان فقط کارکنان سفارت نبودند بلکه چندین توریست کانادایی و چندین فرد کوبایی نیز این علائم را از خود نشان میدادند. با تحقیقات گستردهای که در این زمینه انجام شد مشخص شد علت این بیماری تداخل امواج صوتی خاصی هستند که در این مکان مورد استفاده قرار میگرفتهاند. این مساله پرسشهای زیادی را درباره استفاده از امواج فراصوت و حتی امواج صوتی به عنوان یک سلاح مخرب مطرح میکند که در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
کاربرد امواج فراصوت چیست؟
همان طور که گفتیم بیشترین کاربرد امواج فراصوت در پزشکی و برای مشاهده قسمتهای داخلی بدن است اما این امواج استفادههای دیگری هم دارند مثلا بسیاری از ادارات از سنسورهای تشخیص حضور انسان برای لامپهای هوشمند خود استفاده میکنند تا اگر کسی وارد اتاقی شد لامپ آن اتاق روشن شود و اگر اتاقی خالی بود لامپ آن روشن نماند. استفاده دیگر از این امواج در موزهها برای صوتهای هدفمند است مثلا وقتی فردی به یک شیء در موزه نزدیک میشود یک صدای ضبط شده حاوی توضیحات در مورد آن شیء برای وی پخش میشود بدون آن که برای افراد دیگر مزاحمت ایجاد شود. کاربرد دیگر این امواج در دور نگه داشتن حشرات و جانوران موذی از محل زندگی انسانها است چون دامنه شنوایی این موجودات با انسان متفاوت است و این امواج مزاحمتی برای انسان ایجاد نمیکند اما جانوران موذی را از محیط دور میکند.
آیا لازم است نگران آسیبهای امواج فراصوت به بدن باشیم؟
امواج فراصوتی به خودی خود مضر نیست اما ممکن است اختلالاتی در عملکرد سایر دستگاهها به وجود آورد. به طور مثال این امواج ممکن است از طریق ابزارهای الکترونیکی شنوایی مثل سمعک و هدفون به صداهایی قابل شنیدن تبدیل شوند که آزاردهنده هستند اما آسیبی به وجود نمیآورند. هم امواج صوتی و هم امواج فراصوت هر دو میتوانند دنیای فیزیکی را تحت تاثیر قرار دهند و از همین ویژگیها است که میتوان برای کارهای مفید مثل پزشکی و ناوبری استفاده کرد. حتما میدانید که صداهای خیلی بلند باعث آسیب به گوش و شنوایی انسان میشوند اما دانشمندان تاکنون نشانه و مدرکی دال بر تاثیر منفی و دائمی امواج فراصوتی روی بدن انسان نیافتهاند. البته ممکن است قرار گرفتن در معرض امواج قوی باعث سردر موقتی و از دست دادن تعادل بدن شود اما با دور شدن از محیط این نشانهها به کلی از بین میروند. بیشتر حیوانات میتوانند امواج فراصوت را بشنوند مثلا سگها قدرت شنیدن سوتهایی با فرکانس بالا را دارند و نسبت به آنها واکنش نشان میدهند.دانشمندان هنوز در مورد محدوده ایمن امواج فراصوت به توافق نرسیدهاند و در این مورد اختلاف نظر دارند بنابراین به طور قطع نمیتوان گفت که آیا این امواج میتوانند اثر منفی ماندگاری روی بدن داشته باشند یا خیر. برخی از دانشمندان این ایده را در ذهن دارند که بتوانند از امواج مافوق صوت برای ساخت سلاحهایی بیضرر جهت پراکنده کردن تجمعات انسانی استفاده کنند، همانند کاری که ما با حشرات و جانوران موذی انجام میدهیم. اما آیا انجام این کار و ساخت چنین سلاحی ممکن است؟ توضیح اتفاقی که در کوبا افتاد میتواند به این سوال پاسخ دهد.
اتفاقی که در کوبا افتاد چه علتی داشت؟
در اوایل سال ۲۰۱۷ دیپلماتهای آمریکایی در کوبا گزارش دادند که صدایی شبیه به صدای فلزات در گوش خود حس میکنند و علایم عصبی دیگری نیز مثل کاهش قدرت شنوایی در آنان مشاهده شد. این نشانهها در همان زمان توسط توریستها و دیپلماتهای کانادایی هم گزارش شد. حتی برخی از آنها دولت کوبا را به کاربرد سلاحهای مرموز مافوق صوت متهم کردند که حساسیت جهانی را برانگیخت. اما با بررسیهایی که صورت گرفت مشخص شد ابزاری شنودی که در اتاقهای دیپلماتها و مراجعه کنندگان نصب شده بود باعث این اتفاق شده است. اما هیچ ابزاری به تنهایی نمیتوانسته امواجی را که در این اتاقها ضبط شده تولید کند بلکه ترکیب و تداخل صداهای بیش از یک دستگاه به طور اتفاقی باعث به وجود آمدن این امواج مضر شده است.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت میتوانید مقالات مشابه را در بخش علمی در مجله قرمز شاخه تکنولوژی مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: The Conversation (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)