آیا می‌توان از مکمل‌های تغذیه‌ای و طب مکمل برای بهبود سردرد های تنشی و میگرنی استفاده کرد؟ شواهد علمی در این باره چه می‌گویند؟ ما برای یافتن جواب این سوالات به سایت مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین آمریکا (NCCIH) مراجعه کرده و مقاله حاضر را آماده نموده‌ایم. ابتدا خلاصه‌ای از مطالب ارائه می‌شود.
رویکرد روانی و فیزیکی طب مکمل برای بهبود سردرد:
- استفاده از طب سوزنی می‌تواند برای بهبود سردرد مفید باشد. اما بسیاری از فواید آن می‌تواند به خاطر عوامل عمومی و نامشخصی مانند امیدواری، باورها و پاسخ‌هایی شبیه به اثرات دارونما باشد تا اثرات خاص استفاده از سوزن‌ها!.
- برخی از مطالعات نشان می‌دهند که ممکن است تکنیکهای مربوط به بیوفیدبک ( biofeedback) برای سردرد های تنشی و میگرن مفید باشد، اما نتایج همه تحقیقات تاییدکننده آن نیستند.
- درباره فواید تکنیکهای ریلکسیشن، ماساژ، دستکاری ستون فقرات و ورزش تای چی برای بهبود سردرد، شواهدی که داریم بسیار محدود یا متناقض هستند و نمی‌توان به نتیجه‌ی قابل اطمینانی رسید.
مکمل‌های تغذیه‌ایی برای بهبود سردرد:
- عنوان شده است که گیاه سایبان ( Butterbur) در بزرگسالان و کودکان به کاهش تعداد حملا میگرنی کمک می‌کند. در سال ۲۰۱۲، آکادمی مغز و اعصاب آمریکا استفاده از این گیاه را برای جلوگیری از میگرن توصیه کرد. با این حال، این آکادمی در سال ۲۰۱۵ به دلیل نگرانی‌های جدی در مورد سمیت احتمالی این گیاه برای کبد، توصیه‌های خود را متوقف کرد.
- شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کوآنزیم Q10 ، بابونه وحشی (feverfew)، منیزیم و ویتامین B ریبوفلاوین (riboflavin) در کاهش دفعات حملات میگرنی مفید هستند. با این وجود تعداد شواهد و مطالعات برای همه این مکمل‌ها خیلی کم است. مطالعاتی که اخیرا درباره مواد غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ انجام شده است نشان داده است که ممکن است این ماده دفعات و شدت حملات میگرنی را کاهش دهد، اما مطالعاتی که روی استفاده از مکمل‌های اسیدهای چرب امگا ۳ انجام شده است اثرات یکسانی را گزارش نکرده است.
آیا رویکردهای طب مکمل برای سردرد ایمن هستند؟
اکثر رویکردهای روانی و فیزیکی طب مکمل که در این مقاله مورد بحث واقع شده‌اند دارای پیشینه ایمنی خوبی هستند. با این وجود، این به این معنی نیست که این رویکردها برای همه افراد بدون ریسک و خطر هستند. شرایط خاص (مانند بارداری)، سلامتی، سن، سلامتی و داروها یا مکمل‌های تغذیه‌ای که افراد مصرف می‌کنند می‌تواند بر ایمنی این روش‌ها تأثیر داشته باشد.
مکمل‌های غذایی می‌توانند دارای عوارض جانبی باشند و برخی از آنها حتی ممکن است تداخلات نامطلوبی با داروها داشته باشند. بنابراین اگر می‌خواهید از مکمل‌ها برای سردرد‌تان استفاده کنید، حتماً با پزشک خود صحبت کنید.
چند نکته مهم و بنیادی درمورد سردرد های تنشی و میگرنی
سردرد عمومی‌ترین و شایع‌ترین نوع درد است. سردردها یکی از دلایل اصلی غیبت افراد در محل کار یا تحصیل یا مراجعه به پزشکان هستند. مقاله حاضر بر دو نوع سردرد تمرکز دارد:
- سردرد های تنشی
- میگرن
محققانی که رویکردهای طب مکمل را مورد بررسی قرار می‌دهند هر دو نوع سردرد تنشی و میگرنی را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
Photo by Andrea Piacquadio from Pexels
تفاوت سردرد های تنشی و میگرنی در چیست؟
سردرد های تنشی که شایع‌ترین نوع سردرد هستند ناشی از سفت شدن ماهیچه‌ها در شانه‌ها، گردن، پوست سر و فک است. این نوع سردردها می‌توانند به استرس، افسردگی یا اضطراب مربوط باشند و اغلب اوقات در افرادی که بیش‌ازحد کار می‌کنند، خیلی کم می‌خوابند، وعده‌های غذایی خود را حذف می‌کنند یا مشروبات الکلی مصرف می‌کنند بیشتر رخ می‌دهد.
سردردهای میگرنی که حدود ۱۲ درصد از آمریکایی‌ها را درگیر می‌کند، شامل درد متوسط و شدید ضربان‌دار است و در اغلب اوقات در یک طرف سر ایجاد می‌شود. در طول سردرد میگرنی، افراد به نور و صدا حساس شده و حتی ممکن است احساس تهوع نیز داشته باشند. برخی از افراد قبل از سردردهای میگرنی دچار اختلالات بینایی مانند دیدن خطوط زیگزاگ یا نور چشمک زن یا از دست دادن موقت بینایی خود شوند. اضطراب، استرس، کمبود تغذیه یا خواب، قرار گرفتن در معرض نور یا تغییرات هورمونی (در زنان) می‌توانند باعث ایجاد میگرن در افراد شوند. ژن‌هایی که فعالیت‌های برخی از سلول‌های مغزی را کنترل می‌کنند نیز می‌توانند در ایجاد سردردهای میگرنی نقش داشته باشند.
منابع علمی درباره رویکردهای طب مکمل برای بهبود سردرد چه می‌گویند
تحقیقات انجام‌شده درباره برخی از رویکردهای طب مکمل برای بهبود سردرد تنشی یا میگرنی نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است. همچنین نتایج این تحقیقات درباره برخی دیگر از این رویکردها، شواهد اثربخشی محدود یا متناقض داشته است.
رویکردهای روانی و فیزیکی طب مکمل برای بهبود سردرد
رویکردهای روانی و فیزیکی که برای بهبود سردرد مورد مطالعه قرار گرفته‌اند شامل موارد زیر است:
- طب سوزنی
- بیوفیدبک
- ماساژ
- تکنیکهای آرام‌سازی
- دستکاری ستون فقرات
- تای‌چی
طب سوزنی و بهبود سردرد
طب سوزنی روشی است که در آن پزشکان با وارد کردن سوزن‌های نازکی در پوست، نقاط خاصی از بدن را تحریک می‌کنند. تحقیقات و مطالعات بسیاری درمورد طب سوزنی برای بهبود سردرد انجام شده است. نتایج ترکیبی حاصل از این مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد که طب سوزنی می‌تواند به تسکین سردرد کمک کند، اما ممکن است بیشتر فواید آن ناشی از اثرات عمومی و نامشخصی مانند امیدواری‌ها، باورها و پاسخ‌هایی شبیه به اثرات دارونما باشد تا اثرات خاص استفاده از سوزن‌ها.
معمولاً زمانی طب سوزنی را ایمن می‌دانیم که توسط یک متخصص مجرب و با استفاده از سوزن‌های استریل‌شده انجام شود. طب سوزنی نادرست می‌تواند باعث ایجاد عوارض جانبی جدی شود.
بیوفیدبک و سردرد
روش بیوفیدبک درواقع برخی عملکردهای بدن را اندازه‌گیری می‌کند و درمورد آنها اطلاعاتی را به ما می‌دهد تا بتوانی نسبت به آن عملکردها آگاه شویم و یاد بگیریم آنها را کنترل کنیم. مثلا یک دستگاه بیوفیدبک می‌تواند اندازه‌گیر معیارهایی از تنش‌های عضلانی را به ما نشان دهد. با مشاهده نحوه تغییر اندازه این معیارها، می‌توانیم نسبت به زمان تنش ماهیچه‌های‌مان بیشتر آگاه شده و با تمرین یاد بگیریم که آنها را شل کنیم.
انواع مختلفی از روش‌های مبتنی بر بیوفیدبک برای بهبود سردرد مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. از جمله این روش‌ها می‌توان به تکنیک‌هایی که به افراد کمک می‌کند تا با تمرین ریلکس کردن را یاد بگیرند و روش‌هایی که بر تغییراتی که در طول سردرد رخ می‌دهد تمرکز می‌کنند.
سردرد های تنشی: بسیاری از تحقیقات از بیوفیدبک برای بهبود سردرد های تنشی استفاده کرده‌اند و چند ارزیابی از این تحقیقات به این نتیجه رسیده‌اند که بیوفیدبک می‌تواند برای این مشکل مفید باشد. اگرچه ارزیابی باکیفیت‌ترین مطالعه به این نتیجه رسیده است که درمورد مفید بودن بیوفیدبک برای بهبود سردرد های تنشی شواهد متناقضی وجود دارد.
میگرن: مطالعات نشان داده است که در افرادی که از بیوفیدبک استفاده می‌کنند شدت سردرهای میگرنی کاهش می‌یابد. با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا بیوفیدبک برای درمان میگرن بهتر از دارونما عمل می‌کند یا نه.
معمولاً بیوفیدبک عوارض جانبی مضری ندارد.
ماساژ و سردرد
ماساژدرمانی شامل تکنیکهای مختلفی است که در آن بافت‌های نرم بدن دستکاری می‌شود.
شواهد محدودی از دو تحقیق کوچک نشان می‌دهد ماساژ درمانی می‌تواند برای میگرن مفید است، اما در این مورد نمی‌توان نتیجه‌گیری قطعی و واضحی گرفت.
اینطور به نظر می‌رسد که اگر ماساژدرمانی توسط یک متخصص مجرب انجام شود خطرات کمی دارد. با وجود این درباره افراد مبتلا به بیماری‌های خص و زنان باردار ممکن است نیاز باشد از برخی از انواع ماساژ اجتناب کرده و قبل از انجام ماساژدرمانی باید با پزشکان خود مشورت کنند.
تکنیکهای ریلکس کردن
تکنیکهای ریلکس کردن مانند شل کردن پیش‌رونده عضلات، تصویرسازی هدایت‌شده و تمرینات تنفسی، تمریناتی هستند که می‌توانند به صورت طبیعی باعث ایجاد پاسخی آرام‌بخش در بدن شوند. (برخی از انواع بیوفیدبک نیز وجود دارند که برای کمک به افراد برای یادگیری ریلکس کردن طراحی شده‌اند)
اگرچه برخی از متخصصان استفاده از روش‌های ریلکس کردن را برای بهبود سردردهای تنشی نویدبخش می‌دانند، اما درواقع شواهد زیادی برای اثبات اثربخشی آنها وجود ندارد. ارزیابی مطالعاتی که درباره روش‌های ریلکس کردن انجام شده‌اند و با کیفیت بالا انجام شده‌اند شواهد متناقضی درمورد اینکه آیا این روش‌ها نسبت به عدم درمان یا دارونما بهتر عمل می‌کنند پیدا کرده‌اند. برخی از مطالعات نیز نشان می‌دهند که روش‌های ریلکس کردن فواید کمتری نسبت به بیوفیدبک دارند.
عموماً روش‌های ریلکس کردن عوارض جانبی ندارند. با این وجود، در افرادی که دارای شرایط و بیماری‌های جسمی یا روانی جدی دارند مضرات نادری گزارش شده است.
دستکاری ستون فقرات
دستکاری ستون فقرات روشی است که شرکت‌کنندگان در آن از دست یا وسیله‌ای برای اعمال نیرو به صورت کنترل‌شده به مفصل ستون فقرات استفاده می‌کنند. معمولاً ممکن است متخصصین فیزیوتراپ (Chiropractors) یا سایر متخصصان بهداشتی از این تکنیک‌ها استفاده کنند.
دستکاری ستون فقرات غالباً برای بهبود سردرد استفاده می‌شود. با وجود این هنوز مشخص نیست که آیا این روش مفید است یا نه، زیرا نتیج مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است متناقض بوده است.
عوارض جانبی ناشی از دستکاری ستون فقرات می‌تواند شامل سردردهای موقتی، خستگی یا ناراحتی در ناحیه‌ای که دستکاری شده است باشد. گزارش‌های نادری از سکته‌های مغزی پس از دستکاری ستون فقرات فوقانی (گردنی) انجام شده است، اما اینکه آیا دستکاری واقعاً باعث سکته مغزی شده است یا دلیل آن مورد دیگری بوده است مشخص نیست.
تای‌چی
تای‌چی که از کشور چین نشات گرفته است، ترکیبی از مدیتیشن با حرکات آرام و متین، تنفس عمیق و ریلکسیشن است.
یک مطالعه تصادفی کوچک استفاده از تای‌چی را برای بهبود سردرد های تنشی مورد ارزیابی قرار داده است. برخی از شواهد این مطالعه نشان می‌دهد وضعیت سردرد در بین بیماران شرکت‌کننده در برنامه تای چی در مقایسه با سایرین بهبود داشته است. اما این داده‌ها برای نتیجه‌گیری معنادار درمورد مفید بودن این روش برای سردرد های تنشی بسیار محدود است.
به طور کلی تای‌چی به عنوان یک روش ایمن و بدون خطر است.
مکمل‌های تغذیه‌ای برای بهبود سردرد
گیاه سایبان
به نظر می‌رسد گیاه سایبان (Butterbur) به کاهش تعداد حملات میگرنی در بزرگسالان و کودکان کمک می‌کند. آکادمی مغز و اعصاب آمریکا در سال ۲۰۱۲ استفاده از این گیاه را برای جلوگیری از میگرن توصیه کرد. با این وجود، این آکادمی در سال ۲۰۱۵ به دلیل نگرانی‌های جدی درمورد سمیت احتمالی این گیاه برای کبد، توصیه به مصرف آن را متوقف کرد. اگر در حال استفاده از این گیاه هستید، درباره خطرات و فواید آن با پزشک خود صحبت کنید.
کوآنزیم Q10
یک مقاله مروری که در سال ۲۰۲۱ بر روی ۶ مطالعه ( در کل ۳۷۱ شرکت‌کننده) انجام و در آن کوآنزیم Q10 با دارونما (یک ماده بدون ماده فعال) مقایسه شد، نشان داد که ممکن است کوآنزیم Q10 به کاهش زمان و دفعات حملات میگرنی کمک کند اما نمی‌تواند شدت آنها را کاهش دهد. به دلیل اینکه میزان شواهد و اندازه اثرات مشاهده‌شده در این مطالعات خیلی کم بود، درمورد مفید بودن کوآنزیم Q10 برای بهبود سردردهای میگرنی هنوز عدم قطعیت وجود دارد.
برای استفاده از کوآنزیم Q10 عوارض جانبی جدی گزارش نشده است. اما کوآنزیم Q10 می‌تواند با برخی از داروها از جمله داروی ضدانعقاد خون (وارفارین و داروی دیابت انسولین) تداخل داشته باشد.
بابونه وحشی
یک مقاله مروری که در سال ۲۰۲۰ بر روی ۷ مطالعه (در کل ۶۳۴ شرکت‌کننده) درمورد استفاده از بابونه وحشی (feverfew) برای پیشگیری از میگرن انجام شد، نشان داد که نتایج این مطالعات متناقض است.
عوارض جانبی این گیاه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اختلالات گوارشی
- بثورات پوستی
- التهاب دهان
بابونه وحشی (feverfew) می‌تواند با داروهای دیگر تداخل داشته باشد.
منیزیم
یک مقاله مروری انجام‌شده در سال۲۰۱۸ و بر روی ۵ مطالعه (در کل ۲۵۳ شرکت‌کننده) نشان داد که احتمالاً استفاده از منیزیم در کاهش فراوانی میگرن موثر است. سه مورد از این پنج مطالعه شواهدی از فواید این ماده برای سردرد نشان داد.
توجه کنید که دوزهای بالای منیزیم که از طریق مکمل‌های تغذیه‌ای یا داروها دریافت می‌شود می‌تواند باعث اسهال، تهوع و گرفتگی معده شود و دوزهای بسیار بالای آن می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت جدی شود. این ماده می‌تواند با داروها از جمله برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، دیورتیک‌ها و داروهایی که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند تداخل داشته باشد. از آنجایی که دوزهایی از منیزیم که افراد برای بهبود میگرن مصرف می‌کنند بیشتر از ماکزیمم مقدار مصرف روزانه منیزیم است و ممکن است بی‌خطر نباشد، استفاده از مکمل‌های منیزیم برای بهبود میگرن باید فقط زیر نظر پزشک باشد.
ریبوفلاوین
یک مقاله مروری در سال ۲۰۱۷ بر روی ۹ مطالعه (در کل ۵۴۶ شرکت‌کننده) درمورد استفاده از مکمل ریبوفلاوین برای جلوگیری از میگرن انجام شد. برخی از این مطالعات از روش‌های دقیق استفاده کردند که در آن اثرات ریبوفلاوین با دارونما مقایسه شد اما برخی از آنها از این روش‌ها استفاده نکردند. نتایج برخی از این مطالعات (اما نه همه آنها) نشان داد که ریبوفلاوین برای سردرد مفید است. استفاده از مکمل حاوی ریبوفلاوین در بزرگسالان مفیدتر از کودکان بود.
هیچ اثر مضری از استفاده از ریبوفلاوین گزارش نشده است و ریبوفلاوین با داروهای دیگر نیز تداخلی ندارد.
Photo by Andrea Piacquadio from Pexels
نتایج یک مطالعه که اخیراً انجام شده است نشان داد که رژیم‌های غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ می‌توانند برای بهبود میگرن مفید باشد. تحقیقات انجام‌شدخ نشان نداده است که استفاده از امگا ۳ در فرم مکمل، میزان یا شدت حملات میگرنی را کاهش می‌دهد، اما تعداد کمی از شواهد ارائه‌شده نشان می‌دهد که استفاده از این ماده می‌تواند طول مدت حملات میگرنی را کاهش دهد.
- در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط محققان موسسه ملی سلامت آمریکا با همکاری محققان دیگر انجام شد، ۱۸۲ فرد بزرگسال مبتلا به میگرن به طور مداوم به مدت ۱۶ هفته یکی از این سه رژیم غذایی را متعهد شدند:
- رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ که از طریق ماهی‌های پرچرب تأمین می‌شد و مقادیر کمی از اسید لینولئیک (که نوعی اسید چرب امگا ۶ است و در ذرت، سویا و سایر روغن‌های گیاهی و در برخی از آجیل‌ها و دانه‌ها یافت می‌شود)
- رژیم غذایی سرشار از امگا ۳ ،اما اندازه لینولئیک اسید در رژیم غذایی این گروه به اندازه میزان متوسط مصرف لینولئیک اسید در ایالات متحده بود.
- رژیم غذایی حاوی امگا ۳ و اسید لینولئیک هر دو به میزان متوسط موجود در رژیم غذایی مردم ایالات متحده
- افرادی که در دو گروه اول میزان بیشتری امگا ۳ دریافت کرده بودند در مقایسه با شرکت‌کنندگانی که در گروه کنترل بودند، تعداد ساعات کمتری سردرد داشتند، همچنین تعداد ساعات کمتری در روز سردردهای متوسط تا شدید و روزهای کمتری در ماه سردرد را تجربه می‌کردند. گروهی که رژیم غذایی خود مقدار اسید لینولئیک کم و امگا ۳ زیاد دریافت کرده بودند، نسبت به گروهی که رژیم غذایی دارای مقدار متوسط اسید لینولئیک و مقادیر زیاد امگا ۳ دریافت کرده بودند، در ماه کاهش بیشتری در روزهای سردرد داشتند. با این وجود در نمرات پرسشنامه‌ای که کیفیت زندگی افراد را در رابطه با میگرن ارزیابی می‌کرد تفاوت معنی‌داری بین گروه‌ها وجود نداشت.
- یک آنالیز که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد از داده‌های جمع‌آوری‌شده طی یک مطالعه بزرگ استفاده کرد، که در آن بیش از ۲۵۰۰۰ نفر از افراد میانسال یا مسن به مدت ۵ سال برای آزمایش تأثیر امگا ۳ بر خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان به طور تصادفی مکمل اسید چرب امگا ۳ ( روغن ماهی) یا دارونما دریافت کردند. در مجموع ۱۰۳۲ نفر از کسانی که در مطالعه شرکت کرده بودند سابقه میگرن را گزارش کرده و به سوالات مربوط به تغییرات در فراوانی و شدت میگرن‌شان پاسخ دادند. نتایج این آنالیز نشان داد که مکمل امگا ۳ بر فراوانی یا شدت میگرن تأثیر نمی‌گذارد.
- یک مقاله مروری در سال ۲۰۱۸ بر روی ۵ مطالعه (در کل ۳۸۲ شرکت‌کننده) انجام شد، که ۴ مطالعه مکمل‌های امگا ۳ و ۱ مطالعه غذاهای غنی از امگا ۳ را مورد بررسی قرار داده بودند. در این تحقیق هیچ تأثیری از امگا ۳ بر فراوانی میگرن پیدا نشد. در ۳ مطالعه (۱۱۹ شرکت‌کننده) که شدت میگرن را مورد بررسی قرار داده بود، هیچ تاثیری از امگا ۳ مشاهده نشد. با این وجود، دو مطالعه (۱۳۴ شرکت‌کننده) که مدت زمان میگرن را مورد بررسی قرار داده بودند، شواهدی را ارائه کردند که نشان می‌داد در افرادی که امگا ۳ دریافت می‌کردند حملات میگرنی به طور قابل توجهی کوتاه‌تر بود.
معمولاً مکمل‌های امگا ۳ اگر عوارض جانبی داشته باشند بسیار خفیف خواهد بود. شواهد ضد و نقیضی وجود دارد که آیا مکمل‌های امگا ۳ می‌توانند بر خطر سرطان پروستات تأثیر بگذارند یا نه. اگر دارویی مصرف می‌کنید که بر لخته شدن خون تأثیر می‌گذارد یا به ماهی یا صدف حساسیت دارید، قبل از مصرف مکمل‌های امگا ۳ با پزشک خود مشورت کنید.
نکات مهمی که باید به آنها توجه داشته باشیم
- اکثر مکمل‌های تغذیه‌ای در زنان باردار، مادران شیرده یا کودکان مورد آزمایش واقع نشده‌اند. اگر باردار هستید یا به کودک خود شیر می‌دهید، یا در نظر دارید که به کودک‌تان مکمل‌های غذایی بدهید، حتماً ابتدا با پزشکان خود مشورت کنید.
- توجه داشته باشید که برخی از مکمل‌های غذایی می‌توانند با داروهای معمول پزشکی تداخل داشته باشند.
- اگر می‌خواهید از رویکردهای طب مکمل مانند بیوفیدبک یا طب سوزنی استفاده کنید، از یک منبع قابل اعتماد (مانند پزشک تان) توصیه‌های لازم را دریافت کنید.
- به همه پزشکان خود درمورد هر کدام از رویکردهای طب مکمل که استفاده می‌کنید، اطلاع دهید. این کار تصویری کامل از آنچه برای مدیریت سلامت خود انجام می‌دهید به آنها ارائه داده و به اطمینان از مراقبت هماهنگ و ایمن کمک می‌کند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منبع: سایت مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین آمریکا
(National Center for Complementary and Integrative Health, Headaches: What You Need To Know, Last Updated: August 2021)