بیماری قارچ سیاه یا موکورمایکوزیس (قبلا با نام زیکومایکوزیس) یک عفونت قارچی نادر اما جدی است که بوسیله گروهی از کپکها به نام میکورمایکوست‌ها ایجاد می‌شود. این کپکها در محیط اطراف ما زندگی می‌کنند اما معمولا بر افرادی اثر می‌گذارند که مشکلات سلامتی دارند که موجب کاهش سطح ایمنی بدن می‌شود. درمان آن بر رفع علل زمینه‌ای، جراحی برداشت بافتهای عفونی و درمان ضد قارچی مناسب، تکیه دارد.
موکورومایکوزیس چیست؟
موکورومایکوزیس یا قارچ سیاه عفونتی ست که بوسیله قارچی متعلق به رسته موکورالها ایجاد می‌شود. Rhizophus oryzae متداولترین ارگانیزم جدا شده از بیماران مبتلا به قارچ سیاه است و مسئول ۷۰% کلیه موارد موکورمایکوزیس است. این قارچها در محیط اطراف بخصوص در خاک و مواد آلی در حال پوسیدن همانند برگ، اجزا کمپوست یا چوب قارچ زده موجود هستند. افراد مبتلا به بیماری قارچ سیاه بوسیله تماس با اسپورهای قارچهای موجود در محیط آلوده می‌شوند. به عنوان مثال عفونت ریه یا اشکالی از عفونت سینوس پس از تنفس اسپورها توسط شخص بوجود می‌آید. این عفونت می‌تواند به کبد، طحال، کلیه، قلب و پوست هم گسترش پیدا کند. ضایعات پوستی بوجود آمده تنها با برداشتن قابل درمان هستند.
این شکل از موکورمایکوزیس در افرادی بوجود می‌آید که مشکلات سلامتی همچون دیابت کنترل نشده، سابقه یک بیماری عفونی سخت (مثل ابتلا به سارس کووید-۲)، دیابت کنترل نشده، افراد دارای عضو پیوندی و افزایش سطح آهن در دسترس در خون برخی افراد است. به دلیل افزایش مبتلایان به دیابت، سرطان و دارای عضو پیوندی این بیماری در حال افزایش است. اما اخیرا به دلیل شیوع گسترده پاندمی عفونت کرونا در جهان و ابتلای بسیاری افراد به این بیماری عفونی، گزارشاتی از این بیماری در برخی نقاط جهان مشاهده شد. این بیماری ابتدا در کشور هند به دلیل شمار بالای مبتلایان کووید-۱۹ مورد توجه قرار گرفت سپس در نقاط دیگر و حتی کشور همسایه ما عراق مشاهده شد.
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
عفونت ممکن است برای هر کسی در هر سنی بوجود آید. اکثر افراد در برهه‌ای از زندگی روزمره خود با این قارچ تماس پیدا می‌کنند اما اگر کسی سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشد به دلیل دارویی که مصرف می‌کند یا به دلیل مشکلات جسمانی زیر دچار آن خواهید شد:
- دیابت، بخصوص به هنگامی که تحت کنترل نباشد
- HIV یا AIDS
- سرطان
- پیوند عضو
- پیوند مغز استخوان
- نوتروپنی
- استفاده طولانی مدت از استروئیدها
- استفاده از مواد مخدر تزریقی
- بالا بودن سطح آهن در بدن (هموکروماتوز)
- وضع بد سلامتی ناشی از سو تغذیه
- نابرابری سطح اسید در بدن (اسیدوز متابولیک)
- تولد پیش از موعد یا وزن پایین هنگام تولد
همچنین اگر جراحت پوستی همانند سوختگی، بریدگی یا زخم داشته باشید، احتمال آن بیشتر است. و مواردی هم در افراد مبتلا به کووید-۱۹ گزارش شده است. موکورومایکوزیس مسری نیست.
انواع موکورومایکوزیس
- موکورمایکوزیس رینوسربرال (سینوس و مغز) عفونتی در سینوس‌هاست که می‌تواند به مغز برسد. این شکل از بیماری قارچ سیاه شایعترین نوع در افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده و در افرادی ست که پیوند کبد انجام داده‌اند.
- موکورمایکوزیس ریه شایعترین نوع از این بیماری در افراد مبتلا به سرطانی ست که یک عضو پیوندی یا پیوند مغز استخوان داشته‌اند.
- موکورومایکوزیس گوارشی در بچه‌های کوچک شایعتر از بزرگسالان است بخصوص نوزادان نارس و کم وزن زیر ۱ ماه است که آنتی بیوتیک، جراحی یا داروهایی داشتند که قابلیت بدن برای مبارزه با میکروبها و بیماریها را کاهش می‌دهد.
- موکورومایکوزیس پوستی هنگامی بوجود می‌آید که قارچ از طریق بریدگی در پوست (به عنوان مثال پس از جراحی، سوختگی یا مشکلات دیگر پوستی) وارد آ« شود. این نوع از موکورومایکوزیس در میان افرادی که سیستم ایمنی ضعیف ندارند، شایعتر است.
- موکورومایکوزیس منتشر شده به هنگامی ست که عفونت از طریق خون منتشر شده تا بر بخش دیگری از بدن اثر بگذارد. این عفونت بیشتر مغز را درگیر می‌کند اما بر اندامهای دیگر همچون کبد، قلب و پوست هم اثرگذار است.
انواع قارچهای ایجاد کننده موکورومایکوزیس
انواعی از قارچها موجب این بیماری می‌شوند. جنس Rhizopus همانطور که گفته شد از همه شایعتر است بعد نمونه‌های دیگر همچون Rhizomucor، جنس Syncephalastrum، Cunninghamella bertholletiae، جنس Apophysomyces و جنس Lichtheimia (قبلا با نام Absidia).
علائم بیماری قارچ سیاه
علائم موکورومایکوزیس بستگی به جایی از بدن دارد که قارچ در آن رشد می‌کند. اگر علائم زیر را دارید که فکر می‌کنید مربوط به بیماری قارچ سیاه است به پزشک مراجعه کنید.
علائم رینوسربرال (سینوسی مغزی) بیماری قارچ سیاه شامل موارد زیر است:
- ورم یک طرفه صورت
- سردرد
- گرفتگی بینی یا سینوس
- ضایعات سیاه رنگ روی پل بینی یا بالای درون دهان که به سرعت شدید می‌شود
- تب
علائم موکورمایکوزیس ریوی عبارتند از:
- تب
- سرفه
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
بیماری قارچ سیاه پوستی با ضایعات یا زخمها نشان داده می‌شود و ناحیه عفونی شده سیاه رنگ می‌شود. سایر علائم عبارتند از درد، گرما، قرمزی شدید یا ورم اطراف دهان.
علائم بیماری قارچ سیاه گوارشی عبارتند از:
- درد شکمی
- تهوع و استفراغ
- خونریزی گوارشی
موکورومایکویوزیس منتشر شده معمولا افرادی را دچار می‌کند که اخیرا بیماری ناشی از سایر مشکلات سلامتی داشته‌اند بنابراین تشخیص اینکه علائم مربوط به موکورومایکوزیس باشد، مشکل است. بیماران با عفونت منتشر شده در مغز ممکن است دچار تغییراتی در وضعیت مغز یا کما شوند.
بیماری قارچ سیاه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک سابقه پزشکی بیمار، علائم، نتیجه معاینه و تستهای آزمایشگاهی را به هنگام تشخیص میکورومایکوزیس بررسی می‌کند. در صورتی که به وجود بیماری قارچ سیاه در ریه‌ها یا سینوس‌ها مشکوک شود، یک نمونه از مایع سیستم تنفسی را برای فرستادن به آزمایشگاه، جمع آوری می‌کند. در آزمایشگاه همچنین نمونه برداری بافت انجام می‌شود که یک نمونه کوچک از بافت دچار مشکل را در آزمایشگاه برداشته تا زیر میکروسکوپ یا در کشت قارچی برای دیدن شواهدی از بیماری قارچ سیاه بررسی شود. همچنین ممکن است تستهای تصویری همانند سی تی اسکن ریه‌ها، سینوس‌ها یا سایر بخشهای بدن بسته به محل مشکوک به عفونت انجام شود.
درمان
اگر ابتلا به بیماری قارچ سیاه تشخیص داده شود باید بلافاصله درمان با داروهای ضد قارچی تجویزی شروع شود. این داروها رشد قارچ را کنترل کرده، آن را تخریب کرده و عفونت را تحت کنترل درمی‌آورد. معمولا داروهای زیر تجویز می‌شود:
- آمفوتریسین ب
- ایساووکونازول
- پوساکونازول
داروهای دیگر شامل فلوکونازول، واریکونازول و اکینوکاندینس است. ممکن است این داروها از طریق آمپول یا به صورت داروی خوراکی به شخص داده شود. پزشک ابتدا با دوزهای بالا و به صورت وریدی شروع می‌کند تا زمانی که عفونت تحت کنترل درآید که می‌تواند چند هفته طول بکشد. سپس قرص جایگزین می‌شود.
اگر دچار عوارض جانبی داروها همانند معده درد، سوزش سردل یا مشکلات تنفسی شوید باید با پزشک خود درمیان بگذارید. در موارد شدید، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن بافت عفونی یا مرده توصیه کند تا از انتشار قارچ جلوگیری کند. این ممکن است شامل برداشتن بخشهای از بینی یا چشمها باشد. این کار موجب بدشکلی می‌شود. اما برای درمان این عفونت کشنده ضروی است.
اختلالات موکورومایکوزیس و چشم انداز
اختلالات موکورومایکوزیس شامل موارد زیر است:
- خونریزی
- لخته خون با انسداد رگها
- صدمه عصبی
موکورومایکوزیس در صورت درمان نشدن، می‌تواند کشنده باشد. از آنجایی که عفونت خیلی نادر است، نرخ دقیق مرگ و میر مشخص نیست. اما پژوهشگران تخمین می‌زنند که در کل، ۵۴% افراد مبتلا به میکورومایکوزیس می‌میرند. احتمال مرگ بستگی به این دارد که کدام بخش دچار عفونت شده باشد. چشم انداز آن برای افرادی که عفونت سینوسی دارند نسبت به افرادی که عفونت ریوی یا مغزی دارند، بهتر است.
پیشگیری از بیماری قارچ سیاه
هیچ روشی برای اجتناب از تنفس اسپورها وجود ندارد. اما می‌توانید چند کار را انجام دهید تا احتمال موکورومایکوزیس را پایین بیاورید. بخصوص اگر بیماری مهمی داشته باشید که در این صورت خطر را بالاتر می‌برد.
از نواحی دارای گرد و غبار یا خاک همانند ساختمانها یا محلهای حفاری خاک نروید. اگر در این مناطق هستید، حتما ماسکی مناسب همانند ماسک N95، بپوشید.
از آب آلوده اجتناب کنید: این می‌تواند شامل آب سیلاب یا آب ساختمانهای مخروبه بخصوص بعد از حوادث طبیعی همانند طوفان یا سیل باشد.
اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید، از فعالیتهایی که با گرد و غبار و خاک سروکار دارد مثل باغبانی یا کار در حیاط خودداری کنید. اگر مجبور هستید این کار را انجام دهید، پوست‌تان را با کفش، دستکش، جوراب ساق بلند و چکمه‌های بلند بپوشانید. بریدگی‌ها یا خراشها را در اسرع وقت با آب و صابون بشویید.
اگر دچار موکورومایکوزیس شدید، حتما داروها را طبق دستور مصرف کنید. اگر عوارض جانبی موجب مشکلاتی می‌شود یا عفونت بهتر نشد، بلافاصله به پزشکتان بگویید.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع