تست هماتوکریت نسبت گلبولهای قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند. گلبولهای قرمز، اکسیژن را به سراسر بدن حمل می‌کنند. کم یا زیاد بودن گلبولهای قرمز خون می‌تواند نشانه برخی بیماری‌ها باشد.
آزمایش هماتوکریت که به عنوان آزمایش حجم سلول بسته بندی شده (PCV) هم شناخته می‌شود، یک آزمایش خون ساده است. این تست با Crit، Hct و H هم نشان داده می‌شود.
تست هماتوکریت چیست؟
خون شامل گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و پلاکت‌ها است که در بخش مایعی به نام پلاسما معلق هستند. تست هماتوکریت درصد گلبولهای قرمز را نسبت به حجم کل خون اندازه گیری می‌کند. گلبولهای قرمز خون برای سلامت انسان حیاتی است. آنها اکسیژن و مواد غذایی را به نقاط مختلف بدن انتقال می‌دهند. برای اینکه سالم بمانید، بدن شما باید نسبت درستی از گلبولهای قرمز را داشته باشد.
بالا یا پایین بودن گلبولهای قرمز نسبت به این حجم نرمال، نشان دهنده مشکلی در بدن است. این نسبت همواره به صورت درصد بیان می‌شود. مثل هماتوکریت با حجم ۴۰%.
چه موقع تست هماتوکریت توصیه می‌شود؟
هماتوکریت معمولا به عنوان بخشی از آزمایش محاسبه کامل خون (CBC) انجام می‌شود. این تست هم به تنهایی و هم همراه با تست سطح هموگلوبین به عنوان تست سلامت کلی شخص توصیه می‌شود. وقتی شخصی علائم و نشانه‌هایی دارد که ناشی از اثر گلبولهای قرمز باشند همانند کم خونی و پلی ستمی، این تست توصیه می‌شود.
برخی از نشانه‌ها و علائم کم خونی عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- کمبود انرژی
- سردرد
- غش کردن
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- تپش قلب سریع یا نامنظم
- سردی دست و پا
بعضی از نشانه‌ها و علائم پلی ستمی عبارتند از:
- مشکلات بینایی
- خستگی
- گر گرفتگی
- بزرگی طحال
هماتوکریت گاهی اوقات به دلیل داشتن علائم و نشانه‌های جدی کم آبی بدن همانند تشنگی زیاد، خشکی دهان یا اندامهای بزاقی و کمبود تعریق یا ادرار توصیه می‌شود. این تست ممکن است چند بار انجام شود یا هنگامی که مشکلات خونی همانند کم خونی یا پلی ستمی ورا تشخیص داده شود، برای تعیین اثر بخشی درمان، به صورت منظم انجام می‌شود.
همچنین به هنگامی که بیمار تحت درمان سرطانی که بر مغز استخوان اثر می‌گذارد، برای بررسی وضعیت و طبق برنامه انجام شود.
آزمایش هماتوکریت خون چگونه انجام می‌شود؟
آمادگی: تست هماتوکریت یک آزمایش ساده خون است و نیازی به ناشتا بودن قبل از آزمایش نیست. در واقع هیچ نوع آمادگی خاصی نیاز ندارد.
نمونه خون: در آزمایشگاه، به هنگامی که نوبت شما می‌شود، تکنسین از شما می‌خواهد که آستین خود را بالا بزنید و یک باند لاستیکی را محکم دور بازوی شما می‌بندد. این کار به منظور تجمع خون در رگ انجام می‌شود. بهتر است از قبل لباسی با آستین گشاد بپوشید تا موقع عمل گرفتن نمونه خون راحت باشید.
بعد از اینکه کارشناس مطمئن شد، خون کافی در رگ شما جمع شده، یک تکه پنبه آغشته به الکل را روی محل خونگیری می‌زند، بعد سوزن را در رگ فرو کرده و مقداری خون بر می‌دارد. معمولا این آزمایش همراه با سایر تستهای دیگر انجام می‌شود؛ بنابراین خون به حد لازم برداشته می‌شود.
بعد از گرفتن نمونه خون، باند لاستیکی را باز می‌کند و یک تکه پنبه آغشته به الکل را در محل سوزن زده، می‌گذارد. شما باید این پنبه را با دست نگه دارید تا از خونریزی جلوگیری شود.
آزمایشگاه: خون جمع آوری شده به بخشی دیگر فرستاده می‌شود تا مورد آزمایش و انجام تستهای مختلف قرار گیرد. تست هماتوکریت با استفاده از سانتریفیوژ انجام می‌شود که دستگاهی ست که با استفاده از چرخش در سرعت بالا، ذرات معلق خون را از هم جدا می‌کند. تکنسین آزمایشگاه، یک ماده ضد انعقادی را داخل لوله می‌ریزد تا از لخته شدن خون جلوگیری کند.
به هنگامی که لوله آزمایش از دستگاه سانتریفیوژ خارج می‌شود، به سه بخش تقسیم می‌شود که به ترتیب زیر هستند:
- گلبولهای قرمز
- مواد ضد انعقاد
- پلاسما یا مایع داخل خون
هر یک از اجزا در بخش متفاوتی از لوله قرار می‌گیرند، به همراه گلبولهای قرمز که در پایین لوله قرار می‌گیرند. ارتفاع گلبولهای قرمز در لوله طبق الگوی آورده شده در راهنما، مقایسه شده و به این ترتیب مشخص می‌شود که چه نسبتی از خون را تشکیل می‌دهد.
خطرات هنگام آزمایش چه هستند؟
تست هماتوکریت یک آزمایش ساده خون است و معمولا عوارض خاصی ندارد. اما مثل هر آزمایش دیگری ممکن است زدن سوزن روی بازو کمی ناخوشایند باشد که در این صورت مختصری سوزش در آن ناحیه احساس خواهید کرد. همچنین کمی خونریزی خواهید داشت که با نگه داشتن پنبه الکلی به مدت چند ثانیه روی آن، از خونریزی جلوگیری خواهد شد. احساس سبکی سر و ضعف هم ممکن است بوجود آید.
برای جلوگیری از این مورد، به هنگام گرفتن خون از نگاه کردن به این عمل خودداری کنید. همچنین اگر دچار مشکلاتی مثل کمبود پلاکت و یا سایر مشکلات انعقاد خون هستید، حتما از قبل به کارشناس آزمایشگاه اطلاع دهید.
مقدار نرمال هماتوکریت چقدر است؟
اگر چه آزمایشگاهی که نمونه خون را آزمایش می‌کند، ممکن است دامنه نرمال خاص خود را داشته باشد، اما معمولا سطح قابل قبول هماتوکریت با توجه به جنسیت و سن به صورت زیر است:
- مردان بزرگسال: ۳۸/۸ تا ۵۰ درصد
- زنان بزرگسال: ۳۴/۹ تا ۴۴/۵ درصد
کودکان ۱۵ ساله و کوچکتر، دامنه خاص خود را دارند که با سن به میزان زیادی تغییر می‌کند. آزمایشگاه برای کودکان در هر سنی، دامنه نرمال مخصوص به آن سن خاص را تعیین می‌کند.
اگر سطح هماتوکریت خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، نشان دهنده مشکلات مختلفی است.
هماتوکریت خیلی پایین
هماتوکریت پایین با کاهش تعداد گلبولهای قرمز و هموگلوبین نشان دهنده کم خونی است. همچنین نشانه مشکلات زیر است:
- از دست رفتن خون زیاد ناشی از مواردی همچون ترومای شدید یا خونریزی گوارشی، مثانه، رحم (پریودی سنگین)
- کمبود مواد غذایی همچون آهن، فولات یا کمبود ویتامین B12
- صدمه به استخوان ناشی از سموم، تابش پرتو یا شیمی درمانی، عفونت یا داروها
- اختلالات مغز استخوان همانند کم خونی آپلاستیک، سندرم میلودیسپلاستیک
- لوسمی
- لنفوم
- میلوما چندگانه یا سایر سرطانهای منتشر شونده به سرطان
- نارسایی کلیه شدید و مزمن
- بیماریهای التهابی مزمن
- کاهش تولید هموگلوبین (تالاسمی)
- تخریب زیاد گلبولهای قرمز به عنوان کم خونی همولیتیک خودایمن
هماتوکریت خیلی بالا
هماتوکریت و هموگلوبین بالا نشان دهنده پلی ستمی است. برخی از علل هماتوکریت بالا شامل موارد زیر هستند:
- کم آبی بدن (کاهش مایع خون، درصد حجم گلبول قرمز را بالا می‌برد)
- بیماری ریه (ناتوانی تنفسی منجر به کمبود اکسیژن شده و بدن با تولید گلبول قرمز بیشتر سعی می‌کند آن را جبران کند)
- بیماری مادرزادی قلبی
- تومور کلیه
- سیگار کشیدن
- زندگی در ارتفاعات
- دلایل ژنتیکی
- پلی ستمی ورا
چه مواردی بر نتیجه تست هماتوکریت اثر کاذب دارند؟
زندگی در ارتفاعات موجب افزایش تعداد گلبولهای قرمز شده و نتیجه تست را تغییر می‌دهد. انتقال خون نیز بر نتایج هماتوکریت اثر می‌گذارد. بارداری معمولا به دلیل افزایش حجم مایع در بدن، تا حدودی موجب کاهش هماتوکریت می‌شود.
پزشک به هنگام خواندن نتایج تست و تصمیم گیری برای وضعیت شما، همه عوامل را در نظر می‌گیرد سپس در مورد این موضوع نظر می‌دهد. بنابراین اگر نیازی به اطلاعات اضافی هست، وی را از وضعیت خود آگاه کنید.
تالیف اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع: