میتوان گفت که تاریخچه عطر در جهان با تاریخ تمدن انسانی برابری میکند اما دانش ما در مورد تاریخچه صنعت عطرسازی در جهان تنها محدود به چند هزار سال اخیر است. در هر حال واضح است که مواد و گیاهان معطر از گذشتههای دور در محیط زندگی انسانها وجود داشتهاند و بشر با استفاده از آنها توانسته است یکی از صنایع پررونق در جهان را شکل دهد یعنی صنعت عطرسازی. در مقالات متعددی در مجله قرمز به تاریخچه عطر پرداختهایم اما در این مقاله نگاهی جامعتر به تاریخچه صنعت عطرسازی و سیر و تحول آن در ملل و سرزمینهای مختلف از دوران باستان تاکنون خواهیم داشت.
صنعت عطرسازی در دوران پیش از باستان
آنطور که از شواهد تاریخی برمیآید مصر و هندوستان در این دوره صنعت عطرسازی خود را داشتهاند و جزو ملل سرآمد در در این زمینه در جهان بودهاند البته اختراع عطر را به مصریان نسبت میدهند، مصریان مخترع عطر و مرهمهای معطر بودند و در آن دوران دریافتند که روغنها میتوانند عطر مواد خوشبو را به خود جذب کنند و ماندگار شوند و به عنوان یک ماده خوشبو کننده روی بدن و لباس و یا به عنوان یک سوخت معطر به کار روند. در اوایل قرن بیستم وقتی باستان شناسان در مصر در حال کشف مقابر باستانی زیرزمینی بودند در مقبره ملکه حتشپ سوت به تعدادی لوح گلی برخوردند که در آن واردات کشتیهایی ثبت شده بود که بار آنها مر و دیگر مواد معطر از سرزمین پونت (منطقهای در جنوب مصر) بود. این لوحها مربوط به ۳۵۰۰ سال پیش هستند و نشان میدهند که از آن دوران موادی مثل مر و کندر از مواد اصلی در صنعت عطرسازی مصر بودهاند و به همین دلیل وارادت گستردهای از سرزمینهای جنوبی و مجاور مثل عربستان داشتهاند و اقتصاد این منطقه وابسته به این مواد بوده است. در دوران پیش از باستان عطرها بیشتر کاربرد مذهبی داشتند و برای عبادت خدایان و دفع ارواح بد به کار میرفتهاند. مصریان حتی فرمول خاص عطرها را هم داشتهاند و عطر کیپی Kyphi را که ترکیب مخصوصی داشت هر غروب در معابد و خانههای خود برای عبادت و خوشبو کردن محیط میسوزاندند.
تاریخچه عطر در یونان و روم باستان
حدود سه هزار سال پیش وقتی تمدن یونانی در اوج شکوفایی خود قرار داشت یونانیان صنعت عطرسازی را از مصر به کشور خود وارد کردند و آن را توسعه دادند و بهبود بخشیدند، جالب است بدانید که در این دوران تنها زنان به شغل عطرسازی گماشته میشدند. پس از زوال تمدن یونان و شکل گیری تمدن روم در ایتالیا، رومیان میراث دار شکوه تمدن یونانی بودند و صنعت عطرسازی را نیز به همین طریق فراگرفتند و آن را در ابعاد وسیعتر و بزرگتر به کار گرفتند. آنها از کشورهای دیگر مثل سرزمینهای عربی و هندوستان مواد خام مورد نیاز خود را وارد میکردند و در ساخت عطر مورد استفاده قرار میدادند. اشراف رومی عطر را وسیلهای برای نشان دادن سطح بالای اجتماعی خود میشمردند و در و دیوار خانه و حتی حیوانات خانگی خود را هم معطر میکردند. یکی از رسوم خاص رومیان پاشیدن برگهای گل سرخ بر سر سربازان و ارتش بود.
عطرسازی در کشورهای عربی و اروپای پیش از رنسانس
بزرگترین گام در تاریخچه صنعت عطرسازی در قرون وسطی زمانی برداشته شد که ایرانیان در سرزمینهای اسلامی تکنیک تقطیر را برای استخراج عطر از مواد مختلف ابداع کردند. همان طور که میدانید مکتشف این تکنیک ابو علی سینا دانشمند ایرانی بوده است که با این کار خود صنعت عطرسازی را به طور کلی متحول کرد و باعث شد کار ساخت عطر سادهتر شود و رایحه موادی که پیش از آن ممکن نبود به سادگی خارج شود. اعراب و ایرانیان پیش از این نیز جزو پیشگامان در تولید و استفاده از عطر بودند و در افسانههای باستانی مثل هزار و یکشب بارها به این موضوع اشاره شده است به طور مثال باغهای گل سرخ وسیعی در ایران وجود داشته است که عطر آن به سراسر جهان صادر میشده است و یکی از مهمترین مقاصد آن نیز اروپا بوده است. با شروع عصر تاریکی در اروپا صنعت عطرسازی به فراموشی سپرده شد اما زمانی که سربازان جنگهای صلیبی به قصد فتح بیت المقدس وارد سرزمینهای اسلامی شدند رازهای ساخت عطر را از مسلمانان آموختند و با خود به اروپا بردند که در قرون وسطی توسط روحانیون مسیحی و پیروان آنها به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت و پس از چند قرن ایتالیا به مرکز عطرسازی و تجارت عطر در جهان تبدیل شد. این شرایط تا قرن شانزدهم میلادی ادامه داشت و ونیز به عنوان پایتخت عطر جهان شناخته میشد.
تاریخچه صنعت عطرسازی در مهد فشن جهان
از سه قرن گذشته تا کنون فرانسه به عنوان مهد مد و فشن جهان شناخته میشود اما این کشور از مدتی قبل از آن به مرکز عطرسازی جهان تبدیل شده و تاریخچه صنعت عطرسازی را شکل داده بود. زنان و مردان شیکپوش فرانسوی در قرن هفدهم در کنار لباسهای زیبا و آرایش غلیظ خود (مردان هم در این دوره در فرانسه آرایش میکردند) نیاز داشتند که بوی خوبی هم بدهند تا جذابیت آنها کامل شود و به این ترتیب همزمان با توسعه صنعت پوشاک، صنعت عطرسازی نیز در این کشور توسعه یافت و برای اولین بار عطرها به تولید انبوه رسیدند. از اوایل قرن نوزدهم برندهای شناخته شده عطر مثل گوئرلن و گرس به جهان معرفی شدند و به سرعت توسعه پیدا کردند و رقابتی سخت و جدی را بین خود آغاز کردند که این رقابت به توسعه و پیشرفت صنعت عطرسازی سرعت بخشید و روشهای جدید و پربازدهی در ساخت عطر کشف شد.
اما اولین کسی که دریافت یک زن شیکپوش یک زن خوشبو هم هست پل پوآرو طراح لباس معروف قرن بیستم بود و بر اساس این ایده ساخت عطر را نیز به خط تولید خود اضافه کرد. ژان پاتو هم طراح فرانسوی دیگری بود که به این عقیده احترام گذاشت و اذعان کرد که یکی از مهمترین اکسسوریها برای زنان عطر است. حتی پیش از این طراح معروف لباس چارلز فردریک ورث نیز از این اصل آگاه بود و به مشتریانش یک بطری کوچک عطر هدیه میداد. لانوین نیز از طراحانی بود که در کنار کار تولید و طراحی لباس خط تولید عطر مخصوص خود را راه اندازی کرد که هنوز هم از موفقترین برندهای عطر در جهان است. پس از این نیز برندهای معروف پوشاک مثل شانل، دیور، ژیوانشی و ایو سن لوران که همگی فرانسوی هستند به اهمیت عطر و نقش کلیدی و مکمل آن در صنعت فشن و زیبایی پی بردهاند و با استفاده از برترین و پیشرفتهترین تکنولوژیهای جهان ماندگارترین عطرهای جهان را به جهان معرفی کردهاند و اخرین مرحله از تاریخچه صنعت عطرسازی را شکل دادهاند.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت میتوانید مقالات مشابه را در بخش زیبایی در مجله قرمز شاخه عطر و ادکلن مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: Perfume Knowledge (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)