آزمایش قند خون به منظور آگاهی شخص و پزشک وی از وضعیت سطح قند خون است تا در صورت داشتن دیابت نوع ۱ و یا ۲ به دنبال درمان آن باشد. همچنین برای زنان باردار نیز این آزمایشها چند نوع هستند که به سادگی انجام می‌شوند و هر کدام سطح نرمال خاصی دارند.
اگر علائمی مثل تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن بدون علت، گرسنگی زیاد و سوزن سوزن شدن دست و پا داشته باشید، پزشکتان برای شما تستهای مخصوص دیابتی‌ها را توصیه خواهد کرد. به گفته CDC در کشور آمریکا به عنوان مثال، حدود ۲۹ میلیون کودک و بزرگسال یا حدود ۹% جمعیت، دیابت دارند.
بسیاری از افراد بخصوص در سنین میانسالی در وضعیت پیش دیابتی هستند اما از شرایط خود آگاه نیستند، به همین دلیل برای چنین افرادی کنترل‌های بهداشتی توسط مراکز بهداشت انجام می‌گیرد. اگر بالای ۴۰ سال سن دارید حتما برای ثبت نام و تشکیل پرونده به مرکز بهداشتی نزدیک به منزل خود مراجعه کنید.
سطح قند خون ناشتا
بدن برای انرژی به گلوکز نیاز دارد و گلوکز از غذاهایی که می‌خوریم به دست می‌آید. البته بدن از همه این انرژی به یکباره استفاده نمی‌کند. انسولین امکان ذخیره سازی و آزاد کردن آن به هنگام ضرورت را فراهم می‌کند. پس از هر وعده، سطح قند خون بالا می‌رود که معمولا یک ساعت پس از خوردن غذا، به اوج می‌رسد. اینکه چگونه قند خون بالا می‌رود و زمان دقیق اوج بستگی به رژیم غذایی فرد دارد. عوامل مربوط به غذا که می‌تواند بالا رفتن زیاد را تحریک کند، عبارتند از:
- خوردن وعده‌های حجیم
- مصرف غذاها و نوشیدنیهای قندی
- خوردن غذاهایی با کربوهیدرات‌های ساده یا پرکربوهیدرات همانند نان و میان وعده‌های شیرین
وقتی قند خون بالا می‌رود، لوزالعمعده انسولین آزاد می‌کند. انسولین قند خون را پایین می‌آوردف آن را تجزیه می‌کند بنابراین بدن می‌تواند از آن برای انرژی یا ذخیره سازی برای دفعات بعد استفاده کند. البته افراد مبتلا به دیابت در مورد انسولین به دو شیوه مشکلاتی دارند:
- افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، انسولین کافی تولید نمی‌کنند چون بدن انها به سلولهای تولید کننده انسولین حمله می‌کند.
- افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، به خوبی به انسولین بدن پاسخ نمی‌دهند و بعدا ممکن است انسولین کافی تولید نکنند.
در هر دو مورد، افرادی که سطح قند خون بالا دارند و در استفاده از گلوکز یا قند خون مشکل دارند، نتیجه یکسان است. این بدان معنی است که قند خون ناشتا به سه عامل بستگی دارد:
- محتویات آخرین وعده غذایی شخص
- اندازه وعده قبلی
- قابلیت بدن برای تولید و پاسخ به انسولین
قند خون بین وعده‌های غذایی دریچه‌ای بین وعده‌های غذایی درباره نحوه مدیریت قند در بدن ارائه می‌دهد. سطح بالای قند خون ناشتا نشان می‌دهد که بدن قادر به کاهش سطح قند خون نیست. این به مقاومت انسولین یا تولید ناکافی انسولین و در برخی موارد به هر دو اشاره می‌کند. هنگامی که قند خون بسیار پایین استف داروهای دیابت ممکن است بیش از حد قند خون را کاهش دهند.
گلوکاگون در زمان ناشتا بودن
به هنگام ناشتا بودن، هورمون گلوکاگون تحریک شده و سطح قند خون پلاسما را در بدن افزایش می‌دهد. اگر بیمار دیابت نداشته باشد، بدن وی برای به تعادل رساندن سطح گلوکز افزایش یافته، انسولین تولید خواهد کرد.
افراد مبتلا به دیابت انسولین کافی برای برگردن تعادل قند خون (بخصوص در دیابت نوع ۱) تولید نمی‌کند یا بدن قادر به استفاده از انسولین به طور موثر نیست (بخصوص در دیابت نوع ۲). در نتیجه به هنگامی که سطح قند خون آزمایش می‌شود، در افراد مبتلا به دیابت سطح قند خون نسبت به افرادی که دیابت ندارند، به میزان بسیار زیادی بالاتر است.
چرا باید آزمایش قند خون انجام شود؟
تامین کننده سلامت شما در صورتی که علائم قند خون بالا (هیپرگلیسمی) یا قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را توصیه کند. علائم قند خون بالا عبارتند از:
- افزایش تشنگی
- افزایش دفعات ادرار
- تاری دید
- خستگی
- زخمهایی که به کندی خوب می‌شوند
علائم قند خون پایین عبارتند از:
- داشتن اضافه وزن
- کمی تحرک
- داشتن فرد مبتلا به دیابت در خانواده
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
اگر باردار هستید، احتمالا تست قند خون بین هفته ۲۴ و ۲۸ برای تست دیابت بارداری برای شما انجام می‌شود. دیابت بارداری شکلی از بارداری است که تنها هنگام بارداری رخ می‌دهد. در مورد تستهای بارداری در زیر توضیح داده شده است.
تست A1C میانگین سطح قند خون در طی ۲ یا ۳ ماه گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. این تست معمولا در مطب پزشک یا آزمایشگاه انجام می‌شود. اگر سطح آن خیلی بالا باشد، باید تست دومی هم انجام شود.
نتایج آن به صورت درصد نشان داده می‌شود. A1C زیر ۵/۷ و ۶/۴% نشان می‌دهد که پره دیابتی هستید و ۶/۵% یا بالاتر نشان می‌دهد که دیابت دارید. تست HbA1C تست مهمی ست که پزشکان از آن برای کنترل دیابتی‌ها استفاده می‌کنند.
آزمایش قند خون ناشتا یا FBS
این تست قند خون شخص را پس از یک شب ناشتا گذراندن اندازه می‌گیرد (بدون خوردن غذا). سطح آزمایش قند خون ناشتا در ۹۹ mg/dl (میلی گرم بر دسی لیتر) یا کمتر نرمال است، از ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dl نشان دهنده وضعیت پره دیابتیک است و ۱۲۶ mg/dl یا بالاتر نشان می‌دهد دیابت دارید.
تست تحمل گلوکز
این تست قند خون را قبل و بعد از نوشیدن مایعاتی که حاوی قند هستند، اندازه گیری می‌کند. باید یک شب قبل از آزمایش، ناشتا باشید (غذا نخورید) و خون شما برای تعیین سطح قند خون ناشتا از رگ گرفته می‌شود.
بعدا باید مایعاتی را مصرف کنید و خون شما پس از ۱ ساعت، ۲ ساعت و حتی الامکان ۳ ساعت بعد اندازه‌گیری می‌شود.
در ۲ ساعت بعد، سطح قند خون ۱۴۰ mg/dl یا پایین‌تر، نرمال در نظر گرفته می‌شود، ۱۴۰ تا ۱۹۹ mg/dl نشان دهنده پره دیابتیک بودن و ۲۰۰ mg/dl نشا می‌دهد که دیابت دارید.
تست قند خون تصادفی
این تست، قند خون را در زمانی که آزمایش انجام دادید، اندازه‌گیری می‌کند. شما می‌توانید این آزمایش را در هر زمان انجام دهید و نیازی نیست ابتدا ناشتا باشید. سطح قند خون ۲۰۰ mg/dl یا بیشتر نشان می‌دهد که شما دیابت دارید.
اگر پزشکتان احتمال داشتن دیابت نوع ۱ را برای شما بدهد، ممکن است آزمایش خون برای آنتی بادی‌هایی که معمولا در دیابت نوع ۱ و نه دیابت نوع ۲، وجود دارند، انجام شود. آزمایش ادرار برای کتون‌ها (به هنگامی که بدن چربی را برای انرژی می‌سوزاند) نیز ممکن است انجام شود که نشان دهنده دیابت نوع ۱ به جای دیابت نوع ۲ است.
نتایج تست قند خون چه معنی می‌دهد؟
جدول زیر نتایج آزمایش را به اختصار نشان می‌دهد:
| نتایج | A1C | تست قند خون ناشتا | تست تحمل گلوکز | قند خون تصادفی |
| دیابت | ۶/۵% یا بالاتر | ۱۲۶ mg/dl یا بالاتر | ۲۰۰ mg/dl یا بالاتر | ۲۰۰ mg/dl یا بالاتر |
| پره دیابتیک | ۶/۴% – ۵/۷% | ۱۲۵- ۱۰۰ mg/dl | ۱۹۹- ۱۴۰ mg/dl | نامشخص |
| نرمال | زیر ۵/۷% | ۹۹ mg/dl یا کمتر | ۱۴۰ mg/dl یا کمتر | نامشخص |
آزمایش قند خون برای دیابت بارداری
دیابت بارداری با استفاده از آزمایش خون، تشخیص داده می‌شود. این آزمایش معمولا بین هفته‌های ۲۴ و ۲۸ بارداری انجام می‌شود. اگر شخصی با ریسک بالاتری از دیابت بارداری (به دلیل داشتن عوامل خطر بیشتر) باشد، پزشک این تست را زودتر از موعد برای وی تجویز می‌کند. قند خونی که بالاتر از حد طبیعی در اوایل بارداری باشد نشان دهنده دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲ است تا دیابت بارداری.
تست غربالگری گلوکز
این تست، قند خون را به هنگام زمان آزمایش اندازه گیری می‌کند. شخص مایعی می‌نوشد که حاوی گلوکز است و یک ساعت بعد خون از وی گرفته می‌شود تا سطح قند خون بررسی شود. نتیجه نرمال ۱۴۰ میلی گرم بر دسی لیتر یا کمتر است. اگر بالاتر از ۱۴۰ mg/dl باشد، تست تحمل گلوکز برای وی انجام می‌شود.
تست تحمل گلوکز
این تست، سطح قند خون را قبل و بعد از خوردن یک مایع حاوی گلوکز اندازه گیری می‌کند. شب قبل از تست نباید چیزی خورده شود و خون برای تعیین سطح قند خون نشاتا گرفته می شود. سپس این مایع خورده می‌شود و سطح قند خون از ۱ ساعت، ۲ ساعت و احتمالا ۳ ساعت پس از آن بررسی می‌شود. نتایج بسته به اندازه نوشیدنی گلوکز و تعداد دفعات آزمایش قند خون متفاوت است. از پزشک خود بپرسید که نتایج آزمایش به چه معناست.
آزمایش دیابت در کودکان
بسیاری از کودکان تا قبل از اینکه دیابت نوع ۲ در آنها تشخیص داده شود، هیچ علامتی ندارند. بسیاری از اوقات، دیابت به هنگامی تشخیص داده می‌شود که برای مشخص کردن سایر مشکلات سلامتی تست ادرار یا خون برای کودک انجام می‌شود.
در مورد خطر دیابت کودک خود با پزشک صحبت کنید. اگر آزمایش قند خون کودکی بالاتر از حد نرمال باشد اما هنوز در حد دیابت نباشد (پره دیابتیک)، پزشک رژیم غذایی ویژه و تغییراتی در میزان تحرک وی توصیه می‌کند تا از ابتلای کودک به دیابت جلوگیری شود. کودکانی که دیابت نوع ۲ یا پره دیابتی دارند، تقریبا همیشه اوقات اضافه وزن دارند یا چاق هستند.
تستهای بدون نیاز به ناشتا بودن
آزمایش قند خون بدون نیاز به ناشتا بودن شامل دو مورد هستند:
- تست رندوم گلوکز پلاسما (RPG): پزشک از به هنگامی که شخص ناشتا نیست یک تست قند خون مرسوم انجام می‌دهد.
- تست خوراکی تحمل گلوکز: کارشناس درمان، نمونه‌هایی از خون شخص را در چند نوبت می‌گی آنالیز آن با یک آزمایش قند خون ناشتا شروع می‌شود. فرد مبتلا به دیابت بعدا یک مایع حاوی گلوکز می‌نوشد و مسئول درمانی هر ساعت، نمونه خون را تا سه نوبت می‌گیرد.
تست قند خون در آزمایشگاه
کارشناس مراقت درمانی با استفاده از سرنگ، مقداری از خون شما را برای نمونه برمی‌دارد. بعد از وارد کردن سوزن، مقدار کمی خون داخل لوله یا ویال جمع آوری می‌شود. ممکن است موقع وارد کردن سوزن درون پوست و خارج کردن آن، مقداری احساس سوزش کنید. برای بعضی از انواع آزمایش قند خون، باید قبل از گرفتن خون، یک نوشیدنی گلوکزی مصرف کنید.
اگر نتایج نشان دهنده دیابتی بودن شما باشد، احتمالا پزشک یا مسئول درمانی شما توصیه خواهد کرد که کیت اندازه گیری قند خون خانگی را تهیه کنید. اکثر کیتها شامل دستگاه قند خون و تعدادی نوار و تیغه (لانست) مخصوص قند خون هستند.
سایر تستهای دیابتی
علاوه بر تستهای گفته شده در بالا، افراد مبتلا به دیابت باید حداقل یک بار در سال به عنوان بخشی از معاینه کامل چشم، آزمون گشادی چشم، انجام دهند.
این آزمایش مهم می‌تواند علائم اولیه رتینوپاتی را تشخیص دهد که ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشد. معاینه پا یک یا دو بار در سال یا هر بار مراجعه به پزشک نیز برای تشخیص کاهش گردش خون و زخمهایی که ممکن است درمان نشده باشند، ضروری است.
تشخیص زودهنگام مشکلات پا و چشم در دیابتی‌ها به پزشک این امکان را می‌دهد تا درمان مناسب به هنگامی که بیشترین تاثیر را دارد، انجام شود.
تست قند خون در خانه
شخص می‌تواند قند خون خود را در خانه تست کند. در اکثر موارد، پزشکان از افراد می‌خواهند که قند خون ناشتای خود را بلافاصله پس از برخاستن از خواب و قبل از خوردن و یا نوشیدن، اندازه‌گیری کنند. همچنین بهتر است که قبل از خوردن یا گاهی دو ساعت بعد از صرف وعده غذایی که قند خون به حالت نرمال برمی‌گردد، انجام شود. زمان مناسب برای تست، بستگی به اهداف درمانی و سایر عوامل دارد.
به عنوان مثال، اکثر افراد مبتلا به دیابت نیازی به تست بین وعده‌های غذایی ندارند مگر اینکه در حال استفاده از داروی دیابت باشند که می‌تواند قند را پایین بیاورد. سایر افراد می‌توانند بین وعده‌های غذایی در صورتی که حس می‌کنند که سطح قند خونشان ممکن است پایین باشد، تست انجام دهند.
برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، چون بدنشان هیچ انسولینی نمی‌سازد، باید چندین بار در روز تست بدهند. آنها این را به این دلیل انجام می‌دهند که می‌بایست سطح قند خون خود را به طور منظم بررسی کنند تا دوز انسولین را در آن زمان تنظیم کنند.
برای انجام تست قند خون در خانه، باید این مراحل را انجام دهید:
- نوار تست و دستگاه تست قند خون را آماده کنید تا برای گرفتن نمونه آماده باشند.
- سطحی که تست روی آن انجام می‌شود، تمیز کنید. معمولا نوک انگشت با استفاده از پنبه الکلی تمیز می‌شود.
- ناحیه مورد نظر (نوک انگشت) را با نیدل سوراخ کنید.
- ناحیه اطراف زخم را فشار دهید تا خون بیشتر جاری شود.
- یک قطره از خون را روی نوار تست بریزید.
- نوار را داخل مونیتور بگذارید.
- زمان، عدد قند خون و غذایی که اخیرا مصرف کردید، در یک دفتر ثبت کنید.
عددهای هدف در تست قند خون خانگی به صورت میلی گرم در دسی لیتر (mg/dl) ثبت می‌شوند.
- قند خون ناشتا (صبح قبل از خوردن غذا یا آب): ۸۰ تا ۱۳۰ mg/dl
- دو ساعت پس از شروع یک وعده غذایی: ۱۸۰ mg/dl
البته اعداد هدفگذاری شده بین افراد می‌تواند متفاوت باشد. یک مسئول مراقبت درمانی به فرد کمک می‌کند تا عدد هدف خود را تشخیص دهد.
حفظ قند خون در وضعیتی سالم
دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم برای جلوگیری از بالا رفتن سریع قند خون، ضروری است. راهبردهای زیر را دنبال کنید:
- محدود کردن مصرف شکر و نمک
- انتخاب نان و پاستای غلات کامل به جای نان و پاستای سفید
- خوردن غذاهای سرشار از فیبر برای کمک به پایین آوردن قند خون
- خوردن غذاهای سرشار از پروتئین برای ایجاد حس سیری
- انتخاب سبزیجات غیر نشاسته‌ای که کمتر احتمال افزایش ناگهانی قند خون را دارند
افرادی که داروهای درمان کننده دیابت مصرف می‌کنند و کسانی که در معرض بالا رفتن قند خون هستند باید رژیمی مشابه را دنبال کنند. همچنین باید گامهایی فعال برای پیشگیری از افت قند خون بردارند. این کارها شامل موارد زیر هستند:
- خوردن وعده‌های غذایی منظم
- افزایش مصرف غذا و میان وعده به هنگام فعالیت جسمانی شدید
- اجتناب یا محدود کردن مصرف نوشیدنیهای الکلی
- مشورت با پزشک در صورت استفراغ یا اسهال که مدیریت قند خون را مشکل می‌کند
علائم عدم تعادل
افراد در صورتی که سطح قند خونشان خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، دچار علائم زیر می‌شوند.
علائم قند خون پایین
- لرزش و عرق کردن
- احساس عصبانیت
- مشکل در تمرکز
- کمبود انرژی
- پوست رنگ پریده
- خستگی یا کوفتگی
- سردرد یا درد عضلانی
- ضربلت قلب نامنظم یا سریع
- ضعف
- ضعف در هماهنگی
در موارد شدید، قند خون پایین می‌تواند تشنج، از دست دادن هوشیاری، گیجی و ناتوانی در نوشیدن یا خوردن شود.
علائم قند خون خیلی بالا
قند خون خیلی بالا یا هیپرگلیسمی، می‌تواند موجب علائم زیر شود:
- افزایش گرسنگی یا تشنگی
- زیاد شدن ادرار
- تاری دید
- سردرد
- خستگی
قند خون بالا نیز همانند قند خون پایین در صورت درمان نشدن، ممکن است موجب از دست دادن هوشیاری یا تشنج شود. سطح بالای قند خون به صورت مداوم می‌تواند خطر مشکلات جدیتری را که پزشکان به دیابت مربوط می‌دانند همانند بیماریهای قلبی عروفی، افزایش دهد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سطح قند خون بیش از سه بار در یک دوره دو هفته‌ای بدون دلیلی واضح، بالا باشد، توصیه می‌شود که به پزشک مراجعه کنند. هر تغییری مشخص در الگوهای قند خون، مراجعه به پزشک را هشدار می‌دهد. افراد مبتلا به دیابت و آنهایی که در معرض خطر دیابت هستند، باید در موارد زیر هم با پزشک مشورت کنند:
- سطح قند خون بطور نامعمول بالا یا پایین است
- سطح قند خون خوب مدیریت شده اما ناگهان شروع به نوسان می‌کند
- افرادی که علائم جدید دیابت دارند یا علائم آنها بدتر می‌شود
- آنها داروهایشان را تغییر می‌دهند یا استفاده از آن را متوقف کنند
- کسانی که دچار فشار خون بالا بطور غیر طبیعی می‌شوند
- دچار عفونت یا زخمی شوند که خوب نمی‌شود
دیابت نیازمند کنترل پیشرفت است و درمان را می‌توان به مرور زمان تغییر داد. اطلاعات در مورد رژیم غذایی و ورزش بسیار مهم است تا پزشک بتواند یک برنامه درمانی مناسب برای هر فرد به صورت جداگانه ترسیم کند. افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با ثبت گزارشات مشروح و شفاف و دقیق بودن در مورد تغییر رژیم غذایی یا شیوه زندگی خود به پزشک کمک کنند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع