پیکا یک نوع اختلال تغذیه‌ای است که طی آن بیمار به مدت یک ماه به صورت مداوم موادی به غیر از غذا مثل خاک، سنگ، صابون و سایر را بخورد که رفتاری نامناسب به لحاظ روانی محسوب می‌شود. چنین رفتاری ممکن است عواقبی کشنده داشته باشد.
اختلال پیکا چیست و چه عللی دارد؟
پیکا از نظر علم پزشکی و همچنین منابع روانشناسی، عمل یا عادت خوردن مواد غیر غذایی همچون سنگ، آجر، زغال، صابون، کاغذ، خاک و غیره است. این رفتار در کودکانی که تازه وارد مرحله دیدن دنیا از طریق حفره دهان یا همان مرحله کامی شده‌اند، بسیلر شایع است. چندین نظریه در مورد چرایی وجود چنین رفتاری وجود دارد از جمله کمبود آهن و روی و یا سایر مواد مغذی مثل کلسیم. دندانپزشکان نیز قادر به تشخیص و درمان چنین اختلالاتی که موجب بیماریهای دهان و ندان می‌شوند، هستند.
اسم این بیماری از کلمه‌ای لاتین برای magpie یا همان پرنده‌ای که تقریبا همه چیزی را می‌خورد، گرفته شده است. پیکا در همه سنین نوزادی، کودکی، افراد مسن، افراد متبلا به ناتوانی‌های رشدی (اوتیسم یا ناتوانی ذهنی) و در زنان باردار دیده می‌شود. علت واقعی پیکا مشخص نیست اما تخمین زده می‌شود که به میزان ۷۵% در نوزادان، ۱۵% در کودکان زیر ۳ سال . ۱۰ تا ۳۳% در بین کودکان مبتلا به مشکلات ذهنی وجود دارد.
این بیماری در منابع پزشکی در سده‌های مختلف شرح داده شده است. نخستین موارد پیکا در قرن ششم پس از میلاد ذکر شده و در یک زن باردار مشاهده شد. از آن به بعد بسیاری از مموارد پیکا گزارش شده که بیماران تکه‌های یخ (پاگوفاژی)، خاک (ژئوفاژی)، پاستای خشک (آمیلوفاژی)، گچ، خمیر، صمغ (رزینوفاژی)، گوجه، لیمو، ته سیگار، مو، سرب و نشاسته خشک را می‌بلعند. اگر چه بیکا در افراد مبتلا به ناتوانی‌های رشد زیاد است اما در زنان و مردان در همه سنین و با هر نوع رفتاری دیده می‌شود اما در در میان افرادی با کلاس اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر، بیشتر دیده می‌شود.
یک مثال ذکر شده در مورد گل خواری، در دهه ۱۹۶۰ با گزارشهایی از کمبود آهن در کودکانی در مرز بین ایران و ترکیه رخ داد. این کودکان دارای ناهنجاری‌های عجیب و غریب دیگری از جمله هپاتوسپلنومگالی (بزرگی کبد و طحال) گسترده، دیر خوب شدن زخمها و خونریزی بودند. احتمالا آنها در ابتدا کمبود آهن ساده مربوط به پیکا از جمله ژئوفاژی داشتند. خاک حاوی ترکیباتی بود که آهن و روی را به هم متصل می‌کند. کمبود روی ثانویه موجب بزرگی کبد و سایر ناهنجاری‌های غیر معمول شده بود.
نظریه‌‌های موجود در پشت این قضیه علت آن را تغذیه‌ای و فیزیولوژیک می‌دانند. نظریه تغذیه نشان می‌دهد که آ«زیمهای مغز تنظیم کننده اشتها که با کمبود آهن یا روی تغییر می‌کنند موجب ولع مصرف ماده خاصی می‌شوند. با این حال اقلام غیر غذایی که میل می‌شوند، مواد معدنی موجود در بدن فرد را تامین نمی‌کنند. بر اساس نظریات فیزیولوژیکی، علت پیکا این است که خوردن خاک رس یا خاک به رفع حالت تهوع، کنترل استهال، افزایش بزاق، دفع سموم و تغییر بود یا درک طعم در دوران بارداری کمک می‌کند. اما هیچکدام از این نظریات نمی‌تواند همه موارد پیکا را توضیح دهد. برخی از موارد این اختلال را باید از لحاظ روانشناسی بررسی کرد.
در سراسر دنیا، ۲۵ تا ۳۳ درصد موارد پیا در کودکان کوچک است، ۲۰% زنان باردار هستند و ۱۰ تا ۱۵% افراد با اختلالات یادگیری هستند. درصد کمی از بیماری کم خونی ناشی از کمبود آهن دارند. پیکا سلامتی را در معرض خطر قرار می‌دهد که اغلب نیازمند مداخلات پزشکی از جمله جراحی است. این بیماران مشکوک به اختلالات الکترولیت و متابولیتی، مسمومیت با سرب و جیوه، هیپوکالمی (از رزینوفاژی)، عفونتهای انگلی، پوشش دندان، انسداد روده و مشکلات مختلف گوارشی هستند.
افراد مبتلا به شیزوفرنی و اختلال وسواس فکری عملی نیز ممکن است به عنوان یک فرایند مقابله با بیماری، دچار پیکا شوند.
تشخیص
اگر پزشک به پیکا مشکوک شود، ارزیابی سلامتی برای بررسی کم خونی احتمالی، انسداد روده یا مسمومیت ناشی از مواد غذایی مهم است. در صورت وجود علائم، پزشک بررسی با ایجاد سابقه پزشکی و معاینه کامل را شروع خواهد کرد. پزشکان معمولا برای بررسی کم خونی و جستجوی سموم و مواد دیگر در خون و بررسی انسداد روده، از عکس رادیولوژی و آزمایش خون هم استفاده کند. همچنین آزمایش عفونتهای احتمالی ناشی از خوردن مواد آلوده با باکتری یا سایر عوامل بیماریزا، انجام می‌شود. مروری بر عادات غذایی فرد نیز کمک کننده است.
پزشک قبل از تشخیص پیکا، وجود سایر اختلالات مانند ناتوانی‌های ذهنی، ناتوانی‌های رشدی یا اختلال وسواس فکری عملی را به عنوان علت رفتار خوردن مواد عجیب، بررسی می‌کند. این الگوی رفتاری باید حداقل یک ماه طول بکشد تا پیکا تشخیص داده شود.
درمان
پزشکان معمولا برای درمان مناسب، با درمان اختلالت ناشی از خوردن مواد غذایی غیر مناسب شروع می‌کنند. مثلا برای درمان خوردن سرب، Celation theraphy توصیه می‌شود. در این روش، به شخص دارویی داده می‌شود که با سرب متصل می‌شود. این عمل از تجمع سرب در ادرار جلوگیری می‌کند. این دارو بصورت خوراکی یا طبق تجویز پزشک از طریق وریدی به بیمار داده شود.
اگر پزشک متوجه شود که اختلال پیکا بوسیله کمبود مواد مغذی ایجاد شده است، ویتامین یا مکمل تجویز می‌کند. به عنوان مثال اگر این مورد بخاطر کم خونی فقر آهن باشد، مصرف منظم مکمل آهن توصیه می‌شود.
ایجاد خطر اختلالاتی همچون مسمومیت با سرب به پیکا مربوط است بنابراین کنترل نزدیک بیمار از طریق درمان رفتار خوردن، ضروری است. علاوه بر این، همکاری نزدیک با یک تیم بهداشت روان در درمان پیکا برای درمان موارد پیچیده آن، بسیار عالی است.
کتاب راهنمایی روانشناسی بالینی کودکان اخیرا از راهبردهای کلی رفتاری به عنوان موثرترین روش برای پیکا پشتیبانی می‌کند. با آموزش دادن اینکه چه موادی خوراکی هستند و چه موادی را نمی‌توان استفاده کرد، می‌توان بازخوردهای مثبتی دریافت کرد.
اختلالات مربوط به پیکا
چندین اختلال مرتبط با پیکا وجود دارد از جمله:
- مواد خاصی همانند رنگ ممکن است حاوی سرب یا سایر مواد سمی باشند و خوردن آنها منجر به مسمومیت، افزایش خطر اختلالاتی از جمله اختلالات یادگیری و صدمه مغزی در کودکان می‌شود. این یک عامل مهم نگرانی و عارضه جانبی بالقوه ناشی از پیکا است.
- خوردن مواد غیر خوراکی می‌توان با خوردن غذای سالم تداخل ایجاد کند که منجر به کمبود مواد مغذی می‌شود.
- خوردن اقلامی که هضم نمی‌شود همانند سنگ، منجر به انسداد یا گرفتگی در مسیر گوارشی از جمله روده باریک و روده بزرگ می‌شود. همچنین اجسام سفت یا تیز (همانند گیره کاغذ یا تکه‌های فلز) می‌تواند موجب پارگی در دیواره پوششی مری یا روده‌ها شود.
- باکتریها یا انگلهای موجود در مواد آلوده موجب عفونتهای جدی می‌شوند. برخی عفونتها می‌توانند به کلیه یا کبد صدمه بزنند.
- ناتوانی‌های رشدی موجود می‌توانند درمان را مشکل ساز کنند.
چشم انداز درمان افراد مبتلا به پیکا چیست؟
پیکا معمولا در سنین کودکی شروع می‌شود و معمولا تا چند ماه طول می‌کشد. البته کنترل آن در کودکانی که دچار اختلالات رشد هستند، مشکلتر است. در مورد کودکان و زنان باردار دارای کمبودهای تغذیه‌ای، درمان آن علائم را کاهش می‌دهد.
آیا می‌توان از پیکا پیشگیری کرد؟
هیچ روش خاصی برای پیشگیری از پیکا وجود ندارد. البته توجه دقیق به عادات خوردن و نظارت دقیق به کودکان به چیزهایی که در دهانشان می‌گذارندف می‌تواند به رفع اختلال قبل از اینکه مشکلی بوجود آورد، کمک می‌کند.
Adwani. S, Kochhar. G, Chachra. S & Dhawan (2014): Eating everything excepted (PICA): Arare case report and review. Journal of Intestinal Society of Preventive & Community Dentistry. Issue 1. Vol 4. 1-4 pp.
Loudjedi S, Bereksi A, Toaba T, Boughezzal F, Kherbouche M, et al. (2015. Pica; A psychiatric syndrome with surgical consequences. Clin Case Rep Rev 1
Mental Heath and Pica: webmd (2019).
https://www.webmd.com/mental-health/mental-health-pica