گرافت استخوانی یا پیوند استخوان یک نوع روش جراحی است که از استخوان پیوند یافته برای ترمیم و بازسازی استخوانهای بیمار یا صدمه دیده استفاده می‌کند. گرافت استخوان انتخابی برای ترمیم استخوانها تقریبا د رهمه جای بدن است. جراح ممکن است استخوان را از باسن، پا یا دنده بگیرد تا عمل پیوند را انجام دهد. گاهی اوقات، جراحان از بافتهای استخوانی اهدا شده از اجساد هم برای عمل پیوند گرافت استفاده می‌کنند.
گرافت استخوانی چیست؟
اکثر اسکلت بدن شامل ماتریس استخوانی است. این بافت سخت کمک می‌کند که استخوانها قوی شوند. داخل این ماتریس سلولهای استخوانی قرار گرفته است. اینها ماتریس را می‌سازند و نگه می‌دارند. این سلولها در این قالب می‌توانند به تعمیر و درمان استخوان به هنگام ضرورت کمک کنند. وقتی استخوان می‌شکند، فرایند بهبود شروع می‌شود. تا زمانی که شکستگی در استخوان زیاد نباشد، سلولهای استخوانی می‌توانند آن را ترمیم کنند. گاهی اوقت شکستگی منجر به از دست رفتن بخش زیادی از استخوان می‌شود، مثل موقعی که یک تکه بزرگ استخوان از بین می‌رود. در این موارد، ممکن است استخوان بدون پیوند خوب نشود.
به هنگام پیوند استخوان، جراح یک تکه جدید از استخوان را داخل جایی که استخوان نیاز به ترمیم یا اتصال دارد، فرو می‌کند. این سلولها داخل استخوان جدید می‌توانند بعدا خودشان به استخوان قدیمی متصل شده و محکم شوند. حراحان اغلب عمل پیوند استخوان را به عنوان بخشی از یک عمل جراحی دیگر انجام می‌دهند. به عنوان مثال، اگر شکستگی بدی در استخوان ران بوجود آید، پزشک ممکن است عمل پیوند استخوان را به عنوان بخشی از ترمیمهای ضروری دیگر روی مغز استخوان انجام دهد. وی معمولا برشی را در استخوان باسن ایجاد می‌کند تا بتواند یک تکه از استخوان باسن را برداشته و از آن برای پیوند استفاده کند.
در بعضی موارد از مواد مصنوعی به روشی مشابه استفاده می‌شود اما این نوع، پیوند استخوان به اصطلاح رایج نیست. به طور معمول این عمل با بیهوشی کامل انجام می‌شود.
چرا باید پیوند استخوان انجام دهیم؟
پیوند استخوان برای تقویت بهبود استخوان و رشد بنا به دلایل متفاوت پزشکی مورد نیاز است. بعضی از بیماریهای خاص هستند که ممکن است نیازمند پیوند استخوان باشند از جمله:
- یک شکستگی ابتدایی که پزشک فکر می‌کند بدون گرافت خوب نخواهد شد
- شکستگی که قبلا روی آن پیوند استخوان انجام نشده و هنوز خوب نشده است.
- بیماریهای استخوان مثل نکروز استخوانی یا سرطان استخوان
- جراحی یکپارچگی دیسک که در صورت نامتعادل بودن دیسک باید جراحی شود
- جراحی ایمپلنت دندان که در صورتی که بخواهید دندان افتاده را جایگزین کنید
- وسایل کاشته شده جراحی همانند تعویض مفصل کامل برای کمک به تقویت رشد اطراف بافت
این گرافتهای استخوان می‌توانند قالبی را برای رشد استخوان زنده جدید فراهم کنند. باسن، زانو و مهره‌ها مناطق متداول برای گرافت استخوانی هستند اما ممکن است برای استخوانهای دیگری هم نیازمند پیوند استخوان باشیم.
با پزشک خود در مورد اینکه می‌خواهید از استخوان اهدا کننده استفاده کنید یا استخوانی از جدی دیگر بدن خود بردارید، صحبت کنید. در صورت استفاده از استخوان خودتان باید جراحی اضافی هم روی شما انجام شود تا این استخوان برداشته شود. اگر از استخوان اهدایی استفاده کنید نیازی به این کار نخواهید داشت اما استخوان اهدا شده هم خطرات مربوط به خودش را دارد. در مورد اینکه کدام روش برای شما بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
انواع گرافت استخوانی بر حسب کاربرد و مواد تشکیل دهنده
گرافتهای استخوانی در انواع مواد تشکیل دهنده موجود هستند. جایگزینهای استخوان می‌توانند طبیعی یا مصنوعی باشند. جایگزینها نیاز به چندین ویژگی دارند تا برای گرافت استخوانی مناسب باشند. استخوانها حفره دار هستند یعنی دارای فرورفتگی‌های ریز هستند. یک جایگزین استخوان با شکافهای مشابه به عروق خونی اجازه می‌دهد تا درون گرافت رشد کنند تا درون پیوند رشد کنند تا مواد مغذی را تامین کنند و رشد استخوان جدید را تحریک کنند. بازجذب نیز برای رشد استخوان ضروری است. سلولهایی خاص به طور مستمر استخوان را شکسته و دوباره بازسازی می‌کنند. جایگزینهایی که استخوان را خیلی سریع می‌شکنند مناسب پیوند استخوان نیستند چون آنها زمان کافی به استخوان جدید نمی‌دهند تا رشد کنند. برعکس آن بعضی از جایگزینها خیلی کند بازجذب می‌شوند که می‌توانند موجب التهاب شوند.
طبقه بندی گرافت استخوانی بر حسب کاربرد و استفاده به صورت زیر طبقه بندی می‌شوند:
جایگزین طبیعی
میزان رونق بازار پیوند استخوان در کشورهای مختلف
اتوگرافت: اتولوگ یا اتوژن، پیوند زدن استخوانی است که شامل استفاده از استخوان همان شخص بیمار است. استخوان را می‌توان از استخوانهای کم اهمیت‌تر همانند، خاصره گردن، استخوان چانه و قدامی فک پایین استفاده کرد. گرفتن گرافت از خود شخص بیمار خطر کمتری را به دنبال دارد.
آلوگرافت: آلوگرافت استخوانی ست که از شخص دیگری به غیر از بیمار گرفته می‌شود. آلوگرافت از اجسادی که قبلا در کارت اهدای عضو، اهدای استخوان را هم قید کرده باشند، گرفته می‌شود تا بتوان از آنها برای افراد زنده که به آن نیاز دارند، استفاده شود. معمولا از یک استخوان گرفته می‌شوند. استفاده از آلوگرافت برای ترمیم استخوان نیازمند استریل کردن و بازفعال کردن پروتئین‌هایی ست که به طور طبیعی در استخوان موجود است.
ماتریس استخوان معدنی شده: این گرافت استخوانی را تشکیل می‌دهد که ۹۳ درصد کلاژن دارد. همچنین حاوی فاکتورهای رشدی ست که به رشد استخوان کمک می‌کند. یکی از فواید مهم آن این است که به ندرت موجب پاسخ ایمنی می‌شود. پزشکان معمولا از آن به عنوان فیلر استفاده می‌کنند تا اینکه به عنوان یک جایگزین استخوان کامل باشد. ماتریس استخوانی دوباره معدنی شده می‌توان در درمان موارد زیر کمک کند:
- شکستگیهایی که بطور مناسبی در حال اتصال نیستند
- تومورهای خوش خیم و کیستها
- کرانیوپلاستی
پلاسمای غنی از پلاکت: این جایگزین نسبت عفونت پایینی دارد اما به حد کافی قوی نیست که یک جایگزین استخوان به تنهایی باشد.
هیدروکسی آپاتیت (HA)
ترکیبی ست که بیشتر ماتریس معدنی دارد تا آلی که تقریبا شبیه استخوان انسان است. استخوان مصنوعی را می‌توان از سرامیکهایی همچون فسفات کلسیم، بیوگلاس و سولفات کلسیم ایجاد شود که بسته به حلالیت در محیط فیزیولوژیکی از نظر بیولوژیکی فعال هستند. این مواد برای افزایش فعالیتهای بیولوژیکی با فاکتورهای رشد، یونهایی مانند استرونتیوم ترکیب می‌شوند یا با آسپیراسیون مغز استخوان مخلوط می‌شوند تا فعالیت بیولوژیکی افزایش یابد. از هیدروکسی آپاتیت معمولا برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- جراحی دست
- جراحیهای دندانی
- کرانیوپلاستی
مرجانها
این جایگزین یک ساختار حفره‌ای مشابه به استخوان اسفنجی دارد. همچنین به عنوان یک حامل عامل رشد برای کمک به ترمیم استخوان عمل می‌کند. همچنین بازجذب کندی دارد اما موجب التهاب نمی‌شود.
زنوگرافت
زنوگرافتها از موجود دیگری به غیر از انسان گرفته می‌شوند همانند گاو و به عنوان ماتریس کلسیفه شده استفاده می‌شود.
جایگزینهای مصنوعی گرافت استخوانی
جایگزینهای انسانی ساخت انسان شامل موارد زیر هستند:
کلسیم سولفات
این ماده به عنوان ژیپس یا گچ پاریس هم شناخته می‌شود. این محصول ارزان قیمت ساختاری مشابه استخوان دارد. پزشکان معمولا از کلسیم سولفات برای تامین گرافتهای دیگر استفاده می کنند چون خودش خیلی سریع بازجذب می‌شود. پزشکان از آن در ترکیب با گرافتهای دیگر در موارد زیر استفاده می‌کنند:
- شکستگی که به خوبی متصل نشده
- جراحی دست
سرامیکهای تری کلسیم فسفات (TCP)
انواع متفاوتی از گرافتهای استخوانی وجود دارد. پزشکان از آنها برای موارد زیر استفاده می‌کنند:
- شکستگیهایی که خوب جوش نخورده اند
- شکستگیهای بزرگ
- کرانیوپلاستی
- جراحی دست
- آرتروز زانو
- عملهای دندانی
گلسهای زیست فعال
گلسهای زیست فعال حفره‌دار هستند و موجب التهاب نمی‌شوند. آنها پیوند قوی با بافت استخوان تشکیل می‌دهند. البته گلسها شکننده هستند بنابراین احتمالا مناسب برای نواحی بزرگ بدن نیستند. دندانپزشکان یا پزشکان ممکن است از گلسهای زیست فعال برای عملهای دندان استفاده کنند.
جایگزینهای پلیمری
پزشکان معمولا از جایگزینهای استخوانی بر پایه پلیمر به عنوان گرافتهای استخوانی استفاده نمی‌کنند چون رشد استخوان جدید را تقویت نمی‌کنند. البته ممکن است نمونه‌های خاصی توصیه شود از جمله:
- شکستگیهای فشاری
- تومورهای ستون فقرات
- پوکی استخوان
- همانژیوم
- عفونتهای استخوان
- کرانیوپلاستی
خطرات گرافت استخوانی چه هستند؟
همه اعمال جراحی خطر خونریزی، عفونت و واکنش به بیهوشی است. گرافتهای استخوانی معمولا بی خطر هستند اما ممکن است این خطرات نادر را هم داشته باشند:
- درد
- ورم
- صدمه عصبی
- رد پیوند استخوان
- التهاب
- جذب گرافت
همچنین این خطر وجود دارد که استخوان حتی با پیوند هم بهبود نیابد. بسیاری از خطرات خاص با توجه به علت خاص پیوند استخوان، متفاوت است. این دلایل شامل استفاده یا عدم استفاده از بافت اهدا کننده، سایر شرایط سلامتی و سن است. به عنوان مثال ممکن است گرافت استخوان در صورت سیگار کشیدن و یا دیابت به خوبی بهبود نیابد. در مورد تمام نگرانی‌ها و شرایطی که دارید با پزشک خود صحبت کنید.
آمادگی برای گرافت استخوانی
در مورد نحوه آمادگی برای جراحی پیوند استخوان با پزشک خود صحبت کنید. از وی بپرسید که آیا باید همه داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید مثل رقیق کننده‌های خون کنار بگذارید. اگر سیگاری هستید، قبل از عمل سیگار کشیدن را کنار بگذارید تا به تسریع بهبود کمک کنید. در مورد داروهایی که مصرف کنید اعم از بدون نسخه همانند آسپرین، صحبت کنید. همچنین در مورد هر تغییری در سلامت کلی همانند تب صحبت کنید.
قبل از عمل معمولا آزمونهای تشخیصی همانند عکس رادیولوژی، سی تی اسکن یا MRI انجام می‌شود. بسته به دلیل پیوند استخوان، شاید پیش از موعده عمل باید کارهای دیگری را هم انجام دهید به عنوان مثال اگر بعد از عمل نتوانید وزن خود را روی پایتان نگه دارید باید تغییراتی در شیوه زندگی‌تان ایجاد کنید. بعد از نیمه شبِ قبل از عمل چیزی نخورید و ننوشید.
عمل پیوند استخوان چگونه انجام می‌شود؟
جزئیات عمل پیوند استخوان بنا بر دلیلی که انجام می‌شود، متفاوت است. از پزشک خود در مورد جزئیات جراحی خاص خود صحبت کنید. جراح ارتوپد عمل را به کمک یک تیم از متخصصان انجام می‌دهد. به عنوان مثال باید منتظر این مراحل باشید:
- بیهوشی روی بیمار انجام می‌شود تا مطمئن شوند که هیچ درد یا ناراحتی را حین عمل حس نخواهد کرد.
- یک نفر به دقت علائم حیاتی همانند ضربان قلب و فشار خون را در طول عمل کنترل می‌کند.
- بعد از پاک کردن ناحیه عمل، جراح برشی را در طول پوست و عضله اطراف استخوانی ایجاد می‌کند که قرار است پیوند استخوان روی آن انجام شود.
- در بعضی موارد، جراح یک برش متفاوت هم برای برداشت گرافت استخوانی انجام می‌دهد. این ممکن است از استخوان باسن، استخوان ساق یا دنده برداشته شود. با استفاده از ابزاری خاص، جراح بخش کوچکی از استخوان را برمی‌دارد.
- جراح گرافت استخوانی را بین دو تکه از استخوان وارد می‌کند که باید با همدیگر رشد کنند. در بعضی موارد، پزشک ممکن است گرافت استخوانی را با پیچهای مخصوص محکم کند.
- جراح ترمیمهای ضروی دیگر را انجام خواهد داد.
- لایه‌های پوست و عضله اطراف استخوان درمان شده با جراحی بسته خواهند بود و اگر لازم باشد، اطراف محلی که استخوان برداشته شده هم بسته می‌شود.
بعد از گرافت استخوانی چه اتفاقی می‌افتد؟
در مورد آنچه که از جراحی انتظار دارید با پزشکتان صحبت کنید. ممکن است بعد از عمل کمی درد داشته باشید اما داروهای مسکن به رفع درد کمک می‌کنند. باید خیلی سریع به رژیم عادی خود برگردید. ممکن است عکس رادیولوژی هم برای شما اجام شود تا مطمئن شوند که جراحی موفق بوده است. بسته به شدت صدمه و سایر مشکلات بدن، بیمار ممکن است بتواند همان روز به خانه برگرددد.
مسئول درمانی دستورالعملهایی را در مورد چگونگی حرکت ناحیه‌ای که پیوند استخوان در آن انجام شده، خواهد داد. این معمولا شامل بی حرکت نگه داشتن آن ناحیه است. احتمالا باید از آتل یا بریس استفاده کنید. همچنین بهتر است از گذاشتن هر چیز سنگینی روی آن ناحیه خودداری کنید. احتمالا برای بازگرداندن توانایی و انعطاف پذیری عضلات نیازمند فیزیوتراپی باشید.
برای جلوگیری از لخته شدن خون، باید داروهای رقیق کننده خون را برای مدت کوتاهی پس از جراحی مصرف کنید. معمولا از بیمار درخواست می‌شود که مسکنهای بدون نسخه را برای درد مصرف نکند چون بعضی از آنها با بهبود استخوان تداخل دارند. به شما توصیه می‌شود که رژیم غذایی با کلسیم بالا و ویتامین D را برای بهبود استخوان مصرف کنید. اگر سیگاری هستید، از شما خواسته می‌شود تا سیگار را ترک کنید چون سیگار کشیدن با بهبود استخوان تداخل دارد.
ممکن است مقداری مایع از قسمت عمل شده بیرون بزند. این طبیعی است. اما اگر شدید باشد حتما به بخش درمان اطلاع دهید. همچنین در صورتی که زخم شما قرمزی شدید یا ورم دارد یا اگر درد شدید دارید، کاهش حس دارید یا تب بالا یا لرز دارید هم به آنها اطلاع دهید. قرارهای مراجعه به مطب را بخاطر بسپارید و سر وقت مراجعه کنید. معمولا یک یا دو هفته پس از جراحی بخیه‌ها برداشته می‌شوند. بعد پزشک درخواست عکس رادیولوژی می‌کند تا ببیند استخوان به خوبی ترمیم شده است. همه دستورالعملهای مسئول درمانی خود را با دقت انجام دهید تا بهترین فرصت را برای بهبود کامل داشته باشید.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع: