عفونت شیگلا ( شیگلوزیس) یکی از عفونت‌های مهم باکتریایی است که توسط گونه‌های مختلف باکتری شیگلا ایجاد می‌شود. علائم تیپیک ابتلا به این بیماری معمولاً اسهال خونی، تب و کرامپ های شکمی به علاوه تنسموس (زورپیچ) است که بیمار را به شدت درگیر کرده و او را اذیت می‌کند. معمولاً بیماری ۱-۲ روز پس از ورود باکتری و ایجاد عفونت شروع شده و تا ۷ روز به طول می‌انجامد. به جز استراحت و تأمین مایعات و غذای مناسب معمولاً برای غلبه بر بیماری نیاز به استفاده از آنتی بیوتیک وجود دارد به ویژه برای افرادی که سیستم ایمنی آنها ضعیف بوده و یا بیماری در آنها شدت بالایی دارد. البته خیلی وارد مبتلا به این بیماری بدون استفاده از آنتی بیوتیک و با طی کردن سیر بیماری خود به خود بهبود می‌یابند؛ نقش آنتی بیوتیک در این دسته از مبتلایان کم کردن دوره بیماری و پیشگیری از سرایت عفونت به دیگران است. شستن دست‌ها با آب و صابون و رعایت دیگر نکات بهداشتی می‌تواند در کاهش واگیری این بیماری در بین افراد جامعه نقش به سزایی دارد، حال پس از معرفی مختصر این بیماری به معرفی جامع و جز به جز این بیماری می‌پردازیم.
منبع عفونت و فاکتورهای ابتلا به عفونت شیگلا
بعد از ابتلای این بیماری معمولاً تا الی ۲ هفته، عامل این بیماری در مدفوع افراد بیمار وجود داشته و دفع می‌شود. این امر با توجه به قابلیت بیماری زایی بالای شیگلا با مقدار کمی از این باکتری، می‌تواند به انتشار بیشتر بیماری در جامعه کمک کند. راه‌های انتقال این باکتری شامل موارد زیر هستند:
- انتقال از طریق دست و سپس غذا و دهان که خود می‌تواند از طرق زیر باشد:
- لمس اجسام آلوده به عامل عفونت شیگلا شامل اسباب بازی‌ها، وسایل حمام، سطل‌های تخلیه پوشک یا میزهای تعویض لباس
- عوض کردن پوشک بچه و یا مراقبت از فرد بیمار
۲. تهیه و توزیع غذا توسط فرد مبتلا به عفونت شیگلا و یا بیماری شیگلا دیسانتری که خود می‌تواند از راه‌های زیر باشد:
- خورن غذاهای خام که می‌تواند با احتمال زیادی در انتقال این بیماری نقش به سزایی داشته باشد.
- آلوده شدن میوه و سبزیجات از طریق آبگیری با پساب و فاضلاب انسانی که در خیلی موارد دارای بار باکتری شیگلا هستند و لازم است به شدت از این امر پرهیز گردد.
۳. خوردن آب مراکز تفریحی شامل استخرهای روباز یا سرپوشیده، رودخانه‌ها که این امر می‌تواند در زمان شنا کردن و نوشیدن آب آلوده (که معمولاً به مدفوع آلوده است) تحقق پذیرد.
۴. انتقال از راه مستقیم به ویژه تماس جنسی با فرد مبتلا به عفونت و یا بیماری یا کسی که به تازگی از بیماری شیگلوزیس بهبود یافته و هنوز در حال انتشار عامل عفونت است.
گروه‌هایی که شانس ابتلا بالاتری به عفونت شیگلا دارند، شامل موارد زیر هستند:
کودکان خردسال: جدای از اینکه این انتقال بیماری در هر سنی می‌تواند رخ دهد، معمولاً شدت سرایت در کودکان خردسال بیشتر است چون برخورد آنها با یکدیگر نزدیک‌تر (به عنوان مثال مهد کودک و مدارس ابتدایی و شرکت در بازی‌های گروهی) و حتی بازی‌هایی که انجام می‌دهند به مانند بازی با خاک، گل و یا آب می‌تواند سبب بالاتر رفتن شانس ابتلا به این نوع عفونت و یا بیماری در این گروه سنی شود.
مورد بعدی که می‌توانند شانس بیشتری برای ابتلا به عفونت و بیماری ناشی از شیگلا داشته باشند مسافرین و توریست‌ها هستند. نوشیدن آب آلوده، شنا در آب‌های آلوده، خوردن غذاهای آلوده به ویژه در غذاخوری‌های بین شهری و یا ابتلا از طریق لمس سطوح آلوده می‌تواند در انتقال باکتری نقش مهمی داشته باشد. خیلی مواقع بیماری در هنگام مسافرت رخ داده و گاها حتی از طریق استفاده از آنتی بیوتیک نیز سریعاً قابل کنترل نیست لذا این نکته اهمیت دادن به پیشگیری و رعایت نکات بهداشتی را بیشتر خاطر نشان می‌سازد. این موارد شامل رعایت نکات بهداشتی در هنگام خوردن و نوشیدن و همچنین شستن درست دست‌ها با آب و صابون به ویژه قبل از خوردن غذا حتی بعد از تماس با سطوح باشد.
مردان همجنس گرا یا دوجنس گرایان و سایر مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند گروه دیگری هستند که از راه مدفوع یا دست‌های آلوده ر حین تماس نزدیک ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. شیوع بالای شیگلوزیس در بین مردان در ایلات متحده، کانادا، ژاپن و کشورهای اروپایی گزارش شده است.
افرادی مبتلا به بیماری (مانند HIV) یا درمان پزشکی (مانند شیمی درمانی سرطان) که دچار ضعف سیستم ایمنی بوده و ممکن است مستعد ابتلا به یک بیماری شدید نظیر شیگلوز باشد ممکن است حتی به انتشار عفونت در خون انجامیده و برای زندگی فرد مبتلا مخاطره آمیز و مرگ آور باشد.
همچنین در مکان‌های جمعی نظیر اجتماعی یا مهد کودک‌ها یا محافل که به ویژه گروه سنی خردسال وجود دارد، احتمال بروز طغیان و همه گیری این بیماری بیشتر است.
علایم بیماری شیگلوزیس
افرادی که به بیماری شیگلوزیس مبتلا می‌شوند معمولاً یک الی دو روز پس از مواجهه با عامل بیماری دچار علائم زیر می‌شوند:
- اسهال ( که گاهی اوقات دیسانتری یا نوع خونی آن است).
- تب؛
- دل‌درد (همراه با زورپیچ یا همان تنسموس)؛
- احساس نیاز به دفع مدفوع حتی درزمانی که روده‌ها خالی از هر ماده دفعی باشند( این امر شاید به مورد قبلی یا همان تنسموس برمی گرد که مولد بروز این احساس است).
البته معمولاً این علائم بروز پیدا می‌کنند ، گاهی نیز افراد مبتلابه این بیماری یا علائم خفیفی دارند و یا حتی دچار علامتی از این بیماری نمی‌شوند. معمولاً دوره بروز این علائم ۵ تا ۷ روز است ، اما گاهی ممکن است این علائم از چند روز تا ۴ هفته یا بیشتر طول بکشد در مواردی دیده‌شده که حتی علائم تا چندین ماه ادامه هم داشته است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
افرادی که به علائم اسهال مبتلا شدند باید در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در اولین زمان ممکن به پزشک مراجعه نمایند:
- تب؛
- اسهال خونی؛
- کرامپ یا حساسیت شدید معده؛
- کم‌آبی شدید بدن (دهیدراتاسیون)؛
- بروز فرم شدید بیماری.
یکی از گروه‌هایی که به‌شدت در معرض خطر ابتلا به این بیماری و آسیب‌پذیری در اثر علائم آن هستند، افرادی‌اند که دارای سطوح پایینی از سلامت بوده یا به دلایلی سیستم ایمنی بدنی آنها در برابر بیماری‌ها ضعیف شده است (دلایلی نظیر ابتلا به عفونت HIV یا شیمی‌درمانی برای درمان سرطان) . اگر فردی دارای یکی از حالات یادشده است و دچار علائم بیماری شیگلوزیس است ، باید سریعاً برای تحت پوشش گرفتن درمانی و پیشگیری از عوارض بیماری به مراکز درمانی و ترجیحاً پزشک معالج خود مراجعه نماید.
علائم نادر عفونت ناشی از بیماری شیگلوزیس
التهاب مفاصل متعاقب عفونت: حدود ۲ درصد افرادی که به‌نوعی از بیماری شیگلا به نام شیگلا فلکسنری دچار می‌شوند ، دچار التهاب مفاصل یا همان آرتریت پس از عفونت می‌شوند که این مورد سبب بروز درد مفاصل ، سوزش چشم و ادرار دردناک در آنها می‌شود. این سندرم منحصراً به کسانی است که ساختار ژنتیکی ویژه‌ای داشته که سبب آسیب‌پذیر شدن آنها در مقابل این عفونت می‌شود. این بیماری ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها ادامه داشته باشد و حتی گاها سبب پیدایش آرتریت مزمن شود. آرتریت پس از عفونت معمولاً در افرادی که به انواع دیگر شیگلا بانام‌های شیگلا دیسانتری، بویدی و سونئی مبتلا هستند، ایجاد نمی‌شود و منحصر به همان فرمی است که در بالا ذکر شد( شیگلا فلکسنری).
عفونت گسترده خونی ناشی از این بیماری: در افراد مبتلابه این بیماری به‌ندرت به خاطر آسیب رساندن عامل بیماری به پوشش داخلی روده ، عامل بیماری وارد جریان خون شده و سبب گندخونی گسترده در فرد مبتلا و مشکلات متعاقب آن خواهد شد. عفونت‌های جریان خون بیشتر در بین بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف مانند کسانی که مبتلابه عفونت HIV ، سرطان یا سوءتغذیه شدید مبتلا هستند نمود پیدا می‌کند و حتی در حالتی که به آن رسیدگی و درمان نشود می‌تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد. البته همان‌طور که در بالا ذکر شد این فرم از بیماری واقعاً نادر است و در افراد عادی و دارای سطوح معمولی از سلامتی به‌ندرت ممکن است که بروز پیدا کند.
بروز تشنج: در بین جمعیت‌های مبتلابه بیماری دیده‌شده که چند کودک با سنین مبتلابه شیگلوز دچار تشنج عمومی شده‌اند ، اما این تشنج‌ها معمولاً بدون درمان برطرف می‌شوند. کودکان مبتلابه شیگلوز که دچار تشنج می‌شوند ، معمولاً دارای تب بالا ( تشنج – تب) یا سطوح غیرطبیعی در الکترولیت‌های خون (نمک) هستند. بااین‌حال ، متخصصین در این امور نمی‌دانند که علت بروز تشنج متعاقب این بیماری چیست. شاید به خاطر همان سندرم تشنج – تب باشد که گاها در کودکان بروز پیدا می‌کند و بروز این بیماری می‌تواند خود ماشه‌ای برای شروع این علائم و بالا رفتن تب و متعاقب آن بروز تشنج در کودک خردسال باشد. در این حالت والدین کودک بیمار باید خونسردی خود را حفظ کنند، این تشنج معمولاً چند ثانیه تا نهایتاً دقیقه‌ای بیشتر طول نخواهد کشید لذا باید سعی کنند به‌آرامی کودک را کنترل کنند تا قسمت‌های حساس بدن او مانند سر و صورت با جایی برخورد نکند و همچنین از قرار دادن اشیا محکم در دهان کودک یا بستن و محکم گرفتن بدن او ( که ممکن است منجر به آسیب به کودک شود) خودداری کنند.
سندرم اورمی همولیتیک (HUS) : سندرم اورمی همولیتیک زمانی بروز پیدا می‌کند که باکتری‌ها وارد سیستم گوارشی فرد مبتلا شده و با تولید سموم ویژه‌ای گلبول‌های قرمز خون را از بین ببرند. بیماران مبتلابه سندرم HUS اغلب دچار اسهال خونی هستند و باید به یاد داشت که این سندرم می‌تواند کشنده باشد. در بیماران مبتلابه این بیماری ، HUS معمولاً با فرم تولیدکننده توکسین شیگا که شیگلا دیسانتری است در ارتباط است.
تشخیص و درمان بیماری شیگلوزیس
تشخیص: به جز پایش علائم بالینی بیماری و عفونت شیگلا (مانند اسهال خونی، تنسموس و…) و شناسایی نوع بیماری بر اساس علائم توسط یک پزشک حاذق، تشخیص قطعی این بیماری زمانی انجام می‌شود که آزمایشگاه شیگلا را در مدفوع بیمار شناسایی کند. این آزمایش می‌تواند با کمک یک محیط کشت جداکننده باکتری یا یک آزمایش تشخیص سریع باشد که مواد ژنتیکی باکتری را پیدا و نشانه‌گذاری می‌کند. معمولاً کشت بیماری روشی مدون و مطمئن است که البته نیاز به زمانی بیشتری نسبت به روش دومی دارد.
درمان: اگر فرد یا یکی از اعضای خانواده او دارای علائمی مانند اسهال خونی یا کرامپ های شدید یا بروز حساسیت‌های گوارشی شده است به‌ویژه اگر دچار تب یا فرم شدید بیماری بوده باید سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کند. در صورت داشتن سایر مشکلات یا ضعف سیستم ایمنی بدن ، مانند ابتلا عفونت HIV یا قرار داشتن در دوره شیمی‌درمانی با توجه به‌احتمال عود و بالا رفتن شدت بیماری فرد باید در این زمینه به پزشک خود اطلاع دهد. همچنین رعایت نکات زیر در درمان بیماری مهم است:
- افراد مبتلابه بیماری شیگلوزیس باید مایعات زیادی مصرف کنند تا از بروز دهیداراتاسیون یا همان کم‌آبی بدن در آنها پیشگیری شود.
- افرادی که اسهال خونی دارند نباید از داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید (ایمودیوم) یا دیفنوکسیلات با آتروپین (لوموتیل) استفاده کنند. این داروها ممکن است سبب جلوگیری از دفع عامل بیماری از دستگاه گوارش و بدن بیمار و ادامه چرخه تهاجم و تولید سم توسط عامل بیماری شیگلا و درنتیجه بالا رفتن علائم بیماری در فرد شود.
- آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند مدت‌زمان تب و اسهال را حدود ۲ روز کوتاه کنند.
- سیپروفلوکساسین و آزیترومایسین دو آنتی‌بیوتیک خوراکی توصیه‌شده هستند. برای استفاده از داروی سیپروفلوکساسین (چه فرم ۲۵۰ میلی‌گرم و چه فرم ۵۰۰ میلی‌گرم) نیاز است که این دارو همراه با یک لیوان آب استفاده شود چون در غیر این حالت ممکن است سبب بروز علائمی مانند کابوس (در هنگام خواب) در فرد مبتلا شود. در مورد آنتی‌بیوتیک آزیترومایسین هم به خاطر داشته باشید از استفاده بیش از حد و بدون تجویز پزشک خودداری کند چون ممکن است سبب بروز مواردی مانند مشکلات گوارشی مانند زخم معده یا اسهال و … شود.
در آخر به یاد داشته باشید که اگر پزشک شما برای درمان بیماری آنتی‌بیوتیک تجویز کرده است ، آن را دقیقاً طبق دستور مصرف کرده و حتی اگر احساس بهبودی می‌کنید ، باید تمام قرص‌ها را استفاده و دوره درمانی خود را کامل کنید چون گاها رها کردن دوره درمانی به بهانه احساس بهبودی سبب مواردی مانند عود مجدد بیماری و یا حتی به‌ندرت ایجاد مقاومت دارویی در فرد بیمار خواهد شد.
پیشگیری از ابتلای به عفونت شیگلا
عامل عفونت شیگلا به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل شه و شمار ناچیزی از باکتری مولد عفونت شیگلا می‌تواند فرد را بیمار کند. درک روش‌های پیشگیری از انتشار میکروب شیگلا می‌تواند به فرد در محافظت از خود و خانواده خود در برابر این بیماری بسیار کمک کند. حال سؤال مهم این است که چگونه می‌توان از بروز عفونت شیگلا در فرد و متعاقب آن جامعه پیشگیری کرد؟
موارد مبتلابه این بیماری معمولاً پس از قرار دادن چیزی در دهان یا خوردنی ماده‌ای به این بیماری مبتلا می‌شوند که قبلاً با مدفوع و ترشحات دفعی از دستگاه گوارش فرد مبتلای به این بیماری در تماس بوده است. با علم به این حقیقت که واکسنی برای تزریق و پیشگیری از ابتلای به این بیماری وجود ندارد لذا راه‌های زیر می‌تواند در کاهش هرچه بیشتر شانس ابتلای فرد به این بیماری نقش به سزایی داشته باشد:
۱) در زمان‌های مهمی که در زیر می‌آید نیاز است که دستان خود را با آب و صابون و با دقت بشویید:
- قبل از خوردن غذا یا آماده کردن غذا برای استفاده دیگران؛
- پس از تعویض پوشک یا کمک به نظافت شخص دیگری که به در حال اجابت مزاج است.
۲) اگر از کودکانی مبتلا به بیماری شیگلوز هستند مراقبت می‌کنید ، بعد از اجابت مزاج آنها نیاز است که به‌سرعت پوشک‌های کثیف آنها را در سطل زباله پوشیده قرار دهید. همچنین پس از تعویض پوشک ، نیاز است که دستان خود و کودک را با آب و صابون با دقت بشویید. علاوه بر موارد یادشده به خاطر داشته باشید اگر محتویات پوشک از آن نشت پیدا کرد نیاز است که آن محل و یا دستان خود را آب و مواد شوینده بشویید.
۳) از نوشیدن آب حوضچه‌ها ، دریاچه‌ها یا استخرهای شنا بدون آب تصفیه‌شده و دارای کلر جدا اجتناب نمایید.
۴) هنگام انجام مسافرت ، با دقت دستورالعمل‌های صرف مواد غذایی ایمن و تهیه آب سالم را مطالعه کرده و دست‌ها را قبل و بعد از مصرف غذا با آب و صابون بشویید
۵) از تماس جنسی با افرادی که اسهال ( به‌ویژه اسهال خونی) دارند یا اخیراً ( در چند هفته اخیر) از عفونت شیگلا بهبودیافته‌اند اجتناب نمایید.
اگر فرد مبتلابه این بیماری است ، با استفاده از راه‌های زیر می‌توان از سرایت و ابتلای بقیه افراد پیشگیری کند:
- شستن مکرر دست‌ها ، به‌ویژه قبل از تهیه یا میل نمودن غذا و بعد از استفاده از حمام یا تعویض پوشک؛
- اگر فرد بیمار است بهتر از تهیه و آماده کردن غذا به‌ویژه برای سایر افراد خودداری کند؛
- اگر فرد یا اعضای خانواده او بیمار هستید ، غذای مورداستفاده خود را با فرد دیگری تقسیم نکنند؛
- شنا و آب تنی نکند؛
- تا یک هفته بعد از اینکه در فرد مبتلا اسهال بهبود یافت نیاز است که از برقراری رابطه جنسی (واژینال ، مقعدی و دهانی) با دیگران اجتناب ورزد. از آنجا که میکروب شیگلا ممکن است چند هفته در مدفوع باشد ، نیاز است که تا چندین هفته پس از نقاهت از بیماری ، فرد از روش‌های مطمئن کمک گرفته یا در حالت ایده آل از برقراری رابطه جنسی پرهیز کند؛
- ماندن در خانه و پرهیز از فعالیت در مدرسه یا انجام مراقبت‌های بهداشتی ، انجام خدمات در مراکز تهیه ، یا کارهایی که لازمه آنها مراقبت از کودکان است، در زمان بیماری و این امر تا زمان تائید بهبودی کامل و بدون خطر بودن بازگشت به کار توسط مراکز دارای صلاح نیاز است که ادامه پیدا کند.
منبع این مقاله: CDC
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط گروه نویسندگان مجله قرمز ترجمه و تألیف شده است.