سندروم تخمدان پلی کیستیک؛ علائم، درمان و عوارض آن بر باروری و بارداری

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS مخفف Polycystic ovary syndrome) مشکلی است که از هر ۱۰ زن در سنین باروری ۱ نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دارای عدم تعادل هورمونی و مشکلات متابولیسمی هستند که ممکن است بر سلامت و ظاهر کلی آن‌ها تأثیر بگذارد. PCOS همچنین یکی از علل شایع و قابل درمان ناباروری است.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چیست؟

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک مشکل شایع است که به دلیل عدم تعادل هورمون‌های تولید مثل ایجاد می‌شود. عدم تعادل هورمونی باعث ایجاد مشکلاتی در تخمدان‌ها می‌شود. تخمدان‌ها تخمک‌ها را می‌سازند که هر ماه به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی سالم آزاد می‌شود. در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمک آن‌طور که باید رشد نمی‌کند یا در طول تخمک‌گذاری آن‌طور که باید آزاد نمی‌شود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند باعث از دست رفتن یا نامنظم شدن قاعدگی شود. پریودهای نامنظم می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

ناباروری (ناتوانی در باردار شدن: در واقع PCOS یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در زنان است.
ایجاد کیست (کیسه‌های کوچک پر از مایع) در تخمدان‌ها

چه کسانی به PCOS مبتلا می‌شوند؟

بین ۵ تا ۱۰ درصد از زنان بین ۱۵ تا ۴۴ سال یا در طول سال‌هایی که می‌توانند بچه‌دار شوند، به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا می‌شوند. اغلب زنان در دهه‌های ۲۰ تا ۳۰ سالگی متوجه می‌شوند که به PCOS مبتلا هستند، زمانی که برای باردار شدن به مشکل برمی‌خورند و به پزشک خود مراجعه می‌کنند. اما سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ممکن است در هر سنی بعد از بلوغ اتفاق بیفتد.

زنان از هر نژاد و قومیتی در معرض خطر ابتلا به PCOS هستند. اگر چاقی دارید یا اگر مادر، خواهر یا خاله‌ی مبتلا به PCOS دارید، خطر ابتلا به PCOS در شما ممکن است بیشتر باشد.

علائم PCOS چیست؟

برخی از علائم PCOS عبارتند از:

سیکل قاعدگی نامنظم: ممکن است قاعدگی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک قطع شود یا دوره‌های کمتری در هر سال داشته باشند (کمتر از هشت بار در سال).
موهای بیش از حد روی صورت، چانه یا قسمت هایی از بدن که معمولاً مردان در آن قسمت‌ها مو دارند. به این مشکل “هیرسوتیسم (hirsutism)” می‌گویند. هیرسوتیسم تا ۷۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آکنه روی صورت، سینه و قسمت بالایی پشت
نازک شدن مو یا ریزش موهای سر؛ طاسی با الگوی مردانه
افزایش وزن یا مشکل در کاهش وزن
تیره شدن پوست به خصوص در امتداد چین‌های گردن، کشاله ران و زیر سینه‌ها
تگ‌های پوستی، که منگوله‌های کوچک پوست در ناحیه زیر بغل یا گردن هستند

چه چیزی باعث PCOS می‌شود؟

علت دقیق PCOS مشخص نیست. اکثر متخصصان فکر می‌کنند که عوامل متعددی از جمله ژنتیک در این امر نقش دارند:

سطوح بالای آندروژن: گاهی اوقات آندروژن‌ها “هورمون‌های مردانه” نامیده می‌شوند، اگرچه همه زنان مقادیر کمی آندروژن تولید می‌کنند. آندروژن‌ها رشد صفات مردانه مانند طاسی با الگوی مردانه را کنترل می‌کنند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بیش‌ازحد معمول آندروژن دارند. سطح آندروژن بالاتر از حد طبیعی در زنان می‌تواند مانع از تخمک‌گذاری در طول هر سیکل قاعدگی شود. همچنین می‌تواند باعث رشد موی اضافی و آکنه شود که هر دو از علامت‌های PCOS هستند.

سطوح بالای انسولین: انسولین هورمونی است که نحوه تبدیل غذایی که می‌خورید به انرژی را کنترل می‌کند. مقاومت به انسولین زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن ما به‌طور طبیعی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. در نتیجه سطح انسولین خون ما بالاتر از حد طبیعی می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به PCOS مقاومت به انسولین دارند، به‌ویژه آن‌هایی که اضافه وزن یا چاقی دارند، عادات غذایی ناسالم دارند، فعالیت بدنی کافی ندارند و سابقه خانوادگی دیابت (معمولا دیابت نوع ۲) دارند. با گذشت زمان، مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به دیابت نوع ۲ شود.

اگر PCOS داشته باشم هنوز هم می‌توانم باردار شوم؟

بله. ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک به این معنا نیست که نمی‌توانید باردار شوید. PCOS یکی از شایع‌ترین، اما قابل درمان‌ترین علل ناباروری در زنان است. در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، عدم تعادل هورمونی در رشد و آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها (تخمک‌گذاری) اختلال ایجاد می کند. اگر تخمک‌گذاری نداشته باشید نمی‌توانید باردار شوید.

پزشک می‌تواند با شما درمورد راه‌هایی صحبت کند که به شما در تخمک‌گذاری کمک می‌کند و شانس باردار شدن را افزایش می‌دهد.

تنبلی تخمدان

Photo by Jonathan Borba from Pexels

آیا سندروم تخمدان پلی کیستیک با سایر بیماری‌ها مرتبط است؟

بله، مطالعات بین PCOS و سایر مشکلات سلامتی، از جمله موراد زیرارتباط پیدا کرده‌اند:

دیابت. بیش از نیمی از زنان مبتلا به PCOS قبل از سن ۴۰ سالگی به دیابت یا پیش‌دیابت (عدم تحمل گلوکز) مبتلا خواهند شد.

فشار خون بالا. زنان مبتلا به PCOS در مقایسه با زنان همسن بدون سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا هستند. فشار خون بالا عامل اصلی بیماری‌های قلبی و سکته است.

کلسترول ناسالم: زنان مبتلا به PCOS اغلب سطوح بالاتری از کلسترول LDL (بد) و سطوح پایینی از کلسترول HDL (خوب) دارند. کلسترول بالا خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته را افزایش می‌دهد.

آپنه خواب: این مشکل زمانی است که توقف‌های لحظه‌ای و مکرر در تنفس باعث قطع خواب می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دارای اضافه وزن یا چاقی هستند که می‌تواند باعث آپنه خواب شود. آپنه خواب خطر ابتلا به بیماری قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد.

افسردگی و اضطراب. افسردگی و اضطراب در بین زنان مبتلا به PCOS رایج است.

سرطان آندومتری. مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری، چاقی، مقاومت به انسولین و دیابت (همگی در زنان مبتلا به PCOS رایج هستند) خطر ابتلا به سرطان آندومتر (پوشش داخلی رحم) را افزایش می‌دهند.

محققان نمی‌دانند که آیا PCOS باعث برخی از این مشکلات می‌شود، آیا این مشکلات باعث PCOS می‌شوند یا شرایط دیگری وجود دارند که باعث PCOS و این مشکلات سلامتی می‌شود.

آیا علائم PCOS من در یائسگی از بین می‌رود؟

بله و خیر. PCOS بر بسیاری از سیستم‌های بدن تأثیر می‌گذارد. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک متوجه می‌شوند که با نزدیک شدن به یائسگی، چرخه‌های قاعدگی آن‌ها منظم‌تر می‌شود. با این حال، عدم تعادل هورمونی ناشی از PCOS آن‌ها با افزایش سن تغییر نمی‌کند، بنابراین ممکن است همچنان علائم PCOS را داشته باشند.

همچنین، خطر بیماری‌های مرتبط با PCOS، مانند دیابت، سکته مغزی و حمله قلبی با افزایش سن افزایش می‌یابد. این خطرات ممکن است در زنان مبتلا به PCOS بیشتر از زنان بدون سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص PCOS وجود ندارد. برای کمک به تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و رد سایر علل علائم شما، پزشک ممکن است درمورد سابقه پزشکی‌تان با شما صحبت کند و یک معاینه فیزیکی و آزمایشات مختلف انجام دهد:

معاینه بدنی. پزشک فشار خون، شاخص توده بدنی (BMI) و اندازه کمر شما را بررسی می‌کند. پزشکان همچنین برای موهای اضافی صورت، سینه یا پشت، آکنه یا تغییر رنگ پوست به پوست شما را معاینه می‌کنند.

معاینه لگن. پزشک شما ممکن است معاینه لگنی را برای علائم هورمون‌های مردانه اضافی (به عنوان مثال، بزرگ شدن کلیتوریس) انجام دهد و بررسی کند که آیا تخمدان‌های شما بزرگ یا متورم شده‌اند.

سونوگرافی لگن. این آزمایش از امواج صوتی برای بررسی تخمدان‌ها از نظر کیست و بررسی آندومتر (پوشش داخلی رحم) استفاده می‌کند.

آزمایشات خون: آزمایش خون سطوح هورمون آندروژن شما را که گاهی اوقات “هورمون مردانه” نامیده می‌شود، بررسی می‌کند. پزشک شما همچنین سایر هورمون‌های مرتبط با سایر مشکلات رایج سلامتی که می‌تواند با PCOS اشتباه گرفته شود، مانند بیماری تیروئید را بررسی می‌کند. پزشک شما همچنین ممکن است سطح کلسترول‌تان را آزمایش کند ونشانگرهای دیابت را نیز بررسی کند.

هنگامی که سایر بیماری‌ها رد شدند، اگر حداقل دو مورد از علائم زیر را داشته باشید، ممکن است PCOS تشخیص داده شود:

پریودهای نامنظم، از جمله پریودهایی با فاصله کم یا قطع شدن قاعدگی.
علائمی که نشان می‌دهد سطح آندروژن بالایی دارید:
رشد موهای زائد در صورت، چانه و بدن (هیرسوتیسم)
آکنه
نازک شدن موهای سر
سطح آندروژن خون بالاتر از حد طبیعی است
کیست های متعدد در یک یا هر دو تخمدان

سندروم تخمدان پلی کیستیک چگونه درمان می‌شود؟

هیچ درمانی برای PCOS وجود ندارد، اما می‌توانید علائم آن را مدیریت کنید. شما و پزشکتان بر اساس علائم، برنامه‌هایتان برای بچه‌دار شدن و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و بیماری قلبی، روی یک برنامه درمانی کار خواهید کرد. بسیاری از زنان به ترکیبی از درمان‌ها نیاز دارند، از جمله:

اقداماتی که می‌توانید در خانه برای کمک به کاهش علائم خود انجام دهید
داروها

برای بهبود علائم PCOS چه اقداماتی را می‌توانم در خانه انجام دهم؟

برای کمک به علائم PCOS می‌توانید اقداماتی را در خانه انجام دهید، از جمله:

کاهش وزن. عادات غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به تسکین علائم مرتبط با PCOS کمک کند. کاهش وزن ممکن است به کاهش سطح گلوکز خون، بهبود نحوه استفاده بدن از انسولین و کمک به رسیدن هورمون‌های شما به سطوح طبیعی کمک کند. حتی کاهش ۱۰ درصدی وزن بدن (به عنوان مثال، یک زن ۱۵۰ پوندی که ۱۵ پوند از دست می‌دهد) می‌تواند به منظم شدن چرخه قاعدگی شما کمک کند و شانس باردار شدن‌تان را افزایش دهد.

از بین بردن موها. برای از بین بردن موهای زائد می‌توانید از کرم های رفع موهای زائد صورت، لیزر موهای زائد یا الکترولیز استفاده کنید. کرم‌ها و محصولات رفع موهای زائد را می‌توانید در داروخانه ها پیدا کنید. اقداماتی مانند لیزر موهای زائد یا الکترولیز باید توسط پزشک انجام شود و ممکن است تحت پوشش بیمه درمانی قرار نگیرند.

کند کردن رشد مو.: یک درمان پوستی که با نسخه در دسترس است (کرم افلورنیتین Hcl به انگلیسی: (eflornithine HCl)) می‌تواند به کاهش سرعت رشد موهای جدید در مکان‌های ناخواسته کمک کند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک

Photo by MART PRODUCTION from Pexels

چه نوع داروهایی PCOS را درمان می‌کنند؟

انواع داروهایی که PCOS و علائم آن را درمان می‌کنند عبارتند از:

داروهای هورمونی ضد بارداری، شامل قرص، پچ، شات، حلقه واژینال و دستگاه داخل رحمی هورمونی (IUD). برای زنانی که نمی‌خواهند باردار شوند، داروهای هورمونی ضد بارداری می‌تواند:

سیکل قاعدگی را منظم‌تر کند
خطر ابتلا به سرطان آندومتر را کاهش دهد
به بهبود آکنه و کاهش موهای زائد صورت و بدن کمک کند (از پزشک خود درمورد داروهای ضد بارداری استروژن و پروژسترون سوال کنید.)

داروهای ضد آندروژن: این داروها اثر آندروژن‌ها را مسدود می‌کنند و می‌توانند به کاهش ریزش موی سر، رشد موهای صورت و بدن و آکنه کمک کنند. این داروها توسط سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) برای درمان علائم PCOS تایید نشده‌اند. این داروها همچنین می‌توانند در دوران بارداری مشکلاتی ایجاد کنند.

متفورمین: متفورمین اغلب برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود و ممکن است به برخی از زنان مبتلا به علائم PCOS کمک کند. این دارو برای درمان علائم PCOS توسط FDA تایید نشده است. متفورمین توانایی انسولین در کاهش قند خون را بهبود می‌بخشد و می‌تواند سطح انسولین و آندروژن‌ها را کاهش دهد. پس از چند ماه استفاده از متفورمین ممکن است این دارو به شروع مجدد تخمک‌گذاری کمک کند، اما معمولاً تأثیر کمی روی آکنه و موهای زائد صورت یا بدن دارد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که متفورمین ممکن است اثرات مثبت دیگری از جمله کاهش توده بدنی و بهبود سطح کلسترول داشته باشد.

اگر بخواهم باردار شوم، گزینه‌های درمانی من برای PCOS چیست؟

در صورت ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، چندین گزینه برای کمک به شانس باردار شدن دارید:

کاهش وزن. اگر اضافه وزن یا چاقی دارید، کاهش وزن از طریق تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به منظم‌تر شدن چرخه قاعدگی و بهبود باروری شما کمک کند.

دارو. پس از رد سایر علل ناباروری در شما و همسرتان، پزشک ممکن است دارویی برای کمک به تخمک‌گذاری شما تجویز کند، مانند کلومیفن (کلومید (Clomid)).

لقاح آزمایشگاهی (IVF). اگر دارو مؤثر نباشد IVF می‌تواند یک گزینه باشد. در IVF، تخمک شما با اسپرم همسرتان در آزمایشگاه بارور می‌شود و سپس برای کاشت و رشد در رحم شما قرار می‌گیرد. در مقایسه با درمان داروی تنهایی، IVF دارای نرخ بارداری بالاتر و کنترل بهتری بر خطر داشتن دوقلو و سه‌قلوزایی است (با اجازه دادن به پزشک برای انتقال یک تخمک بارورشده به رحم).

عمل جراحی: جراحی نیز یک گزینه است، معمولاً تنها در صورتی که سایر گزینه‌ها مؤثر واقع نشوند. پوسته بیرونی (به نام قشر) تخمدان‌ها در زنان مبتلا به PCOS ضخیم است و تصور می‌شود که در جلوگیری از تخمک‌گذاری طبیعی نقش دارد. دریل کردن تخمدان جراحی‌ای است که در آن پزشک با استفاده از لیزر یا سوزن ظریفی که با برق گرم می‌شود، چند سوراخ در سطح تخمدان شما ایجاد می‌کند. جراحی معمولاً تخمک‌گذاری را برمی‌گرداند، اما فقط برای ۶ تا ۸ ماه.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چگونه بر بارداری تأثیر می‌گذارد؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند مشکلاتی را در دوران بارداری برای شما و کودکتان ایجاد کند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک میزان بالاتری از موارد زیر را دارند:

سقط جنین
دیابت بارداری
پره‌اکلامپسی (Preeclampsia: فشار خون بالا در حاملگی)
سزارین
همچنین نوزادان این افراد خطر بیشتری برای درشت‌تنی (بیش از ۴ کیلوگرم) و گذراندن زمان بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) دارند.

چگونه می‌توانم از مشکلات ناشی از PCOS در دوران بارداری جلوگیری کنم؟

شما می‌توانید خطر بروز مشکلات در دوران بارداری را با موارد زیر کاهش دهید:

رسیدن به وزن مناسب قبل از بارداری
رسیدن به سطح قند خون سالم قبل از بارداری:. شما می‌توانید این کار را از طریق ترکیبی از عادات غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن و داروهایی مانند متفورمین انجام دهید.
مصرف اسید فولیک: با پزشک خود در مورد میزان اسید فولیک مورد نیاز خود صحبت کنید.