بیماری آشالازی بر خلاف دیگر بیماریهای دستگاه گوارش نظیر سندرم روده تحریک پذیر و یا ریفلاکس معده و مری از جمله بیماریهای شایع در این منطقه کارکردی از بدن است. این بیماری غیر معمول معمولاً مری فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار داده و باعث دشواری و اختلال در بلع مواد غذایی از طریق مری به معده می‌شود. اندام مری عضوی تشکیل شده از یک لوله ماهیچه‌ای است که کار انتقال مواد غذایی از گلو به معده را بر عهده دارد. در حالت عادی، انقباضات هماهنگ ماهیچه‌های صاف که امواج پریستاتیک خواننده می‌شوند باعث انتقال مواد غذایی را از طریق مری به معده می‌شوند. بین مری و معده ماهیچه‌ای به نام اسفنکتر مری (LES) وجود داشته که مری را در بر گرفته و در نتیجه بسته نگه می‌دارد. این امر مانع از بازگشت مواد مواد غذایی و اسید در معده از طریق مری می‌شود. این اسفنکتر در زمان بلع غذا آرام و باز شده تا مواد غذایی به معده منتقل شود. در عین حال اعصاب باعث هماهنگی در انقباضات مری شده و در نتیجه با باز شدن اسفنکتر این مواد غذایی به معده منتقل می‌شوند. در بیماری آشالازی ، سلول‌های عصبی مستقر در دو سوم تحتانی مری و اسفنکتر دارای عملکرد غیر طبیعی هستند. این باعث ایجاد موجهای پریستالیک غیر هماهنگ یا ضعیف شده و در نهایت سبب بستگی اسفنکتر می‌شود. متاسفانه یکی از مواردی که سبب پیچیدگی در مواجهه با این بیماری می‌شود، ناشناخته بودن علت ایجاد این بیماری و همچنین غیر ارثی بودن الگوی ابتلای بیماران به این بیماری است. بروز علائم این بیماری غالباً در افراد ۲۵ تا ۶۰ ساله رخ می‌دهد.
علائم ابتلا به بیماری آشالازی
علائم و نشانه‌های ابتلا به این بیماری که به تدریج پیشرفت کرده و سالها طول می‌کشد تا به اوج برسد و حتی گاهی با ریفلاکس معده و مری (سوزش سر دل) اشتباه می‌شود شامل موارد زیر است:
- مشکل در بلع مواد غذایی به خصوص مواد غذایی به شکل جامد. لازم به ذکر است که در مراحل اولیه این بیماری مصرف مایعات و انتقالان از طریق مری به معده معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد.
- برگشت یا استفراغ غذاهای هضم نشده در معده.
- درد قفسه سینه، ناراحتی یا احساسی پری در زیر استخوان، به ویژه در پی وعده‌های غذایی سنگین
- وجود مشکلاتی در بلع مواد جامد و مایع (این مشکل در اواخر و اوج این بیماری رخ می‌دهد).
- کاهش وزن (در اواخر بیماری اتفاق می افتد).
تشخیص بیماری آشالازی
بعضی آزمایش‌ها و تست برای تشخیص این یاری به کار می‌رود که البته ممکن است به طور مشترک برای تشخیص دیگر بیماری نیز به کار برود که در ادامه چند مورد از آنها را بررسی می‌کنیم:
ازوفاژو گرافی (بلع باریم) : در این روش عنصر باریم به عنوان ماده‌ای حاجب و معرف به فرد مشکوک خورانده می‌شود تا از طریق آزمایش اشعه ایکس ( X-ray) این فرایند پیگیری شود. این آزمایش نشان می‌دهد که مری بزرگ شده است و یا خیر و آیا به درستی قادر به تخلیه در معده هست یا نه. اگر چه این روش، روشی بدون درد است ولی کسانی که مبتلا به این بیماری باشند، ممکن است در زمان این آزمایش علائمی شبیه به علائم بیماری خود را تجربه کنند.
میزان سختی و شدت این بیماری
بیماری آشالازی فاقد درمان کاملاً قطعی است و حتی پس از درمان در طی ۵-۱۰ سال ممکن است فرد سابقاً بیماری با عود مجدد علائم این بیماری روبرو شود، به این حقیقت این امر را باید اضافه کرد که در صورت عدم درمان علائم این بیماری همواره سخت‌تر و شدیدتر خواهد شد و با ایجاد مشکلات در بلع و غذیه و ورود مواد غذایی به بدن فرد وی را با مشکلات متنابهی روبرو خواهد ساخت. درمانهای این بیماری که البته با توجه به ماهیت پیچیده این بیماری هنوز با کارایی ۱۰۰ درصد و کاملاً ثبات شده‌ای همراه نشده است، در صورت تشخیص پزشک معالج باید به صورت دنباله دار و مستمر و نه مقطعی باشد تا بتواند سیر بیماری را با کندی و حتی توقف روبرو کند.
پیشگیری از ابتلای به بیماری آشالازی
با توجه به ماهیت پیچیده این بیماری و تقریبا ناشناخته بودن راه ها و زمینه ابتلای به این بیماری، راه پیشگیری از این بیماری نیز فعلا ناشناخته است.
درمان این بیماری
گزینه‌های انتخابی برای درمان این بیماری گوارشی بستگی به عوامل زیر دارد:
- شرایط عمومی و میزان سلامتی فرد بیمار
- تخصص پزشک معالج به همراه تکنیک‌های مختلف درمان این بیماری
- انتخاب شخصی
- سابقه درمانهای قبلی در مورد این بیماری
گزینه‌های انتخابی برای درمان این بیماری شامل موارد زیر است:
اتساع پنوماتیک (بالون): این روش که یکی از بهترین‌های شناخته شده در حال حاضر است بعد از آندوسکوپی برای فرد استفاده می‌شود. این روش به این صورت است که در یک بادکنک (بالن) در مری فرد دمیده شده و این روش باعث اتساع و ایجاد کشش در ماهیچه‌های مری فرد می‌شود که دچار مشکل شده است. این فشار باعث سهولت در مصرف و گذشتن مواد غذایی از مری فرد خواهد شد. این روش که تا حدودی هم مؤثر دارد تا سالها اثر خود را حفظ می‌کند البته لازم است این نوع درمان به تنهایی و یا به همراه دیگر روش‌های درمان ادامه یابد. یکی از مخاطرات استفاده از این روش این است که در عمل استفاده از بالون، مری فرد چار پارگی شده و سلامت فرد تحت درمان را به خطر اندازد. این امر یک اورژانس پزشک و جراحی است و باید سریعاً فرد مورد درمان قرار گیرد. البته لازم به ذکر ست که این مشکل در درصد بسیار کمی از افراد درمان روی می‌دهد.
جراحی (روش میوتومی هلر): یکی دیگر از روش‌ها که البته نسبت به استفاده از بالن فراوانی کمتری در استفاده دارد عمل جراحی است که می‌تواند باعث بهبود در مری و در نتیجه سیستم بلع در فرد شود. این روش که در ابتدا با مخاطراتی روبرو بود با پیشرفت طبیعی و روز افزون علم پزشکی ریسک کمتری برای به خطر افتادن زندگی فرد تحت عمل جراحی خواهد داشت. به جز عمل جراحی باز و گسترده لاپاراسکوپی دیگر موردی است که می‌تواند از طریق ایجاد برش‌هایی کوچک در شکم فرد صورت گیرد. کارایی این روش هم خوب و قابل قبول گزارش شده است.
استفاده از سم بوتولینم: سم بوتولینم که توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم تولید می‌شود و محصولی بالطع خطرناک است دارای اتفاقاً اثر جانبی مفیدی است. به تازگی از این سم در عملی که بوتاکس نام دارد برای بهتر کردن صورت و از بین بردن چین استفاده می‌شود. استفاده سطحی از این سم باعث فلج پوستی در زمانی معین می‌شود و همین باعث جلوگیری از ایجاد چین و چروک می‌شود. جدای از این استفاده از این سم دارای کاربرد خوبی در مبارزه با بیماری آشالازی است. این سم می‌تواند اسفنکتر مری را ابتدا فلج و سپس شل کرده و باعث سهولت بیشتر در مصرف غذا و عبور آن از طریق مری و کاهش علائم ناشی از این بیماری به خصوص دیس فاژی می‌شود. البته به جز فواید و اثرات کاربردی این ماده باید به ضعف‌های آن هم یکی گران بودن به نسبت میزان اثر و دیگر کوتاه بودن مدت تأثیر گذاری و از میان رفتن آن بعد از زمان کوتاهی اشاره کرد.
دیگر روش‌های درمانی: به جز راهکارهایی که در مورد آنها توضیح داده شد روش‌های دیگری نیز برای رمان این بیماری وجود دارد از جمله استفاده از داروهای کاهنده فشار در ناحیه اسفنکتر مری که می‌توان به نیفدیپین (Adalat، Procardia) و نیتراتها (ایزوسورباید یا نیتروگلیسیرین) از این دسته اشاره کرد. برای اینکه مصرف این داروها همراه با کارایی بهتری باشند بهتر از قبل از مصرف غذا این داروها در زیر زبان قرار گرفته از طریق شریان‌هایی که در قسمت زیر زبان وجود دارد سریعاً جذب شوند. فعلاً بررسی‌های جامعی در مورد میزان تأثیر این داروها صورت نگرفته، این داروها روشی متمایز و ستقل برای درمان این بیماری نیستند و در دفعات کم و به صورت مکمل با دیگر روش‌ها به کار رفته و ممکن است تأثیر مفیدی داشته باشند.
چه زمانی نیاز است که فرد به یک پزشک متخصص مراجعه کند؟
در این مواقع نیاز است که فرد برای پایش فوری وضعیت جسمی خود که می‌تواند مخاطره آمیز باشد، به پزشک متخصص مراجعه کند:
- وجود یا بروز هرگونه درد جدید در قسمت قفسه سینه (CHEST PAIN)، به خصوص اگر این درد بیش از ۵ یا ۱۰ دقیقه طول بکشد.
- عدم توانایی در بلع مایعات (که با وجه به احتمال کم آبی و دهیدراتاسیون بدن خطرناک می‌باشد).
در صورت مشاهده موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- کاهش وزن غیر قابل توضیح یا بدون دلیل
- سرفه یا درد شبانه
- مشکل در بلع مواد غذایی جامد
پیش آگهی و دوره ابتلا به این بیماری
اگرچه هنوز راه درمانی‌ای قطعی برای درمان این بیماری در حال حاضر معرفی نشده ولی چند راه درمانی می‌توانند برای چند سال، با کارایی خوبی علائم این بیماری را کاهش داده و کنترل کنند. هنگامی که نیاز به تکرار و ادامه پروسه درمانی وجود داشته باشد، این پروسه می‌تواند در کاهش علائم ابتلا به این بیماری که باعث اختلال در زندگی روزانه فرد مبتلا می‌شود، به همان اندازه درمان اولیه موفق آمیز باشد.
منبع: drugs.com
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط امین ظهورتبار از گروه نویسندگان مجله قرمز ترجمه و تألیف شده است.