کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر Sapiens: A Brief History of Mankind نوشته یووال نوح هراری Yuval Noah Harari یک کتاب جامع اما متفاوت درباره تاریخ بشر است که در سال ۲۰۱۴ به چاپ رسیده است. این کتاب در سال ۱۳۹۶ به فارسی ترجمه و در دسترس خوانندگان ایرانی قرار گرفت. هراری از دانشگاه آکسفورد دکترای تاریخ دارد و در این کتاب به پژوهش سوالات صریحی پرداخته است مثل “رابطه بین تاریخ و زیست شناسی چیست؟ آیا عدالتی در تاریخ وجود داشته است؟ آیا مردم در طول تاریخ خوشبختتر و شادتر شدهاند؟ “در این مقاله اختصاصی از مجله قرمز به کتاب کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر، نوشته یووال نوح هراری خواهیم پرداخت و درباره تحلیلی که این نویسنده از تاریخ و تکامل بشر در کتاب خود ارائه کرده است مطالبی را بیان خواهیم نمود.
کتاب انسان خردمند ، تاریخ مختصر بشر
انسانها دو و نیم میلیون سال است که روی این کره خاکی زندگی میکنند اما گونه انسان خردمند یا هوموساپین که گونه ما را شامل میشود ۱۵۰ هزار سال پیش پا به عرصه وجود گذاشته که تنها ۶ درصد از این زمان را شامل میشود. اما یووال نوح هراری ۹۵ درصد از متن کتاب خود را به این گونه اختصاص داده است تا نشان دهد که گونه انسان خردمند چقدر خودخواهانه و نابخردانه گونهها و منابع مختلف زیستی را از بین برده و همچنان در حال از بین بردن آنها است. زمانی که انسان خردمند پا به عرصه حیات گذاشت حداقل شش گونه انسانی دیگر نیز در کره زمین وجود داشتند که با تلاشهای (!) هوموساپینها از بین رفتند و انسان خردمند به گونه انسانی حاکم بر کره زمین تبدیل شد. پس از آن تاریخ مختصر این گونه بشری در کتاب آغاز میشود که در مقایسه با تاریخ دو و نیم میلیون ساله انسانها روی زمین واقعا مختصر است. نسخه انگلیسی کتاب انسان خردمند چهارصد صفحه و نسخه ترجمه شده فارسی آن حدود ۶۰۰ صفحه است و هراری در بسیاری از این صفحات در کنار پرداختن به تاریخ بشر به زمان حال و آینده نیز پرداخته است. او در بیشتر مطالب کتاب خود بدون قضاوت و داوری عمل کرده و تصمیم گیری و اندیشیدن به این موضوعات عمیق بشری را به خود ما واگذاشته است.
انقلابهایی که زندگی بشر امروزی را شکل دادند
کتاب انسان خردمند با معرفی چند انقلاب آغاز میشود، نخستین آنها انقلاب شناختی است که حدود ۷۰ هزار سال پیش در گونه هوموساپین یعنی انسان خردمند رخ داد و باعث ادراک او نسبت به محیط اطراف شد. انسان خردمند با دستیابی به این شناخت توانست در مورد چیزهایی که وجود نداشتند فکر و خیالپردازی کند و با سخن گفتن از آنها افراد بیشتری را در دستههای بزرگ جمع اوری کرده و به مقابله با گونههای انسانی دیگر بپردازد. دومین انقلاب، انقلاب کشاورزی است که حدود ۱۱ هزار سال پیش اتفاق افتاد و انسانها با کشت محصولات و پرورش حیوانات توانستند یکجا نشین شده و شکارگری و جمع آوری خوراک را کنار بگذارند. با این تحول، غذا بیشتر شد و تعداد انسانها هم افزایش یافت. انقلاب سوم انقلاب علمی بود که حدود ۵۰۰ سال پیش جرقه آن زده شد و به انقلاب صنعتی، انقلاب اطلاعاتی، انقلاب بیوتکنولوژی در سالها و قرنهای بعد منجر شد و زندگی بشر را به شکل امروزی درآورد. در حدی که امروز میتوان در واقعیت از انسانهای نامیرا و سایبرگهایی سخن گفت که تا چند سال پیش تنها موضوع فیلمهای تخیلی بودهاند.
اما کتاب انسان خردمند تنها به این انقلابها محدود نیست و در بخشهایی دیگر از تحولات بزرگ دیگری که در زندگی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بشر رخ داد سخن میگوید مثل گسترش زبان که باعث شکل گیری فرهنگ شد، به وجود آمدن مذهب که اعتقاد تک خدایی و چند خدایی و مذاهب مهم دیگر بر اساس آن شکل گرفت، به وجود آمدن مفهوم پول، اعتبار و اقتصاد که باعث شکل گیری امپراطوریهای پبزرگ و ظهور کاپیتالیسم شد. این کتاب منبعی غنی از اطلاعات در زمینههای مختلف است که به بسیاری از سوالات شما درباره همه موضوعات پاسخ میدهد و این پاسخها کاملا صریح و حتی گاهی شوکه کننده هستند مثلا در بخشی از کتاب، هراری مینویسد: “این انسان نبود که گندم را اهلی کرد بلکه این گندم بود که انسان را اهلی کرد. چون طبق اصول تکاملی، موفقیت یک گونه گیاهی و جانوری در افزایش تعداد آن است و گندم نیز چند هزار سال پیش یک گونه محدود بود که به طور وحشی در مناطق بسیار کمی میرویید اما به لطف انقلاب کشاورزی امروزه میلیونها هکتار از اراضی در کره زمین محل رشد این گونه گیاهی شده است.”
او در ادامه بیان میکند که انقلاب کشاورزی اگرچه باعث افزایش جمعیت بشر شد اما زندگی او را دشوارتر کرد. با این اتفاق خطر قحطی، بیماریهای مسری و ناامنی گریبان زندگی او را گرفت و او برای ادامه حیات مجبور بود بیشتر کار کند و زندگی دشوارتری نسبت به دوران شکارگری و خوراک جویی داشته باشد. در بخشهای دیگر کتاب، هراری به زندگی مدرن بشر میپردازد و میگوید که DNA انسانی پیش از انقلاب کشاورزی شکل گرفت و تکامل یافت و پس از آن هر تغییری که در زندگی بشر رخ داد با ذات و طبیعت او هماهنگی نداشت. مثلا DNA شما از شما حقوق بالا و آپارتمان بزرگ یا مبلمان شیک نمیخواهد و به همین دلیل است که ما با وجود فراهم کردن این نیازها نیز هرگز احساس رضایت کامل از زندگی خود نداریم. در واقع اینها آرزوهایی هستند که سرمایه داری به عنوان یک سبک زندگی در ذهن ما قرار داده است تا بیش از قبل توسعه یابد.
ضرورت مطالعه کتاب انسان خردمند
با توصیفاتی که از کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر شد مطالعه آن برای همه توصیه میشود. این کتاب یک کتاب بسیار هوشمندانه و روشنفکرانه است که تارهای عنکبوت را از روی مغز شما کنار میزند و کمک میکند تا با افقی وسیعتر به بشر و زندگی گذشته و حال و آینده او نگاه کنید. این کتاب زبان سادهای دارد و با اشارات منطقی مفاهیم مورد نظر خود را منتقل کرده است بنابراین مطالعه آن به اطلاعات قبلی خاصی نیاز ندارد و هر کسی که به مفاهیم زیست شناسی، انسان شناسی، تاریخ، اقتصاد و علم علاقمند باشد میتواند از آن لذت ببرد حتی اگر همه موارد گفته شده در این کتاب را قبول نداشته باشد. اما هراری در این کتاب از ما میخواهد که همه ساختارهای ذهنی خود را زیر سوال ببریم و پیشرفتهای گذشته را با دلمشغولیهای کنونی مرتبط کنیم و از نتایج جدل انگیز آن نهراسیم.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت میتوانید مقالات مشابه را در بخش فرهنگ و هنر در مجله قرمز شاخه دنیای فیلم و تئاتر و کتاب مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: The Gaurdian (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)