پارچه مخمل یکی از انواع منسوجات است که بافتی پرزداز و کرکی اما فشرده دارد و از گذشته‌های دور در دنیای مد حضور داشته است. پارچه مخمل حالتی لوکس و گران قیمت دارد و به دلیل بافت نسبتا ضخیمی که دارد در لباس‌های پاییزی و زمستانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مخمل یک پارچه خاص است که ویژگی‌های خاصی هم دارد و حتی روش تولید و دوخت آن نیز متفاوت است. اگر می‌خواهید پارچه مخمل را بهتر و بیشتر بشناسید این مقاله تخصصی از مجله قرمز را مطالعه کنید و با ویژگی‌ها، تاریخچه و روش‌های تولید و کاربرد این پارچه بیشتر آشنا شوید.
مخمل چیست؟
مخمل یا Velvet در واقع نام نوعی روشی برای بافت پارچه است که معمولا از جنس نخ یا کتان است اما از هر جنس دیگری هم می‌تواند باشد. مخمل پارچه‌ای سه بعدی است که علاوه بر تار و پود، دارای کرک یا پرز هم هست، کرک‌ها الیافی هستند که عمود بر سطح پارچه قرار می‌گیرند و به آن نوعی از حجم و نرمی می‌دهند. خاب مخمل به جهتی گفته می‌شود که پرزهای ان در آن جهت بافته شده‌اند و وقتی پرزها در این جهت شکل بگیرند پارچه مخمل صاف و براق می‌شود، اما وقتی در جهت مخاف حالت داده شوند پرزها تیره به نظر می‌رسند، مشابه خاب فرش.
ترکیب پارچه مخمل
به طور معمول پارچه مخمل از الیاف ابریشم بافته می‌شود اما آن چیزی که امروزه به عنوان مخمل ابریشمی به فروش می‌رسد در واقع ترکیبی از ابریشم و الیاف ریون است. مخملی که به طور کامل و خالص از ابریشم بافته شده باشد بسیار کمیاب است و اگر هم پیدا شود قیمت بالایی خواهد داشت. مخمل را می‌توان از الیاف ریون، ویسکوز، استات (استات به راحتی بر اثر رطوبت آسیب می‌بیند) موهر، کتان، پشم و پنبه هم تهیه کرد. جنس و ترکیب مخمل روی کیفیت و قیمت آن اثر می‌گذارد به طور مثال مخمل‌هایی که از الیاف مصنوعی مثل ریون تهیه می‌شوند ارزان هستند. اگر در بافت پارچه مخمل مقدار کمی الیاف اسپندکس (نوعی الیاف با خاصیت کشسانی بالا) به آن اضافه شود پارچه مخمل حاصل حالت کشی خواهد داشت. معمولا جنس پایه مخمل و کرک آن با هم متفاوت است و لازم است هنگام خرید لباس و پارچه مخملی به برچسب آن دقت کنید، اولین اسم معمولا جنس الیاف کرک و دومین اسم جنس پایه را مشخص می‌کند.
روش‌های تولید پارچه مخمل
دو روش برای بافت مخمل وجود دارد، روش بافت دولایه و روش بافت روی سیم.
روش بافت دولایه: در روش بافت دولایه، دو لایه پارچه پایه با فاصله یکدست و مساوی روبروی هم قرار می‌گیرند، نخ کرک از هر دو پارچه عبور می‌کند و به طور محکم به آن‌ها بافته می‌شود. در نهایت با یک تیغه، کرک‌ها از وسط بریده می‌شوند و دو لایه پارچه مخمل به دست می‌آید. در نهایت مخمل‌های به دست آمده اصلاح می‌شوند تا کرک‌های آن در تمامی قسمت‌ها بلندی یکسانی داشته باشد.
روش بافت روی سیم: در این روش همان طور که از نامش پیداست بافت کرک روی پایه همراه با سیم انجام می‌شود به این شکل که سیم هم همراه با نخ کرک به پایه بافته می‌شود. پس از پایان یافتن کار، تیغه‌هایی روی پارچه قرار می‌گیرند و حلقه‌های دور سیم را برش داده و بافت مخمل را به وجود می‌آورند.
انواع پارچه مخمل
پارچه مخمل مورد استفاده در دنیای مد، انواع مختلفی دارد که در ادامه ده نوع رایج آن‌ها را معرفی خواهیم کرد.
مخمل ابریشم: این نوع مخمل یکی از تجملی‌ترین پارچه‌هایی است که تاکنون بافته شده است و حالت نرم و براقی دارد که حس خیس بودن را القا می‌کند.
مخمل طرح‌دار: مخمل دووره یا طرح‌دار نوعی پارچه است که تمام قسمت‌های آن با پرز پوشیده نیست بلکه قسمت‌هایی با کمک مواد شیمیایی سوزانده می‌شود تا کرک‌ها از بین بروند و مخمل طرح‌دار شود. این پارچه در دهه ۶۰ و ۷۰ بسیار محبوب بود.
مخمل چروک: نوعی مخمل براق و دارای بافت و چروک است که این چروک به وسیله دستگاه‌های مکانیکی و با فشرده شدن و پیچاندن روی آن به وجود می‌آید.
مخمل نخی: نوعی مخمل سبک بدون خاصیت کسشانی است که کمتری تجملی به نظر می‌رسد اما دوام بالایی دارد و در دوخت کت و شلوار استفاده می‌شود.
مخمل نما: این پارچه نوعی پارچه سنگین بافته شده از نخ است که در دوخت شلوار، کت و لباس‌های کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مخمل برجسته: گافراژ یا مخمل برجسته با استفاده از پرس حرارتی روی مخمل معمولی به وجود می‌آید و طرح گل و … روی آن نقش می‌بندد.
مخمل چکش خورده: مخمل چکش خورده شبیه به مخمل چروک است اما الیاف آن به طور کامل فشرده نمی‌شوند و می‌توان آن را نیمه چروک نامید اما ظاهر این نوع مخمل کمی برجستگی و فرورفتگی دارد.
مخمل پنه: این نوع پارچه ر واقع مخمل نیست و با فشرده کردن کرک‌ها روی الیاف پارچه به وجود می‌آید.
مخمل ولور: نوعی مخمل نخی است که سنگین‌تر است و کرک‌های بلندتری دارد و برای منسوجاتی مثل رومیزی و روتختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اخیرا برای دوخت کت و شلوار هم به کار می‌رود.
مخمل سیزل: در این نوع مخمل برخی از حلقه‌های کرک بسته و برخی باز هستند تا طرح و نقش دلخواه روی آن شکل بگیرد.
ویژگی‌های پارچه مخمل
این پارچه خاص و منحصر به فرد ویژگی‌های خاصی هم دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- نرمی و لطافت
- دوام و ماندگاری (در صورت مراقبت صحیح)
- گرما ( به دلیل داشتن پرز و احتباس هوا بین آن)
- حساسیت به فشار و لمس
- چروک شدن و تخت شدن در گذر زمان
- پرز دادن از لبه‌های خام
- خراب شدن در اثر دوخت غلط، رطوبت، سنجاق زدن، حرارت و اتوی غلط
- جذب کردن پرز و مو به خود
مراقبت از پارچه مخمل
همان طور که دیدید پارچه مخمل مستعد آسیب است و برای افزایش عمر لباس‌های تهیه شده از این پارچه باید نکات زیر را رعایت کنید:
- مخمل‌های ابریشمی و ریون حتما باید خشکشویی شوند.
- مخمل‌های پنه و دیگر مخمل‌های فشرده و چروک را می‌توان در ماشین لباسشویی شست.
- همیشه قبل از شستن لباس مخمل آن را پشت و رو کنید.
- مخمل هرگز نباید تحت فشار قرار گیرد (به خصوص اتوهای پرسی)
- برای اتو کردن مخمل از یک حوله ضخیم و نرم در زیر آن استفاده کنید و در جهت خاب مخمل اتو بزنید.
- برای باز کردن چروک مخمل از اتوی بخار به همراه بورد سوزنی مخصوص استفاده کنید (تصویر زیر)
- مخمل را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید تا رنگ آن تغییر نکند.
- اگر چیزی روی مخمل ریخت با دستمال کاغذی روی آن را فشار دهید و هرگز پارچه را نمالید.
- برچسب مراقبتی روی لباس را به دقت بخوانید.
کاربرد پارچه مخمل
پارچه‌های مخمل تهیه شده از ابریشم و ریون معمولا برای دوخت لباس‌های مجلسی زنانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما مخمل‌های الیاف مصنوعی برای لباس‌های ارزان‌تر کاربرد دارند چون دوام آن‌ها بیشتر است ولی عمق رنگ و زیبایی مخمل ابریشم را ندارند. در این میان مخمل نخی محبوبیت زیادی دارد و برای دوخت دامن، کت، جلیقه و … استفاده می‌شود. کاربرد مهم دیگر این مخمل در منسوجات خانگی مثل روتختی است. محبوب‌ترین رنگ‌های مخمل، زرشکی، آبی، آلبالویی، زمردی، سیاه، صورتی و مرواریدی هستند.
تاریخچه مخمل
تاریخچه اولین پارچه مخمل به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در مصر باستان بازمی‌گردد و تکنیک ساخت مخمل در این زمان بسیار شبیه به امروز بوده است. مصریان مخمل را پارچه‌ای تجملی می‌دانستند که برای اشراف زادگان تهیه می‌شد. مخمل‌های کتان با کرک‌های حلقه‌ای برای اولین بار در مصر تولید شد اما ساخت مخمل‌های ابریشمی به چین باستان بازمی‌گردد. قدیمی‌ترین نمونه‌های پارچه مخمل به چین و سال ۴۰۳ قبل از میلاد تعلق دارد. این مخمل از ابریشم و با کرک اصلاح نشده ساخته شده است. نساجان ژاپنی قرن‌ها به دنبال کشف راز بافت مخمل ابریشمی بودند اما چینی‌ها از این راز حفاظت می‌کردند تا این که در دوره ادو این فن آوری وارد ژاپن شد و ژاپنی‌ها به یکی از تولیدکنندگاه مخمل تبدیل شدند. ژاپنی‌ها از مخمل برای دوخت هانائو (بند پارچه‌ای روی صندل چوبی و کیف دستی) استفاده می‌کنند. در حال حاضر تولید مخمل در ژاپن در انحصار دو خانواده در شهر ناگاهاما قرار دارد.
اولین مخمل‌هایی که وارد اروپا شدند مخمل‌های ابریشمی بودند که توسط تاجران عرب از چین وارد شده و در ایتالیا به فروش رسیدند و پس از آن تاجران ایتالیایی این وظیفه را به عهده گرفته و مخمل را به سراسر اروپا وارد کردند. از نقاشی‌های قرن سیزدهم به بعد می‌توان حضور پارچه‌های مخملی را در لباس‌های سوژه‌های نقاشی مشاهده کرد. اما اروپا برای همیشه وارد کننده باقی نماند و از قرن شانزدهم در والنسیا و پاریس کارگاه‌هایی برای تولید مخمل تاسیس شد، البته مخمل چینی همچنان بازار را در سیطره خود داشت. از قرن هفدهم بورسا در عثمانی و لیون در فرانسه به مراکز مهم تولید مخمل ابریشمی تبدیل شدند که رقابت تنگاتنگی باهم داشتند. پالرمو نیز باکیفیت ترین مخمل‌ها را با تقلید از مخمل چینی تولید می‌کرد.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت می‌توانید مقالات مشابه را در بخش دنیای مد در مجله قرمز شاخه مقالات تخصصی مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: FSketcher (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)