مورچههای آتشین به هنگام بروز خطر رفتارهای جالبی از خود به نمایش میگذارند. واکنشهای عجیب و غریبی برای گریز خود و سایر همنوعانشان از خطر پیش آمده که حتی شاید بتوان آنها را نوعی مهندسی حرفهای لقب داد. برای آشنایی با خصلتهای مهندسگونهی مورچههای آتشین و قوانین خاصی که در این رابطه از آن پیروی میکنند، میتوانید با مجله قرمز در ادامهی مطلب پیش رو همراه باشید.
با توجه به این نکته که مورچههای آتشین به طور معمول لانهی تپه مانند خود را در فضای باز بنا میکنند، هنگام به راه افتادن سیلاب با خطرات جدی و پرچالشی مواجه هستند. با این حال کلونی مورچههای آتشین به کمک استفاده از ترفندهای جالب و عجیب و غریب قادر به مقابله با پدیدههایی نظیر سیلاب است.
راه گریز مورچههای آتشین از سیلاب
گریز مورچههای آتشین از پدیدههای خطرناکی نظیر سیلاب از طریق ساخت دو سازهی کاملا متفاوت صورت میگیرد. سازههایی که این گونهی تهاجمی از مورچهها به شکل کاملا گروهی و طی یک همکاری همه جانبه آنها را با بدن خود میسازند. آن هم به شکل کاملا غریزی و بدون این که ملکه یا گونهی دیگری از مورچههای حاضر در کلونی آنها را در این زمینه راهنمایی کرده یا رهبری ساخت این سازهها را بر عهده بگیرند.
اگر نوع طغیان جویبار یا رودخانههای اطراف محل زندگی مورچههای آتشین به گونهای باشد که لانهی آنها به طور کامل زیر آب قرار گیرد، مورچهها اقدام به ساخت جسم شناوری شبیه به قایق با بدن خود میکنند. جسم شناوری که بتواند آنها را به محل امنی منتقل سازد.
اما در صورتی که در نزدیکی محل زندگی مورچهها شاخه یا ساقهی درختی وجود داشته باشد که بتوانند به آن تکیه کنند، با در هم تنیدن بدن خود در یکدیگر، برج مستحکمی را به دور آن شکل میدهند که گاه به اندازهی ارتفاع بدن ۳۰ مورچهی آتشین بلندی دارد و قادر است اعضای آسیبپذیر کلونی یعنی تخمها، مورچههای تازه متولد شده و ملکه را از خطر غرق شدن یا آسیب دیدن حفظ کند.
سه قانون مهندسی مورچههای آتشین
همان گونه که به آن اشاره شد، مورچههای آتشین برای ساخت دو سازهی مذکور به وجود سرگروه یا فرمانده نیازی ندارند و این کار را به شکل گروهی و در قالب همکاری منظم تیمی انجام میدهند. با این حال برای ساخت قایق و برج مورچهای سه قانون مشترک وجود دارد که تمام مورچههای کلونی ناگزیر از رعایت آنها هستند و به شکل ناخوادآگاه و غریزی آنها را به طور کامل رعایت میکنند.
- اگر شما مورچهای هستید که یک یا چند مورچه بالای سر خود دارید نباید تکان بخورید.
- اگر شما مورچهای هستید که روی مورچههای دیگر قرار دارید، به حرکت خود در یک مسافت کوتاه، در جهت دلخواه ادامه دهید (یعنی به شکل مختصر در جهت مناسب حرکت کنید تا موقعیت ایدهآل برای استقرار را بیابید).
- اگر شما به عنوان یک مورچهی متحرک، فضایی (مناسب) را در نزدیکی مورچههای بیحرکت یافتید، آن فضا را به اشغال خود در آورده و به سایر مورچهها متصل شوید.
به کمک همین سه قانون ساده مورچههای آتشین میتوانند اقدام به تشکیل یک قایق کوچک اما مستحکم روی آب و همچنین ساختن یک برج استوار در کنار شاخه یا ساقهی گیاهان نمایند.
باید به این نکته اشاره کرد که سرسپاری مورچههای آتشین به سه قانون یاد شده و چگونگی رعایت کردن این قوانین توسط آنها امری است که به تازگی توسط جمعی از پژوهشگران بنیاد تکنولوژی جورجیا در آتلانتای امریکا مورد بررسی قرار گرفته است.
در واقع به منظور آزمایش رفتار مورچههای آتشین هنگام مواجه شدن با خطراتی نظیر سیل و آب گرفتگی محل زندگیشان و همچنین بررسی قابلیتها و تواناییهای مربوط به ساخت و ساز آنها، تیم پژوهشی بنیاد تکنولوژی جورجیا گروهی از این مورچهها را از محل زندگیشان جدا کرده و آنها را با به کارگیری ترفندهای ویژه به آزمایشگاه خود منتقل کردهاند.
گفتنی است که مورچههای آتشین حشراتی تهاجمی هستند و به محض زیر و رو شدن لانهی تپهای شکلشان توسط سایر موجودات، موقعیت حمله به خود میگیرند. به همین دلیل پژوهشگران بنیاد تکنولوژی جورجیا با سرعت هر چه تمامتر آنها را از لانهی خود جدا کرده و برای اینکه مورچهها نتوانند از محل حبس خود خارج شوند، آنها را درون سطل مخصوصی آمیخته با طلق به آزمایشگاه منتقل کردند. پس از آن آزمایشهای مربوط به ساخت قایق و برج روی آنها انجام گرفت.
در جریان آزمایشی که روی سطح آمیخته به پوشش تفلون صورت گرفت، مورچهها در مدت زمان ۲۵ دقیقه توانستند برجی به ارتفاع ۳۰ میلیمتر بسازند. این در حالی است که طول هر کدام از مورچههای آتشین به طور متوسط رقمی مابین ۲ تا ۶ میلیمتر است و هنگام ساختن برج یا قایق مورچهای، این حشرات حالت کاملا فشردهای به خود میگیرند و در یکدیگر قلاب میشوند.
از جمله نکات جالبی که در رابطه با برج مورچهای میتوان به آن اشاره کرد، شکل و شمایل ظاهری این برج است که در مجموع به برج ایفل پاریس شباهت دارد. در واقع بخش پایینی این برج همانند دهانهی یک شیپور حالتی پهن دارد و نوک آن نیز همچون بخش پایینی شیپور از حالت باریکی برخوردار است.
با این حال پژوهشگران بنیاد تکنولوژی جورجیا تنها به بررسی شکل ظاهری برج مورچهای بسنده نکردند و سعی کردند به هر طریق ممکن از درون آن نیز سر در بیاورند. به منظور انجام این کار تقریبا نیمی از مورچهها با مایعی آمیخته به رادیواکتیو یددار تغذیه شدند تا حرکات آنها زیر اشعهی ایکس قابل مشاهده و ردیابی باشد. به موجب انجام این آزمایش مشخص شد که مورچههای آتشین هنگام شکل دادن به بخش درونی برج مورچهای ساخته شده توسط خود، رفتاری کم و بیش مشابه با حفر زمین برای ساخت لانه از خود بروز میدهند.
به این معنی که تونل احداث شده درون برج مورچهای، به طور مرتب توسط آنها مورد پاکسازی قرار میگیرد. در واقع مورچههای آتشین به موجب اتخاذ این ترفند مهندسی، علاوه بر استحکام برج خود سعی میکنند شیوهای را در پیش بگیرند که فشار کمتری را متحمل شده و هنگام تشکیل دادن برج بیشتر بتوانند استراحت کنند. به این ترتیب گرچه قایق و برج مورچهای از ساختار کاملا متفاوتی نسبت به یکدیگر برخوردارند، اما برای ساخت آنها از روش مشابهی استفاده میشود و قوانین یگانهای نیز هنگام انجام این فعل و انفعال رعایت میگردد.
آشنایی مختصر با مورچههای آتشین
مورچهی آتشین نامی است که برای بخش خاصی از گونههای مربوط به نوع سولناپسیس (در طبقهبندی مورچهها) انتخاب شده است. در حال حاضر تنها دویست گونه از مورچههای آتشین در سطح جهان شناخته شده است و از این منظر میتوان گفت که گونههای مختلف مورچههای آتشین در میان نوع سولناپسیس در اقلیت قرار میگیرند. در واقع مورچههای سولناپسیس نوع گزندهی مورچههای شناخته شده را در بر میگیرد و مورچههای آتشین نیز گونهای از این مورچههای گزنده به شمار میروند.
در این میان کلونی مورچههای آتشین نیز همانند کلونی بسیاری از گونههای شناخته شدهی مورچهها بر اساس نقشهای از پیش تعریف شدهای نظیر مورچههای ملکه، مورچههای مذکر، مورچههای سرباز و مورچههای کارگر شکل گرفته است. در میان نقشهای یاد شده شاید نقش مورچههای مذکر از باقی نقشها کمرنگتر جلوه کند. چرا که مورچههای مذکر تنها به منظور تولید مثل در کلونی حضور دارند و مدت کوتاهی پس از جفتگیری با مورچههای ملکه میمیرند.
دلیل اصلی نامگذاری مورچههای آتشین به علت ویژگی گزنده بودن آنها است. در واقع به محض گزش نقطهای از پوست بدن انسان توسط این گونه از مورچههای تهامی، حسی شبیه به سوختن توسط آتش در آن نقطه پدید میآید. این همان قابلیتی است که مورچههای آتشین از آن برای شکار موجودات کوچک استفاده میکنند.
برخلاف بسیاری از گونههای شناخته شدهی مورچه در جهان، گزش مورچههای آتشین حالتی نیش مانند دارد. به بیان دقیقتر نوع گزش اکثر مورچهها با ترشح مایع اسید مانندی همراه است. اما مورچههای آتشین به هنگام گزش، یا به عبارت بهتر نیش زدن، نوعی مادهی سمی شبه قلیایی به نام سولناپسین را به بدن موجود گزیده شده تزریق میکنند تا او را از پا در بیاورند. در مجموع مورچههای آتشین علاوه بر اینکه مهندسهای خوبی هستند، شکارچیان قابلی نیز به شمار میروند.
منبع: ساینس نیوز (همراه با ترجمه، تالیف و ویرایش اختصاصی نویسندگان و مترجمان مجله قرمز)
در صورت تمایل میتوانید با نظرات خود در بخش کامنت، ما را در بهبود کیفیت مطالب بخش علمی مجله قرمز یاری کنید.