بیماری زونا (یا هرپس زوستر) شیوع بثورات یا تاول‌های روی پوست است و توسط همان ویروسی ایجاد می‌شود که باعث آبله‌مرغان می‌شود ( ویروس واریسلا-زوستر). اولین علامت زونا اغلب سوزش یا سوزن‌سوزن شدن است (که می‌تواند شدید باشد)، یا گاهی اوقات بی‌حسی یا خارش، به‌طور کلی در یک طرف بدن.
پس از چند روز یا یک هفته، جوش‌هایی از تاول‌های پر از مایع، شبیه آبله‌مرغان، در یک ناحیه در یک طرف بدن ظاهر می‌شود. درد زونا می‌تواند خفیف یا شدید باشد. برخی از افراد بیشتر، خارش دارند، برخی دیگر از ملایم‌ترین لمس یا نسیم هم درد احساس می‌کنند.
شایع‌ترین محل برای زونا یک نوار به نام درماتوم (dermatome) است که یک طرف تنه را در اطراف خط کمر مورد هدف قرار می‌دهد. هرکسی که آبله‌مرغان داشته در خطر ابتلا به زونا است.
دانشمندان اعتقاد دارند که در مواجهه اولیه با ویروس واریسلا زوستر برخی از ذرات ویروس تاول‌های پوستی را ترک کرده و به سمت سیستم عصبی حرکت می‌کنند. وقتی ویروس واریسلا-زوستر دوباره فعال می‌شود از طریق سلول‌های حسی به سمت پوست حرکت می‌کند. ویروس‌ها تکثیر می‌شوند، بثورات برون‌فشانی می‌کنند و فرد اکنون به زونا مبتلا شده است.
در اکثر افراد سالمی که بلافاصله پس از شیوع تاول‌ها تحت درمان قرار می‌گیرند، ضایعات بهبود می‌یابند، درد در عرض ۳ تا ۵ هفته کاهش می‌یابد و تاول‌ها اغلب هیچ جای زخمی بر جای نمی‌گذارند. با این حال، در افراد مبتلا به سرکوب سیستم ایمنی مانند کسانی که عفونت HIV دارند یا کسانی که درمان‌های سرطان دریافت می‌کنند که می‌تواند سیستم ایمنی آن‌ها را تضعیف کند زونا یک تهدید جدی است.
افرادی که پیوند عضو دریافت می‌کنند نیز در برابر زونا آسیب‌پذیر هستند زیرا داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند به آن‌ها داده می‌شود.
فرد مبتلا به بثورات زونا می‌تواند ویروس را به شخصی منتقل کند، معمولاً به کودکی که هرگز آبله‌مرغان نداشته است، اما کودک به آبله‌مرغان مبتلا می‌شود، نه به زونا. فرد مبتلا به آبله‌مرغان نمی‌تواند زونا را به شخص دیگری بدهد. درواقع زونا از ویروس پنهان‌شده در بدن فرد می‌آید، نه از منبع بیرونی.
تا اینجا پیرامون موضوع موردنظر خلاصه‌ای ارائه شد. در ادامه مطالب مبسوط‌تری ارائه خواهد شد. فهرست مطالب ارائه‌شده به‌صورت زیر است:
- زونا چیست؟
- علائم بیماری زونا چیست؟
- زونا چگونه تشخیص و درمان می شود؟
- بیماری زونا چقدر طول می کشد؟
- آیا من در خطر ابتلا به زونا هستم؟
- چه زمانی باید واکسن زونا را بزنم؟
- نکاتی برای مقابله با زونا
زونا چیست؟
زونا (Shingles) که هرپس زوستر (herpes zoster) نیز نامیده می‌شود، بیماری‌ای است که باعث ایجاد بثورات پوستی دردناک می‌شود. این بیماری توسط ویروس آبله‌مرغان به نام ویروس واریسلا زوستر (varicella-zoster) ایجاد می‌شود. پس از بهبودی از آبله‌مرغان (معمولاً در دوران کودکی)، ویروس در برخی از سلول های عصبی شما به حیات خود ادامه می‌دهد.
در بیشتر بزرگسالان، این ویروس غیرفعال است و هرگز منجر به زونا نمی‌شود، اما از هر سه بزرگسال این ویروس در یک نفر دوباره فعال شده و باعث زونا می‌شود.
علائم بیماری زونا چیست؟
معمولاً زونا فقط در یک طرف بدن یا صورت و در یک ناحیه کوچک ایجاد می‌شود. شایع‌ترین محل بروز زونا در یک نوار در یک طرف خط کمر است. اکثر افراد مبتلا به زونا یک یا چند مورد از علائم زیر را دارند:
- تاول‌های پر از مایع
- سوزش، تیرکشیدن
- سوزن‌سوزن شدن، خارش یا بی‌حسی پوست
- لرز، تب، سردرد یا ناراحتی معده
در برخی افراد، علائم زونا خفیف است و ممکن است فقط کمی خارش داشته باشند. اما در برخی دیگر، زونا می‌تواند باعث درد شدیدی شود که با ملایم‌ترین لمسی احساس می‌شود. اگر متوجه علائم زونا شدید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید.
اگر متوجه تاول روی صورت خود شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید زیرا این یک مشکل فوری است. تاول های نزدیک یا در چشم می‌توانند باعث آسیب دائمی چشم و کوری شوند. کاهش شنوایی، فلج مختصر صورت، یا به‌ندرت التهاب مغز (آنسفالیت) نیز می‌تواند رخ دهد.
بیماری زونا چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟
اگر فکر می‌کنید ممکن است زونا داشته باشید، در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید. مهم است که حداکثر تا سه روز پس از شروع بثورات پوستی به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک تأیید می‌کند که آیا شما زونا دارید یا نه و می‌تواند یک برنامه درمانی تهیه کند.
اکثر موارد را می‌توان با معاینه بصری تشخیص داد. اگر بیماری‌ای دارید که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند، ممکن است پزشکتان آزمایش زونا را تجویز کند. اگرچه هیچ درمانی برای زونا وجود ندارد، اما درمان زودهنگام با داروهای ضدویروسی می‌تواند به رفع سریعتر تاول‌ها و کاهش درد کمک کند. زونا اغلب در خانه قابل درمان است.
شدت و مدت حمله زونا را می‌توان با استفاده از درمان فوری شامل داروهای ضدویروسی مانند آسیکلوویر (acyclovir)، والسیکلوویر (valcyclovir) یا فام‌سیکلوویر (famcyclovir) به میزان قابل توجهی کاهش داد. داروهای ضدویروس همچنین ممکن است به جلوگیری از عوارض بعدی دردناک زونا به نام پی‌درد زونایی (postherpetic neuralgia) کمک کنند.
سایر درمان‌های پی‌درد زونایی شامل استروئیدها، داروهای ضدافسردگی، ضدتشنج‌ها (از جمله پره‌گابالین و گاباپنتین اناکاربیل) و داروهای موضعی است.
واکسن‌های ویروس واریسلا زوستر با نام‌های Shingrix و Zostavax توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای بزرگسالان ۵۰ سال و بالاتر تایید شده است. محققان مشاهده کرده‌اند که تزریق واکسن به افراد مسن تعداد مورد انتظار ابتلا به زونا را به نصف کاهش می‌دهد.
و در افرادی که با وجود ایمن‌سازی همچنان به این بیماری مبتلا می‌شدند، شدت و عوارض زونا به‌طور چشمگیری کاهش یافت.
واکسن زونا یک درمان پیشگیرانه است و نه درمانی برای کسانی که قبلاً زونا داشته‌اند یا درد طولانی‌مدت (پی‌درد زونا) دارند.
بیماری زونا چقدر طول می کشد؟
در بیشتر موارد زونا سه تا پنج هفته طول می‌کشد.
- اغلب اولین علامت زونا درد، سوزش یا سوزن‌سوزن شدن است؛ گاهی اوقات هم شامل بی‌حسی یا خارش در یک طرف بدن می‌شود.
- بین یک تا پنج روز پس از احساس سوزن‌سوزن شدن یا سوزش روی پوست، بثورات قرمز رنگ ظاهر می‌شود.
- چند روز بعد، بثورات به تاول‌های پر از مایع تبدیل می‌شوند.
- حدود یک هفته تا ۱۰ روز پس از آن، تاول‌ها خشک شده و پوسته‌پوسته می‌شوند.
- چند هفته بعد، تاول‌ها از بین می‌روند.
درد طولانی مدت
پس از از بین رفتن علائم پوستی زونا، برخی از افراد ممکن است درد مداومی به نام پی‌درد زونا یا PHN (مخفف postherpetic neuralgia) داشته باشند. این درد در ناحیه‌ای که بثورات داشته‌اید احساس می‌شود. هر چه سن شما در زمان ابتلا به زونا بیشتر باشد، شانس ابتلا به PHN بیشتر می‌شود.
درد PHN می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی و کاهش وزن شود. برخی از افراد مبتلا به PHN انجام فعالیت‌های روزانه خود مانند لباس پوشیدن، آشپزی و غذا خوردن را دشوار می‌دانند. اگر دچار PHN هستید با پزشک خود صحبت کنید. معمولاً PHN با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
آیا زونا مسری است؟
اگر با فردی که زونا دارد در تماس باشید، دچار زونا را نخواهید شد. با این حال، تماس مستقیم با مایع ناشی از بثورات زونا همچنان می‌تواند ویروس واریسلا زوستر را گسترش دهد، که می‌تواند در افرادی که قبلا آبله‌مرغان نداشته‌اند یا واکسن آبله‌مرغان دریافت نکرده‌اند باعث آبله‌مرغان شود. اگر بثورات زونا پوشانده شود، خطر انتشار ویروس کم است.
آیا من در خطر ابتلا به زونا هستم؟
همه افرادی که به آبله‌مرغان مبتلا شده‌اند در معرض خطر ابتلا به زونا هستند. محققان به‌طور کامل نمی‌دانند که چه چیزی باعث فعال شدن ویروس و ایجاد زونا می‌شود. اما برخی موارد احتمال آن را بیشتر می‌کند:
- سن بالاتر. خطر ابتلا به زونا با افزایش سن افزایش می‌یابد. حدود نیمی از موارد زونا در بزرگسالان ۶۰ ساله یا بالاتر است. احتمال ابتلا به زونا در سن ۷۰ سالگی بسیار بیشتر می‌شود.
- مشکل در مبارزه با عفونت‌ها. سیستم ایمنی بخشی از بدن شما است که به عفونت‌ها پاسخ می‌دهد. سن می‌تواند بر سیستم ایمنی تأثیر بگذارد. HIV، سرطان، درمان‌های سرطان، آفتاب بیش‌ازحد و داروهای پیوند اعضا، حتی استرس یا سرماخوردگی می‌توانند برایسیستم ایمنی را ضعیف کرده و شما را در معرض خطر ابتلا به زونا قرار دهند.
اکثر افراد فقط یک بار به زونا مبتلا می‌شوند، اما ممکن است بیش از یک بار هم به آن مبتلا شوند.
چه زمانی باید واکسن زونا بزنیم؟
واکسن فعلی زونا (با نام تجاری Shingrix) روشی ایمن، آسان و مؤثرتر از واکسن قبلی برای پیشگیری از زونا است. درواقع، این واکسن بیش از ۹۰ درصد در پیشگیری از زونا مؤثر است.بیشتر بزرگسالان ۵۰ ساله و بالاتر باید با واکسن زونا که در دو دوز تزریق می‌شود، واکسینه شوند. واکسن زونا می‌توانید در مطب پزشک و در برخی داروخانه‌ها دریافت کنید.
شما باید واکسن زونا را دریافت کنید اگر:
- قبلاً آبله‌مرغان، واکسن آبله‌مرغان یا زونا داشته‌اید.
- واکسن قبلی زونا به نام Zostavax را دریافت کرده‌اید.
- بیاد ندارید که آبله‌مرغان داشته‌اید یا نه.
شما نباید واکسن زونا بزنید اگر:
- در حال حاضر زونا دارید
- بیمار هستند یا تب دارید
- به دوز قبلی واکسن زونا واکنش آلرژیک داشته‌اید
اگر د مورد معیارهای فوق مطمئن نیستید یا نگرانی‌های دیگری دارید، قبل از تزریق واکسن با پزشک خود صحبت کنید.
واکسن افراد مسن
واکسن‌ها می‌توانند از شما در برابر چند بیماری جدی محافظت کنند، از جمله کووید-۱۹، آنفولانزا، ذات‌الریه، کزاز، زونا، و سیاه‌سرفه.
نکاتی برای مقابله با زونا
اگر زونا دارید، در ادامه نکاتی آورده شده است که ممکن است به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید:
- لباس‌های گشاد و با الیاف طبیعی بپوشید.
- برای تسکین پوست خود از لوسیون کالامین (calamine) استفاده کنید.
- برای تسکین درد و کمک به خشک شدن تاول‌ها، یک حوله خنک روی تاول‌ها قرار دهید.
- محل ضایعات را تمیز نگه دارید و سعی کنید تاول‌ها را خراش ندهید تا عفونی نشوند یا جای زخم باقی نماند.
- کارهایی را انجام دهید که ذهن شما را از درد دور می‌کند، مثلاً تلویزیون تماشا کنید، بخوانید، با دوستان صحبت کنید، به موسیقی آرامش‌بخش گوش دهید، یا روی یک سرگرمی مانند کاردستی کار کنید.
- استراحت کافی و وعده‌های غذایی متعادل داشته باشید.
- ورزش‌های ساده مانند ورزش‌های کششی یا پیاده‌روی را امتحان کنید. قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید با پزشک خود مشورت کنید.
- از استرس دوری کنید زیرا می‌تواند درد را بدتر کند.
- احساسات خود را در مورد درد خود با خانواده و دوستان در میان بگذارید و از آن‌ها بخواهید که شما را درک کنند.
همچنین، می‌توانید با اقدامات زیر انتشار ویروس را به افراد دیگر محدود کنید:
- دوری از افرادی که آبله‌مرغان نداشته‌اند یا واکسن آبله‌مرغان دریافت نکرده‌اند یا ممکن است سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند.
- پوشاندن بثورات
- عدم لمس یا خاراندن بثورات
- شستن مرتب دست‌ها
زونا یک بیماری است که باعث ایجاد بثورات پوستی دردناک می شود. از هر ۳ نفر یک نفر به زونا مبتلا می شود و با افزایش سن خطر ابتلا به آن افزایش می یابد. این بیماری از همان ویروسی است که باعث آبله مرغان می شود. اگرچه هیچ درمانی وجود ندارد، اما زونا قابل پیشگیری و درمان است. ..
در ادامه ۵ نکته وجود دارد که باید درمورد زونا بدانید:
- هرکسی که از آبله‌مرغان بهبود یافته باشد و حتی کودکان، ممکن است به زونا مبتلا شوند.
- علائم زونا شامل سوزش، تیرکشیدن، سوزن سوزن شدن یا خارش، لرز، تب، سردرد، ناراحتی معده و بثورات یا تاول‌هایی است که در یک طرف بدن، معمولا روی صورت یا اطراف کمر شما ایجاد می‌شود.
- بزرگسالان سالم ۵۰ ساله و بالاتر برای کاهش خطر ابتلا به زونا باید با پزشک خود درمورد دریافت واکسن زونا صحبت کنند.
- به‌طور کلی زونا مسری نیست، اما فردی که دارای زونا فعال است می‌تواند زمانی که بثورات در مرحله تاول قرار دارد ویروس را پخش کند. بنابراین پوشاندن بثورات بسیار مهم است.
- بیشتر موارد زونا ۳ تا ۵ هفته طول می‌کشد. بیشتر افراد فقط یک بار به زونا مبتلا می‌شوند، اما ممکن است بیش از یک بار هم به آن مبتلا شوند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع:
National Institute on Aging, Shingles, Content reviewed: October 12, 2021