وقتی روی بطری عطر خوشبو و محبوبتان را میخوانید تا از ترکیب عطر به کار رفته در آن مطلع شوید با کلماتی مثل یاسمن، پاتچولی، چوب صندل، پرتقال، مشک، آلوی سیاه و … مواجه میشوید. چه کسی تصمیم میگیرد تا این مواد را با هم ترکیب کند و عطر را بسازد؟ این مواد برچه اساسی و چگونه با هم مخلوط میشوند و هدف از این کار چیست؟ عطرسازان و کارشناسان عطر کسانی هستند که ترکیب عطر را تعیین میکنند و این کار نتیجه ماهها تلاش و آزمون و خطای آنها است. هنر ترکیب عطر و ساخت آن هنری ظریف و دقیق است که نیاز به تجربه و توانایی زیادی دارد. در این مقاله با این هنر بیشتر آشنا میشوید.
هنر ترکیب عطر چیست؟
هنر ساخت و ترکیب عطر یکی از هنرهای ظریف در صنعت عطر است و به سلیقه شخصی سازنده عطر و قدرت تجسم و خیال وی بستگی دارد و میتوان آن را جزو هنرهای آبستره (تجریدی) هم دسته بندی کرد. هیچ عطری تنها از یک رایحه واحد تشکیل نشده است و هر عطری از سی تا چندصد ترکیب مختلف را شامل میشود. هدف از ترکیب عطر مخلوط کردن رایحههای مختلف برای ساخت چیزی واحد و دلپذیر از آنها است. هنرمندی که ترکیب عطر را انجام میدهد ابتدا مواد خام را بو میکند سپس آنها را به حالتهای مختلف ترکیب میکند تا نتیجه دلخواه را به دست آورد. طبیعی است که تشخیص بوی صدها رایحه از همدیگر کار سادهای نیست و عطرساز علاوه بر قوه بویایی استثنایی و قوی باید تجربه کافی هم در این کار داشته باشد و فنون و رموز این کار را به مرور زمان بیاموزد. یک ترکیب کننده عطر باید حتی پیش از مخلوط کردن دوباره بتواند تصور کند که این ترکیب چه بویی خواهد داشت و این که چطور باید این ترکیب را انجام دهد تا بویی خاص بر بوهای دیگر غلبه داشته باشد یا همه بوها در یک سطح با هم مخلوط شوند، مجموعه این کارها و مهارتها هنر ترکیب عطر را به وجود آورده است.
مهمترین مساله در ترکیب عطر این است که سازنده عطر بتواند به نوت آغازی، نوت میانی و نوت پایانی عطر دست پیدا کند و بویی را که در طول زمان از عطر به جا خواهد ماند پیش بینی کرده و شکل دهد. عطرسازها علاوه بر حس بویایی و قوه تخیل و پیش بینی قوی باید در علم شیمی هم مهارت داشته باشند چون حس بویایی هرچقدر هم قوی باشد پس از مدتی خسته میشود و این علم است که باید به کمک آن بیاید و نقایص حواس انسانی را برطرف کند. ساخته شدن یک عطر (یعنی ترکیب چند رایحه مشخص باهم) زمان زیادی نمیبرد اما دست یافتن به ترکیبی ایدهآل و معرفی یک عطر جدید از یک برند میتواند سالها وقت عطرسازان را بگیرد که ممکن است تا سه سال هم طول بکشد، یعنی یک عطرساز سالها وقت صرف میکند و صدها ترکیب مختلف را با هم امتحان میکند تا به چیزی که میخواهد دست یابد. این زمان میتواند تا سه سال هم طول بکشد اما ساخته شدن عطر L’Aimant پنج سال و عطر Chant d’Aromes از برند گوئرلن ۷ سال و عطرInfini 15 سال زمان برده است.
روش ترکیب عطر
اولین گام در ترکیب عطر معمولا همیشه ایده گرفتن از طبیعت است. سپس عطرساز سعی میکند رایحه برگرفته از طبیعت را در شرایطی پایدار و مقاوم در برابر بخار و دمای بالا با کمک مواد خام معطر دیگری که با این رایحه هماهنگ هستند غنا ببخشد. او در آزمایشگاه مخصوص خود مدتی طولانی را به تنهایی و در محیطی پر از انواع اسانسها و رایحهها سر میکند و خود را وقف هدفی خاص میکند، ساختن ترکیبی عالی. مثلا با ترکیب رایحه درخت سدر و کمی عصاره مگنولیا سعی میکند عطری بسازد که رایحه جنگلهای استوایی و بارانی را تداعی کند یا چیزی بسیار انتزاعیتر مثل قطعهای موسیقی. این ایدهها تصوراتی را در ذهن هنرمند (عطرساز) پدید میآورند و او نوتهای عطر را بر این اساس انتخاب میکند مثلا برای ایده یک قرار عاشقانه در جنگل بارانی نوت اصلی یا اولیه را ترکیب رایحه اسطوخودوس و کاج شکل میدهد، نوت میانی از خزه بلوط و پاتچولی ترکیب شده با رایحه ترنج و نوت پایانی را هم چیزی هماهنگ با این رایحهها مثل عطر مشک یا مر تشکیل میدهد که همگی با هم یک خاطره زیبای عاشقانه را شکل میدهند. در ادامه عطرساز با کمک حس بویایی قوی خود سعی میکند تصمیم نهایی خود را در مورد عطر بگیرد، به آن شخصیت بدهد و ترکیب آن را از نظر شیمیایی کامل و پایدار کند. نوت آغازی عطر همیشه باید تازه و تند باشد و حضور گلها، میوهها و گیاهان را که چیزهایی دلپذیر و خاطره انگیز هستند تداعی کند. در مرحله بعدی عطر باید پایدار شود و برای این کار از موادی مثل ریشه زنبق، رزین بنزوئین یا خزه بلوط استفاده میشود و سپس یک رایحه پایدار به عنوان نوت نهایی انتخاب میشود. در نهایت این مواد بر اساس فرمولهای شیمیایی تخصصی با هم ترکیب میشوند و عطر ساخته میشود اما در این مرحله عطر قابل استفاده نیست و باید مدتی در یک فضای تاریک قرار بگیرد تا جا بیفتد و کامل شود.
گفتیم که ماهها و سالها زمان میبرد تا ترکیبی عالی و ایدهآل از رایحههای مختلف ساخته شود اما گاهی هم تصادف و خوش شانسی در این فرآیند نقش داشته است مثلا زمانی که ژاک گوئرلن به صورت تصادفی کمی اسانس وانیل را داخل ترکیب یک عطر ریخت و این عطر خوشبو Shalimar نام گرفت. اما عطرسازان همیشه تا این حد خوش شانس نبودهاند و همیشه زمان زیادی لازم است تا رایحه مواد طبیعی استخراج شود (و یا به صورت مصنوعی ساخته شوند) و توسط آنها برای ساخت عطرهای خوشبو مورد استفاده قرار بگیرد. گفته میشود برای ساخت یک لیتر عصاره گل سرخ بیش از صد کیلوگرم برگ گل لازم است و در گذشته منابع طبیعی زیادی برای ساخت عطر استفاده میشد اما با گسترش فرآیند ساخت رایحههای مصنوعی دیگر نیازی به هدر دادن این منابع طبیعی نیست ولی در هر صورت عطرسازان هنوز هم زحمت و وقت زیادی را برای ترکیب عطر و ساخت آن صرف میکنند و به همین دلیل است که عطرهای باکیفیت که توسط برندهای معتبر و متخصصان عطرسازی تهیه شدهاند قیمت بالایی دارند و ارزش پرداخت این پول را نیز دارند.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت میتوانید مقالات مشابه را در بخش زیبایی در مجله قرمز شاخه عطر و ادکلن مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: Perfume Knowledge (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)