تصور جهانی بدون رایحه گل‌ها، بوی دوست داشتنی بدن نوزادان و رایحه خوش عطرهای غیرممکن است. بدون عملکرد حس بویایی غذاها طعمی ندارند و و ما بخش مهمی از خاطرات ارزشمند خود را از دست خواهیم داد. حس بویایی انسان در مقایسه با بیشتر پستانداران ضعیف است و برخی جانواران دو بخش مجزا تحت عنوان دستگاه اصلی بویایی و دستگاه فرعی بویایی دارند. در هر حال عملکرد حس بویایی بسیار پیچیده است و رازهای شناخته نشده‌ای درباره آن وجود دارد. در این مقاله رازهایی را درباره عملکرد حس بویایی از زبان کارشناسان خبره عطر بیان خواهیم نمود.
عملکرد حس بویایی چگونه است؟
وقتی مواد شیمیایی تصعید می‌شوند و مولکول‌های آن در هوا پراکنده می‌شود آن‌ها تولید بو می‌کنند. این مولکول‌ها وارد فضای بینی می‌شوند و به قسمت بالای حفره بینی که اعصاب بویایی در آن قرار دارند می‌روند. سلول‌های گیرنده عصبی این مولکول‌ها را شناسایی می‌کنند و سیگنال‌ها مرتبط را به مغز می‌فرستند و به این ترتیب ما بو را حس می‌کنیم.
آیا این حس در زنان و مردان متفاوت است؟
زنان بسیار بیشتر از مردان به بو حساس هستند و در واقع بخشی از مغز که وظیفه دریافت و آنالیز بوها را به عهده دارد در زنان ۵۰ درصد بزرگ‌تر است. برخی معتقدند این تفاوت به دلیل وظیفه مادری در زنان است چون بهتر می‌توانند بوی نوزاد خود را تشخیص دهند، از طرفی در دوران بارداری و نیمه اول دوره قاعدگی این حس قوی‌تر می‌شود و موجب حساسیت‌های غیرعادی نسبت به غذا می‌گردد. اما برخی بوها مثل قهوه، کلوچه، برگ پاییزی و بنزین در زنان و مردان به یک اندازه حس می‌شود. مطالعات نشان داده است که بوی بدن انسان (که ژن‌ها در تولید آن نقش دارند) به صورت ناخودآگاه در انتخاب شریک زندگی هم در مردان و هم در زنان موثر است.
آیا افراد بوها را متفاوت حس می‌کنند؟
جالب است بدانید که تنها ک رایحه وجود دارد که برای همه انسان‌ها به یک شکل درک و حس می‌شود. سیترالیا نوعی رایحه مرکبات است که در ساخت عطر استفاده می‌شود و همه آن را مشابه هم حس می‌کنند. به جز این مورد استثنایی هر شخصی نقشه خاصی برای عملکرد حس بویایی دارد و هیچ دو شخصی پیدا نمی‌شود که رایحه‌ها را مانند هم حس کند. هر شخصی در نقشه بویایی خود نقاط کوری دارد و انواع خاصی از بو را نمی‌تواند تشخیص دهد و به انواع دیگری از بو حساس‌تر است چون هر مولکول عطر پاسخ متفاوتی را در هر شخصی برمی‌انگیزد. به همین دلیل است که هر کسی عطر خاصی را دوست دارد و عطر خاصی را نمی‌پسندد.
آیا عملکرد حس بویایی در طول عمر تغییر می‌کند؟
حس بویایی حتی قبل از تولید و در دوران جنینی شکل می‌گیرد و به طور کامل عمل می‌کند. عملکرد حس بویایی در پایان دوره نوجوانی یعنی در حدود ۱۸ و ۱۹ سالگی در قوی‌ترین حالت خود قرار دارد و پس از آن به تدریج با افزایش سن ضعیف‌تر می‌شود. در سنین بالاتر نه تنها حس بویایی قدرت خود را از دست می‌دهد بلکه قوه تشخیص بوها از یکدیگر هم ضعیف می‌شود. این تضعیف از دهه هفتاد زندگی سررعت بیشتری به خود می‌گیرد و گفته می‌شود که ۷۵ درصد مردم پس از هشتاد سالگی تقریبا تمام حس بویایی خود را از دست می‌دهند.
آیا حس بویایی و حافظه با هم مرتبط هستند؟
عملکرد حس بویایی انسا بسیار قوی است (البته اگر با پستانداران دیگری مثل فیل و سگ مقایسه نشود) و به همین دلیل است که هربار شما یک جعبه مداد رنگی را بو می‌کنید به یاد روزهای کودکی خود می‌افتید. این مساله به ساختار سیستم عصبی انسان ارتباط دارد و اعصاب بویایی تنها عصب‌هایی هستند که مستقیما به اعصاب حافظه (آمیگدالا و هیپوتالاموس) متصل هستند. جالب‌تر این که این بخش‌ها به قسمت‌های مربوط به احساس در مغز نیز مرتبط هستند و به همین دلیل است که هربار با بوییدن یک رایحه خاص، حس خاصی در شما برانگیخته می‌شود که از این قابلیت در رایحه‌درمانی استفاده می‌شود.
عملکرد حس بویایی در شرایط خاصی قوی‌تر می‌شود
در مقالات قبلی عنوان شد که حس بویایی به سرعت خسته می‌شود یعنی اگر شما وارد یک مغازه گلفروشی یا شیرینی فروشی شوید پس از چند ثانیه دیگر بویی را حس نخواهید کرد چون سیستم بویایی شما با تحلیل شرایط به این نتیجه رسیده است که بوهای دریافت شده مربوط به خطر نیستند و در نتیجه ورودی‌های خود را غیرفعال می‌کند به همین دلیل است که در عطرفروشی‌ها فروشنده به شما ظرف قهوه می‌دهد تا بو کنید و حس بویایی خود را بیدار نگه دارید. در مقابل اگر در شرایط خطرناک و حیاتی قرار داشته باشید (مثلا آتش سوزی) این حس خسته نمی‌شود و به فعالیت خود ادامه می‌دهد و این به آن دلیل است که سیستم عصبی احساس خطر کرده است.
چرا برخی افراد حس بویایی خود را از دست می‌دهند؟
ضعف حس بویایی بر اثر اختلالات شیمیایی در سیستم عصبی رخ می‌دهد که ممکن است به طور کامل صورت گیرد که به آن آنوسمی می‌گویند و یا ممکن است به صورت بخشی و در نحوه درک بوها اتفاق بیفتد مثلا زمانی که بویی وجود ندارد فرد بوی بدی را حس کند. نوعی از اختلال بویایی هایپروسمی نام دارد که حس بویایی بسیار قوی می‌شود و فرد نسبت به همه بوها حساس می‌گردد. آنوسمی یا کربویی بیشتر بر اثر افزایش سن و پیری رخ می‌دهد اما بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی هم که موجب انسداد بینی می‌شوند این اختلال را به وجود می‌آورند که با جراحی و برداشتن پولیپ و درمان عفونت برطرف می‌شود. ابتلا به کربویی در سنین بالا می‌تواند نشانه بروز آلزایمر یا پارکینسون باشد و بهتر است جدی گرفته شود، این اختلال می‌تواند منجر به افسردگی و انزوای شخص شود.
اگر این مقاله مورد توجه شما قرار گرفت می‌توانید مقالات مشابه را در بخش زیبایی در مجله قرمز شاخه عطر و ادکلن مطالعه کنید. انتقادات و پیشنهادات خود را نیز در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
منبع: Press of AtlanticCity (ترجمه و تألیف اختصاصی توسط مجله قرمز)